Aliye juu mngoje chini: Inatukumbusha kuwa na subira na kukubali pale ambapo mwenzio amekuzidi nafasi fulani basi hauna budi kumheshimu.
Kamba hukatikia pembamba: Kamba ni kitu chochote kinachotumika kufungia vitu mathalani kuni n.k. Ili uweze kulitatua jambo fulani ni vyema ukaangalia penye udhaifu ili usitumie nguvu kubwa.
Jungu kuu halikosi ukoko: Ni kawaida kuona chakula kikipikiwa kwenye vyungu vikubwa na masalia ya chakula hasa ukoko kubaki. Watu wenye hekima na wazee hawakosi neno la kutia kwenye mazungumzo. Watu wanapaswa kuomba ushauri kwa watu wazima wakati wowote ili wapate msaada wa mawazo kwa watu wazima au viongozi watakuwa na jambo la kusema.
Akumulikaye usiku, mchana atakuchoma:Mzaha unaweza kusababisha jambo halisi kutokea. Katika maisha kuna watu wanaweza kukutishia halafu ukapuuzia, usipuuze kwa sababu anaweza kuwa anamaanisha au kama mtu ana uwezo wa kukusema vibaya mbele yako basi anaweza kukusema zaidi ukiwa ufahamu
Kidole kimoja hakivunji chawa: Ushirikiano ni jambo la msingi katika kufanikisha jambo lolote lile. Ukifanya peke yako mambo yanakuwa magumu kama vile ambayo ni vigumu kumchukua chawa ukataka kumuua kumuua kwa kidole kimoja.
Mwenda pole hajikwai: Kufanya jambo bila haraka kunasababisha jambo kufanyika kwa ufanisi zaidi kwa kuwa mawazo kufikiria vyema.
Figa moja haliinjiki chungu: Figa ni jiwe kitu kinachotengenezwa ili kushikilia chungu au sufuria ikiwa jikoni. Huhitajika mafiga matatu na si moja. Hivyo, ili kufanya jambo ni sharti kuwe na ushirikiano wa watu. Ona pia methali kama; kidole kimoja hakivunji chawa
Akiba haiozi: Methali inasisitiza umuhimu wa kuweka akiba ya kitu mathali fedha, chakula na vingine kwa matumizi ya baadaye.
Aliyeshiba hamjui mwenye njaa: Njaa ni hali ya kuhitaji chakula au haja ya kufanya kitu fulani. Mtu asiye na haja ya jambo fulani haoni umuhimu wa kitu hicho kama ambavyo mwenye haja nacho aonavyo haja ya kukipata. Maana yake ni kwamba watu huwa hawajali haja na mahitaji ya watu wengi. Ni vyema kujali watu wengine.
Sikio la kufa halisikii dawa: Hakuna awezaye kukizuia kifo, hivyo kikitaka kuja hakuna namna ya kukizua. Kuna mambo ambayo hufikia katika kiwango ambacho hayawezi kubadilika bila kujali nguvu itakayotumika, kwahiyo huachwa kama lilivyo.
Lisemwalo lipo, kama halipo laja: Kuna maneno husemwa na wakati mwingine sio ya kweli. Hata hivyo ni vigumu kusema tu mambo ambayo hayapo, kwahiyo ni vyema kuyatilia maanani mambo yasemwayo kwani huwa na ukweli fulani ndani yake.
Mwacha asili ni mtumwa: Ni vyema mtu akapathamini kwao kwa sababu ndipo alipotokea na kumemfanya kuwa vile alivyo. Ni vyema kuendelea kulinda yanayohusiana na wewe badala ya kukumbatia mambo yasiyo ya asili yako. Ni vyema kukumbuka kwenu.
Ukitaka kuruka, agana na nyonga: Nyonga ni viungo muhimu katika ya miguu na kiuno. Viungo hivi hushirikiana katika jambo lolote mathalani kutembea, kukimbia n.k. Unashauriwa kufanya maandalizi ya kutosha kabla ya kufanya jambo au kitu chochote. Hakikisha umelichunguza jambo au maamuzi unayotaka kuyachukua ili baadaye usijutie uliyofanya.
Adhabu ya kaburi aijua maiti: Hakuna mtu yeyote anayefahamu maswahibu ya kaburi isipokuwa maiti iliyozikwa mule. Kuna mambo ni vigumu mtu kuyafahamu kama si mhanga wa jambo hilo. Mathalani, kuna watu hupitia changamoto kama maradhi ambayo maumivu yake hakuna anayeweza kuyahisi zaidi yake kwa sababu yeye ndiye mhusika.
