KIDATO CHA PILI.pdf (Size: 35.27 MB / Downloads: 44)

  KIDATO CHA KWANZA.pdf (Size: 40.18 MB / Downloads: 45)

Maneno ya Kiswahili yaliyotoholewa kutoka Lugha mbalimbali za kigeni:

Kiingereza

Oveni, Soseji, Supu, Chizi, Shati, Sketi, Pini, Hereni, Herini, Burashi, Brashi, Stovu, Mota, Muoki, Kisi, Televisheni, Basi, Plastiki, Injini, Kangaruu, Kalenda, Koti, Buti, Helmeti, Skuli, Skrubu, Sukurubu, Namba, Nambari, Bumarengi, Redio, Savana, Daktari, Bia, Kola, Taulo, Bili, Baisikeli, Mashine, Hospitali, Benki, Sinki, Buluu, Bluu, Familia, Nta Ya Sikio, Gauni, Soksi, Glavu, Glovu, Blangeti, Blanketi, Plau, Sepetu, Sepeto, Reki, Ekseli, Faini, Betri, Polisi, Peremende, Pipi, Bomu, Filamu, Muziki, Gazeti, Sleji, Motokaa, Eropleni, Treni, Fanya Mapenzi, Gluu, Feni, Dansi, Kona, Wiki, Jaji, Jela, Jagi, Leseni, Skii, Kadi, Gamu, Breki, Stempu, Mota, Chokaa n.k

Kihindi:

Duka, Rangi, Sanduku, Bakuli, Jangili, Bata, Barafu, Kaka, Babu, Bibi, Mbuzi, Beberu, Kasuku, Goti, ****, Shela, Bangili, Bungalow, Bangiri, Dirisha, Taa, Ngano, Mwanzi, Muwa, Gundi, Bati, Patasi, Gari, Meli, Nanga, Rangi, Manjano, Namna, Godoro, Bisibisi, Dafu, Hodari, Ngalawa, Jina, Khaki, Kama, Cheti, Pesa, Kodi, Baba, Bahari, Bahati (Njema), Bandari, Barabara, Bunduki, Chai, Chokaa, Chapati, Pilau, Biriani, Dawa, Desturi, Dini, Duka, Dusumali, Hakimu, Hewa, Hori, Jahazi, Kahaba, Kahawa, Karakana, Kazi, Kiberiti, Kufuli, Lozi, Mashua, Meza, Msala, Msumari, Ndimu, Njaa, Pilipili, Popoo, Sabuni, Sanamu, Serikali, Sherisi, Sonobari, Sultani, Suruali, Tayari, Tufani, Tumbaku, Valanda, Wakati, Wazi, Waziri.

Kiarabu:

Aljebra, Alogarithim, Alkali, Karatasi, Dunia, Bara, Bahari, Rasi, Radi, Soda, Sofa, Spinachi Tufani, Giza, Kiza, Umande, Hewa, Theluji, Kiberiti, Arusi, Harusi, Talaka, Baba, Dada, Yatima, Jamaa, Fahali, Farasi, Baghala, Bata, Tai, Samaki, Papa, Simba, Dubu, Ngamia, Mdudu, Damu, Titi, Jasho, Jamii, Hai, Maiti, Kaburi, Swahili, Dhaifu, Afya, Homa, Usaha, Dawa, Sumu, Njaa, Kaba, Birika, Bakuli, Sahani, Tasa, Gudulia, Tini, Zabibu, Lozi, Zeituni, Pilipili, Asali, Sukari, Jibini, Siagi, Sufu, Gitaa, Futari, Afriti, Yasmini, Kitani, Hariri, Maharazi, Joho, Suruali, Kofia, Hema, Sakafu, Dohani, Mshumaa, Rafu, Hori, Tofali, Bustani, Mfereji, Nafaka, Shayiri, Tumbaku, Ndizi, Kazi, Kamba, Kemia, Kata, Mkasi, Makasi, Seremala, Msumari, Subu, Dhahabu, Fedha, Shaba, Risasi, Kikapu, Zulia, Sanamu, Rudi, Daraja, Nira, Kafi, Usukani, Bandari, Miliki, Haribu, Tafuta, Sarafu, Tajiri, Dai, Deni, Ajiri, Mshahara, Soko, Duka, Bei, Ghali, Baada, Kabla, Mahali, Kilele, Karibu, Mashariki, Magharibi, Kaskazini, Kusini, Kulabu, Msalaba, Mraba, Mstari, Sifuri, Sita, Saba, Tisa, Ishirini, Mia, Elfu, Hesabu, Zaidi, Umati, Sehemu, Nusu, Jozi, Wakati, Umri, Sasa, Haraka, Tayari, Abadani, Tena, Asubuhi, Adhuhuri, Alasiri, Saa, Juma, Alhamisi, Ijumaa, Majira, Ladha, Tamu, Laini, Baridi, Safi, Roho, Bahati (Njema), Furahi, Tabasamu, Busu, Huzuni, Wasiwasi, Juta, Huruma, Kasirika, Aibu, Thubutu, Jasiri,