Mficha uchi hazai: Uchi ni siri. Ni sehemu ambazo hazipaswi kuwa hadharani hivyo zinapaswa kuficha kama sehemu za siri. Hata uchi ni kuwa wazi kwa hiyo, ni vyema kuwa muwazi katika mambo mbalimbali ili uweze kupata msaada. Si vyema kuwa na jambo linakuumiza halafu usileweke wazi ili usaidiwe.
Zimwi likujualo halikuli likamaliza: Ndugu au rafiki anaweza kukuonea katika jambo fulani hasa adhabu, kukudhulum na mengine kwa sababu anakufahamu.
Ukubwa ni jalala: Jalala ni mahali ambapo uchafu na takataka za aina mbalimbali hutupwa. Ukiwa mtu mzima au mwenye mamlaka fulani kuna mambo mengi yatasemwa kukuhusu. Utapongezwa, wakati mwingine utalaumiwa, utakejeliwa na mambo yanayofanana na hayo. Usitetereke wala kukata tamaa, ni hali ya kawaida.
Kuvunjika kwa koleo sio mwisho wa uhunzi: Uhunzi ni kazi ya kufua na kutengeneza vyuma na koleo ni kifaa kinachotumika kuchotea maka na kuweka kwenye tanuru. Kuna mambo, vitu na watu ambao huwezesha na kuwa mhimili shughuli au kazi fulani na yanapotoweka basi hudhaniwa kuwa ndiyo mwisho jambo ambalo si sahihi. Ikitokea changamoto ni vyema kuitatua na kusonga mbele. Mfano, katika kampuni au familia mtu muhimu akiondoka haimaanishi na shughuli zikome. Itafutwe namna nyingine ya shughuli na majukumu mengine kuendelea.
Baada ya dhiki, faraja: Dhiki ni matokeo ya hali ngumu ya maisha au tukio fulani. Licha ya mambo magumu mtu anayopita hakuna shaka kwamba hayo yatapita na wakati wa furaha utafika. Kuna wakati unatafuta mafanikio katika mazingira magumu bila kupata, usikate tamaa kwani ipo siku utayapata na utakuwa katika wakati wa furaha.
Dua la kuku halimpati mwewe: Kwa kawaida mwewe ni adui wa kuku kwa kuwa hula vifaranga. Inawezekana kuku humuombea mabaya mwewe ili asiwadhuru vifaranga lakini huwa ni vigumu yale anayoyaomba. Kuna mambo watu huwaombea wengine mabaya au wakati mwingine kuwalaani, ukweli ni kwamba mambo hayo hayawezi kutokea ikiwa Mungu hajapanga yakutokee.
Mtegemea cha ndugu hufa maskini: Sio tabia nzuri kutegemea kusaidiwa kila wakati hasa na ndugu au rafiki au watu wengine. Ni vyema kuinuka na kufanya kazi au chochote kuwezesha kupata kipato au kitu chake kuliko kutegemea kupewa kila mara kwa sababu havutakusaidia sana.
Usimwage mtama kwenye kuku wengi: Ni wazi kuwa ukimwaga mtama penye kuku wengine ni lazima kutatoka mtafaruku wa hali juu na pengine wasiweze kuufaidi huo mtama. Kuna mambo ambayo ni siri, hivyo si vyema kuyasema mahali penye watu wengi. Ikiwa kuna siri au jambo ambalo si la kuweka wazi mbele ya watu basi mtoe mhusika pembeni umwambie.
Penye wengi pana mengi: Kila binadamu ana utashi wake na tabia yake humfanya afanye tukio au jambo fulani. Kwasababu kila mtu ana tabia yake, matukio pia yatatofautiana. Wakikutana watu wengi wenye tabia tofautitofauti, mambo mengi yanaweza kutokea mathalani, wizi, ugomvi, ushirikina, ulevi na mambo kama hayo.
Haba na haba, hujaza kibaba: Haba ni kiasi kidogo. Ukikusanya kiasi kidogokidogo mwisho kitakuwa kikubwa. Methali hii inataka watu kuwa wavumilivu na kujiwekea akiba kidogokidogo mpaka pale ambapo kiasi kikubwa kitakapotokea.
HII NDIYO ETIMOLOJIA YA MANENO 'FIRASHA' NA 'FIRASHI'
Neno *firasha* katika lugha ya Kiswahili ni *Nomino [Ngeli: i-/zi-]* yenye maana ya aina ya godoro jembamba linalotengenezwa kwa vipande vya vitambaa.
Neno *firashi* katika lugha ya Kiswahili ni *Nomino [Ngeli: i-/zi-]* yenye maana ya mbao ndogondogo zinazotumika kuunda mashua au jahazi.
Katika lugha ya Kiarabu, maneno *firasha* na *firashi* yanatokana na nomino ya Kiarabu *firaashun/firaashan/firaaashin فراش* yenye maana zifuatazo:
1. Kinachotandikwa ili kulala juu yake; godoro.
2. Kiota cha ndege.
3. Sehemu ya chini ya ulimi.
4. Makazi ya mtu; nyumba.
Mbali ya maana hizi nne, neno hili la Kiarabu lina maana tofauti zipatazo kumi na moja.
Kinachodhihiri ni kuwa maneno *firasha* na *firashi* ambayo katika Kiswahili ni maneno mawili yenye maana tofauti, katika lugha ya Kiarabu ni neno moja tu lenye maana anuai.
Neno diwani katika lugha Kiswahili lina maana zifuatazo:
1. Nomino [Ngeli: a-/wa- wingi: madiwani] mjumbe aliyechaguliwa na wananchi wa kata ili awawakilishe katika baraza la jiji, manispaa au halmashauri ya wilaya.
2. Nomino [Ngeli: i-/zi-] kitabu cha mashairi chenye mkusanyiko wa mashairi ya mshairi mmoja
Katika lugha ya Kiarabu, neno hili diwani( soma: diiwaanun/diiwaaanan/fiiwaanin ديوان) ni nomino ya Kiarabu yenye maana zifuatazo:
1. Daftari linalohifadhi majina ya askari wapiganaji, wanapopatika na shughuli wanazozifanya na majina ya wafadhili.
2. Kitabu chenye mkusanyiko wa mashairi.
3. Kitabu chochote kile.
4. Ofisi/Afisi.
5. Ofisi/Afisi inayoshughulikia mambo ya utawala; mahakama.
6. Katika nchi za Kiarabu, ofisi ndogo ya wizara inayoshughulikia mambo maalumu.
7. Lugha rasmi ya kiserikali itumikayo katika ofisi/afisi za serikali.
Kinachodhihiri ni kuwa neno ya Kiarabu diiwaanun/diiwaaanan/fiiwaanin ديوان) lilipoingia katika Kiswahili na kutoholewa kuwa neno diwani lilichukua kutoka lugha yake ya asili - Kiarabu maana ya Kitabu chenye mkusanyiko wa mashairi na kupewa maana mpya ya mjumbe aliyechaguliwa na wananchi wa kata ili awawakilishe katika baraza la jiji, manispaa au halmashauri ya wilaya.
Neno *ajabu* katika lugha Kiswahili lina maana zifuatazo:
1. *Nomino [Ngeli: i-/ya- wingi: maajavu]* kitu, kiumbe au jambo linaloshangaza.
2. *Nomino [Ngeli: i-/ya- wingi: maajabu]* kitu au jambo lisilomithilika wala kuaminika.
3. *Kivumushi* . (i) -a pekee, -iso kawaida, -a kioja, -a kigeni (ii) -isomithilika wala kuaminika, -a kimiujiza.
Katika lugha ya Kiarabu, neno hili *ajabu*( *soma: ajabun/ajaban/ahabin عجب)* ni nomino ya Kiarabu yenye maana zifuatazo:
1. Mshangao, kukishangaa kitu kutokana na kutokuwa na mazoea nacho.
2. Mapenzi, hali ya kukipenda kitu kisichostahili kupendwa, moyo kuvutwa na kukiona kibaya kuwa kizuri.
3. (Kutoka kwa Mwenyeezi Mungu) ridhaa.
Kinachodhihiri ni kuwa neno ya Kiarabu *ajabun/ajaban/ajabin عجب)* likipoingia katika Kiswahili na kutoholewa kuwa neno *ajabu* lilichukua kutoka lugha ya asili - Kiarabu maana inayohusu mshangao, upekee na kupendeza na kuacha maana ya kiibada inayohusu ridhaa ya Mwenyeezi Mungu kwa waja wake.
Niwe kama Mutembei, Kahigi na Mulokozi,
Na niwe chini sikai, kila siku nina kazi,
Jama nasema walai,nami nitaanza kozi,
Nitarudi Mlimani, nikaongeze elimu.
Hata nitokwe kipara, utosi nywele hakuna,
Nizeeke yangu sura, Kitabu kunitafuna,
Sitabadili fikira, niseme shule hapana,
Nitarudi Mlimani, nikaongeze elimu.
Na siku nikifariki, ukawachoshe wasifu,
Kisomwe kile na hiki, nichofanya mtawafu,
Akishamaliza hiki, aseme tena halafu,
Nitarudi Mlimani, nikaongeze elimu.
Sikubali kuridhika, hata nitokwe mkia,
Wenzangu wakanicheka, 'jione una mkia',
Haitoshi kuridhika, shule nikaikimbia,
Nitarudi Mlimani, nikaongeze elimu.