Kiajemi

Mama, Tandu, Kasa, Paja, Chungu , Haragwe, Pamba, Sindano, Chana, Barabara, Gurudumu, Bwana, Malaya, Boma, Balungi, Bandari, Baba, Babu, Bahari, Bahati (Njema), Bara, Barabara, Barafu, Barakoa, Bata, Bibi, Bunduki, Bustani, Chai, Cheti, Dada, Desturi, Dirisha, Duka, Dusumali, Gari, Hodari, Jahazi, Jamvi, Joho, Kahaba, Kaka, Kamba, Karakana, Kazi, Kilele, Kitani, Mbuzi, Mdudu, Meza, Msikiti, Msumari, Namna, Nanga, Ndimu, Ngano, Ngano, Ngano, Njaa, Pilipili, Popoo, Rangi, Serikali, Sherisi, Simu, Siwa, Stadi, Suruali, Tasa, Tayari, Tofali, Tufani, Tufe, Tumbaku, Wazi, Waziri, Kodi, Tasa, Joho, Dirisha, Bustani, Bandari, Bahati (Njema), Desturi, Serikali, Karakana, Dusumali, Barabara, Stadi

HII NDIYO ETIMOLOJIA YA NENO 'ANUANI/ANWANI'

Neno *anuani/anwani*  katika lugha ya Kiswahili ni *Nomino [Ngeli: i-/zi-]* yenye maana zifuatazo:

1. Maelezo ya mahali ambapo mtu huishi au hufanya kazi, ambayo husaidia kumfikishia kufurushi au barua iliyotumwa hasa kwa njia ya posta; mahali panapotumiwa kufikishia barua.

2. Akaunti ya mtandao wa kutuma na kupokea barua kupitia mfumo wa intaneti.

3. Mada au jina la kitabu.

Katika lugha ya Kiarabu neno *anuani/anwani* linatokana na neno la Kiarabu  *unwaaanu (soma: unwaanun/unwaanan/unwaanin عنوان)* lenye maana  zifuatazo:

1. Kinachotoa utambulisho wa kipekee kwa kitu usiofanana na mwengine. Kwa mfano: *Unwaanul Kitaabi  عنوان الكتاب* anuani ya kitabu.

2. Maandishi yaliyodhihirishwa yanayoelezea kilichofichwa.

3. Maandishi yanayoandikwa juu ya bahasha kubainisha anayepelekewa na makazi yake.

Kinachodhihiri ni kuwa neno *unwaanun  عنوان*  lilipoingia katika Kiswahili na kutoholewa  kuwa neno *anuani/anwani* maana yake katika lugha ya asili - Kiarabu inayohusu utambulisho haikubadilika.

*Shukran sana.*

*Khamis S.M. Mataka.*

HII NDIYO ETIMOLOJIA YA NENO 'ANSARI'

Neno ansari  katika lugha ya Kiswahili ni Nomino [Ngeli: a-/wa-] yenye maana zifuatazo:

1. Wakazi wa mji wa Yathribu (sasa Al-Madiinatu Al-Munawwarah/Madina) waliwapokea Muhajirina (Waislamu waliouhama mji wa Makkah) na Mtume Muhammad (Allaah Amrehemu na Ampe Amani) na wakawanusuru na kumuunga mkono Mtume Muhammad (Allaah Amrehemu na Ampe Amani) dhidi ya maadui zake Maqureishi Washirikina wa Makkah.

2. Kundi la watu wanaoenzi na kunusuru matendo aliyoyafanya Mtume Muhammad (Allaah Amrehemu na Ampe Amani).

Ansari Sunna; Wafuasi wa matendo ya Mtume Muhammad (Allaah Amrehemu na Ampe Amani).

3. Waokoaji.

Katika lugha ya Kiarabu neno ansari linatokana na neno la Kiarabu  answaaru (soma: answaarun/answaaran/answaarin أنصار) lililo wingi wa neno naaswirun ناصر lenye maana  zifuatazo:

1. Al-Answaaru; watu wa mji wa Yathribu (sasa: Madina) waliomhami Mtume Muhammad (Allaah Amrehemu na Ampe Amani) kutokana na maadui zake wa mji wa Makkah na wengineo.

2. AN-NAASWIRU الناصر, Mwenye kunusuru, moja ya majina matukufu ya Mwenyeezi  Mungu.

3. Naswiirun ناصر, jina la mwezi wa 6 (Juni) kwa Kalenda ya nchi ya Libya.

Kinachodhihiri ni kuwa neno answaarun  انصار  lilipoingia katika Kiswahili na kutoholewa  kuwa neno ansari maana yake katika lugha ya asili - Kiarabu inayohusu watu wa Madina na watu wenye kunusuru; waokoaji haikubalika.

TANBIHI:
Mambo yafuatayo ni ya kuzingatiwa:

1. Ansari ni wanaoenzi, kunusuru na kufuata Sunna (mambo yote yaliyohusishwa na Mtume Muhammad - Allaah Amrehemu na Ampe Amani -  iwe kauli yake, kitendo chake au lile alilolikubali lilipofanywa mbele yake) na sio matendo yake tu.

2. Katika kujipambanua, Libya chini ya Kiongozi wake wa zamani Marehemu Muammar Gaddafi, ilibuni na kuanzisha majina ya miezi tofauti na wengine na wakati mwaka wa Kalenda ya Ulimwengu wa Kiislamu unaanzia toka kuhama kwa Mtume  Muhammad (Allaah Amrehemu na Ampe Amani) kutoka Makkah na kuhamia Madina, Libya ilihesabu Kalenda yake toka kutawafu kwa Mtume  Muhammad (Allaah Amrehemu na Ampe Amani).

3. Jina Naaswirus Sunnah, mwenye kunusuru Sunnah au Answaarus Sunnah, wenye kunusuru Sunna ni jina kongwe walilojinasibisha nalo baadhi  ya Wanazuoni wa Kiislamu wa Karne nyingi zilizopita.

Jina hili lilipata umashuhuri zaidi lilipotumiwa na wafuasi  wa  Mwanazuoni Sheikh Muhammad Abdul-Wahabi (Allaah Amrehemu) katika kinachoitwa mwamko mpya wa Uislamu.

Wafuasi hawa wametambulika kwa majina mengi kama vile: Mawahabi (jina linalotumiwa sana na wapinzani wao), Masalafi, Ahlus Sunnati Waljamaa, Salafi Jadiid na mengineyo.

Shukran sana.

Khamis S.M. Mataka.

HII NDIYO ETIMOLOJIA YA MANENO 'DHAMBI' NA 'DHUNUBU'

Neno *dhambi* katika lugha ya Kiswahili ni *Nomino [Ngeli: i-/zi-]*  yenye maana zifuatazo:

1. Tendo la kufanya kinyume na amri za Mwenyeezi  Mungu.

2.  Kufanya makosa katika michezo aghalabu mpira wa miguu.

Neno *dhunubu* katika lugha ya Kiswahili ni *Nomino*  iliyo iliyo wingi wa neno dhambi na aghalabu hutumika katika tenzi na mashairi. Maana ya dhunubu ni uovu tele, dhambi nyingi.

Wingi wa neno *dhambi* katika lugha ya kawaida ni *madhambi*.

Katika lugha ya Kiarabu, neno *dhambi* limetoholewa kutoka neno la Kiarabu ' *dhanbu' (soma: dhanbun/dhanban/ dhanbin ذنب)* lenye maana ya kilicho kinyume cha Sharia/Sheria.

Na neno *dhunubu* limetoholewa kutoka neno la Kiarabu *dhunuubun (soma: dhunuubun/dhunuuban/dunuubin ذنوب)* lenye maana ya dhambi nyingi.

Kinachodhihiri ni kuwa neno la Kiarabu *dhanbun ذنب* lilipoingia katika Kiswahili na kutoholewa kuwa neno *dhambi* maana yake katika lugha yake asili Kiarabu haikubadilika bali iliongezwa maana ya kufanya makosa katika michezo aghalabu  mpira wa miguu.

*Shukran sana.*

*Khamis S.M. Mataka.*

HII NDIYO ETIMOLOJIA YA NENO 'AMANI'

Neno amani  katika lugha ya Kiswahili ni Nomino [Ngeli: i-/zi-] yenye maana zifuatazo:

1. Hali ya kuwapo utulivu dhidi ya usumbufu

2. Hali ya kuwa na usalama na utulivu; kutokuwa na vita au vurugu (machafuko) yoyote.

3. Makubaliano ya usalama baina  ya nchi zenye vita.

Katika lugha ya Kiarabu neno amani linatokana na neno la Kiarabu  amaanun (soma: amaanun/amaanan/amaanin أمان) lenye maana  zifuatazo:

1. Kusalimika; usalama; jina linalotokana na Kitenzi cha Kiarabu amina امن amesalimika.

2. Hali ya kuwapo utulivu.

3. Ahadi; makubaliano baina ya watu wawili au watu wengi.

4. Ulinzi.

5. Ukweli; kutokuwapo udanganyifu au dhulma.

Kinachodhihiri ni kuwa neno amaanun  امان  lilipoingia katika Kiswahili na kutoholewa  kuwa neno amani maana yake katika lugha ya asili - Kiarabu inayohusu usalama na utulivu haikubadilika na maana ya makubaliano baina ya nchi zenye vita iliongezwa.