Posted by: MwlMaeda - 03-02-2022, 06:03 AM - Forum: Ushairi
- No Replies
MWENDANI
1. Mwendani wako mwendani, ukitaka umjuwe
Ngia naye safarini, mwenende mwendo wa kuwe
Au muate nyumbani, ukatembee ukawe
Akosapo kuwa mwewe, huyo ni wako mwendani
2. Mwendani wako mwendani, ukitaka mjuato
Mpishe ndia zenye mwani, zenye miba na tototo
Au mbwagie zani, ambayo kwamba ni nzito
Akuonyapo mapito, huyo ni wako mwendani
Neno *ushirikina* katika lugha ya Kiswahili lina maana zifuatazo:
1. *Nomino [Ngeli: u-/u-]* tabia ya mtu kuamini katika mambo ya uchawi.
2. *Nomino [Ngeli: u-/u-]* tabia ya kuamini mambo ya ramli na uchawi.
Katika lugha ya Kiarabu, neno hili *ushirikina* limechukuliwa kutoka neno la Kiarabu *mush-rikiina* *wenye kufanya shirki ( *soma: shirkun/shirkan/shirkin شرك)* nomino ya Kiarabu yenye maana zifuatazo:
1. Fungu; kasma; sehemu ya kitu. *Haadha shirku-hu هذا شركه* hili ni fungu lake.
2. Itikadi ya kuamini *uwepo wa miungu wengi.*
Wanazuoni wa Kiislamu akiwemo Imam Shaukany wameibainisha *shirk (ushirikina)* kuwa ni kumuomba asiyekuwa Mwenyeezi Mungu mambo yanayomuhusu Mwenyeezi Mungu Pekee, kuamini uwezo wa asiye kuwa Mwenyeezi Mungu katika mambo asiyoyaweza yeyote isipokuwa Yeye Mwenyeezi Mungu na kujikurubisha kwa asiyekuwa Mwenyeezi Mungu kwa mambo ambayo hapaswi mtu kujikurubisha isipokuwa kwa Mwenyeezi Mungu Pekee.
Sheikh Sulaiman bin Abdillaah Aali Sheikh ameibainisha ' *Shirki' (Usirikina)* kuwa ni kumfananisha kiumbe na Mwenyeezi Mungu Muumba katika mambo mahsusi ya Mwenyeezi Mungu Pekee kama kumiliki madhara na manufaa, kutoa na kuzuia, na kumuabudu asiyekuwa Mwenyeezi Mungu.
Kinachodhihiri ni kuwa maneno ya Kiarabu *mushrikiina na shirki مشركين/شرك)* yalipoingia katika Kiswahili na kutoholewa kuwa neno *ushirikina* yalipewa maana mpya: *tabia ya kuamini mambo ya ramli na uchawi* na kuiacha maana yake katika lugha ya asili - Kiarabu.
2. Jina *(masdar)* linalotokana na kitenzi cha Kiarabu *shaafa/shawwafa شاف/ شوف* lenye maana ya kuona, kutazama na kupamba. Waarabu husema: *Shawwafahul Jaariya, شوفه الجارية: زينها* Amempamba.
3. Pambo linalompendezesha mwanamke.
Neno *kipini* katika lugha ya Kiswahili ni *Nomino [Ngeli: ki-/vi- wingi: vipini]* ni nomino yenye maana ya pambo linalovaliwa puani; pambo linalotengenezwa kwa chuma, madini, pembe, mti au plastiki linalovaliwa na wanawake puani.
Etimolojia ya neno kipini ni lugha ya Kiingereza na huko hutambuliwa kwa jina la *nose pin/nose ring.*
Desturi ya kuvaa vipini inarejea nchini Australia miaka 44,000 Kabla ya Kristo ambapo watu wa jamii ya wazawa wa asili wa Australia, Waaborigini (Aboriginal) walikuwa wakitengeneza vipini na kuvivaa.
Desturi hii iliyoingia Ulimwengu wa Kimagharibi kunako Karne ya 20 imekuwepo kwa maelfu ya miaka katika maeneo kama vile Mashariki ya Kati, India na Afrika.
Kwa kweli, kutoboa pua ni aina ya pili ya kutoboa mwili iliyo maarufu baada ya kutoboa masikio.
Ifahamike kuwa kipini/kikuku huvalishwa wanyama puani na Waswahili hukiita *shemere*
*Nahau:* *Tia mtu shemere:* tawala mtu hata kumfanya afanye kila analoambiwa pasi na kuuliza swali.
Kinachodhihiri ni kuwa wakati neno la Kiarabu *shawfun/shawfan/shawfin شوف)* ambalo moja ya maana zake ni pambo linalompendezesha mwanamke lilipoingia katika Kiswahili na kutoholewa kuwa *kishaufu* lilichukua maana ya pambo linalovaliwa na wanawake kwa kulining'iniza puani. Huitwa pia hazama.