Shukran sana.

Khamis S.M. Mataka.

HII NDIYO ETIMOLOJIA YA NENO 'ALASIRI'

Neno *alasiri*  katika lugha ya Kiswahili ni *Nomino [Ngeli: i-/zi-]* yenye maana zifuatazo:

1. Kipindi cha siku kati ya saa tisa mchana hadi saa kumi na moja  na  nusu jioni. (Kamusi ya Karne ya 21, imesajili alasiri ni muda baina ya saa nane jioni na saa Kumi na moja jioni.)

2. Kipindi cha Swala ya Waislamu baina ya saa tisa na kumi na mbili jioni.

Katika lugha ya Kiarabu neno *alasiri* linatokana na neno la Kiarabu  *al-aswru (soma: al-aswru/al-aswra/al-aswri العصر)* lenye maana  zifuatazo:

1. Kipindi kinachonasibishwa na mtu fulani, dola fulani na mfano wa hayo. *Aswru Shaikhi Ali Hasan Mwinyi عصر الشيخ  علي حسن مويني* zama za Mzee Ali Hasan Mwinyi.


2. Wakati kivuli cha kitu kinapokuwa mfano wake au zaidi; *wakati wa Swala ya Alasiri.*

Kinachodhihiri ni kuwa neno *al-aswru  العصر*  lilipoingia katika Kiswahili na kutoholewa  kuwa neno *alasiri* maana yake ya msingi katika lugha ya asili - Kiarabu inayohusu muda wa Swala ya Alasiri haikubadilika na maana ya jumla ya wakati unaonasibishwa na mtu fulani au dola fulani iliachwa.

*TANBIHI:*
Kutumia saa kubaini wakati wa Swala ya Alasiri si kipimo sahihi na maana hiyo itahusika tu na nchi/maeneo ambayo muda uliyotajwa unaafikiana na muda wa Swala ya Alasiri si kinyume chake.
Kipimo sahihi ni kuwa wakati wa Swala ya Alasiri ni pale kivuli kinapokuwa mfano kitu husika hadi kivuli kinapokuwa mara mbili ya mfano wa kitu husika. Mwisho wa wakati wa Swala ya Alasiri ni kuzama Jua na huo ni mwanzo wa wakati wa Swala ya Magharibi.

*Shukran sana.*

*Khamis S.M. Mataka.*

HII NDIYO ETIMOLOJIA YA NENO 'ADAWA' 

Neno *adawa*  katika lugha ya Kiswahili ni *Nomino [Ngeli: i-/zi-]* yenye maana ya *hali ya kufanya chuki dhidi ya mtu mwengine.*

Katika lugha ya Kiarabu neno *adawa* linatokana na neno la Kiarabu  *adaawah (soma: adaawatun/adaawatan/adaawatin عداوة)* lenye maana ya *hali ya chuki, uhasama na uadui baina ya wawili au zaidi.*

Kinachodhihiri ni kuwa neno *adaawatun  عداوة*  lilipoingia katika Kiswahili na kutoholewa  kuwa neno *adawa* maana yake ya msingi katika lugha ya asili - Kiarabu haikubadilika.

*Shukran sana.*

*Khamis S.M. Mataka.*

HII NDIYO ETIMOLOJIA YA NENO 'BASHRAFU' 

Neno *bashrafu*  katika lugha ya Kiswahili ni *Nomino [Ngeli: i-/zi-]* yenye maana ya *muziki unaopigwa kwa ala tupu bila ya maneno.*

Katika lugha ya Kiarabu neno *bashrafu* linatokana na neno la Kiarabu  *bashrafu (soma: bashrafun/bashrafan/bashrafin بشرف)* lenye maana ya *utangulizi wa muziki unaopigwa kwa ala tupu bila ya maneno.*

Kinachodhihiri ni kuwa neno *bashrafun  بشرف*  lilipoingia katika Kiswahili na kutoholewa  kuwa neno *bashrafu* maana yake ya msingi katika lugha ya Kiarabu haikubadilika.

*TANBIHI:*
Ingawa Waswahili wamesajili etimolojia ya neno hili *bashrafu* kuwa Kiarabu, uchunguzi wa asili ya maneno umebaini kuwa neno hili etimolojia yake ni *Kifursi/Kiajemi* na Waarabu wamelichukua huko.

*Shukran sana.*

*Khamis S.M. Mataka.*