SHAIRI : NAKUENZI KAMBARAGE
**********
Siwezi kukukumbuka,
kimya kimya mtukuka,
mwelekezi muafaka,
u wa maana hakika,
ut’endelea tajika,
milele yote milele.
****
Kwa dhati toka moyoni,
ni shahidi Maanani,
Baba ali mhisani,
wa wanyonge niamini,
alikuwa ni makini,
wa haki za binadamu.
****
Nyerere wetu shujaa,
Afrika aliifaa,
wasifa wake wajaa,
yote yote mataifaa,
mengi mema ulifanzaa,
nakuenzi Kambarage.
****
Shukurani Maanani,
kunigea tungo hini,
nikimtaja mwendani,
aliyeko mtimani,
kulla wa bora imani,
amkumbuke Nyerere.
***

Rwaka rwa Kagarama,
Mshairi Mnyarwanda.

Habari natangazia, Kuwapatia uhondo
Nchini Tanzania,   Kijiji cha  Loliondo
Watu viguu na njia, Wanoenda kwa vishindo
Kiongozi wa kanisa, Siku hizi anaganga
Siku imepambazuka, Naamshwa kwa kelele
Najifunga yangu shuka, Kutazama walo mbele
Tayari washazunguka, Kwa Kasisi Ambakile
Kiongozi wa kanisa, Siku hizi anaganga
Miujiza imefika,  Babu yeye keshaota
Wote mloathirika, Anzeni kujikokota
Loliondo mkifika,  Mizizi inatokota
Kiongozi wa kanisa, Siku hizi anaganga
Iwapo una nafasi,  Usiende mhimbili
Ondoa na wasiwasi, Loliondo kuna dili
Dawa bei ni rahisi, Kikombe ni buku mbili
Kiongozi wa kanisa, Siku hizi anaganga
Kashinda madakitari, Walosoma hadi ng’ambo
Magonjwa yote hatari, Yalokuwepo kitambo
Eti mpaka kisukari,  kweli babu ana mambo
Kiongozi wa kanisa, Siku hizi anaganga
Ukimwi unatutisha, Ugonjwa kama adhabu
Waganga wamechemsha, Kutafuta matibabu
Kama mbinu zimekwisha, Kajaribuni kwa babu
Kiongozi wa kanisa, Siku hizi anaganga
Kwa babu kuna vioja, Kabla kutoa tiba
Hutangaza yake hoja, Dawa msije kuiba
Mnapata mara moja, Sio kunywa mkashiba
Kiongozi wa kanisa, Siku hizi anaganga
Wala msifanye pupa,  Walokwenda ni umati
Babu dawa akikupa,  Kunywa  kwa kombe la bati
Usipeleke na chupa, Ukayavunja  masharti
Kiongozi wa kanisa, Siku hizi anaganga
Aponya kila madhara, Hili wengi wanakiri
Pengine ni  biashara, Katumia muhubiri
Kujitoa  ufukara,  Ajipe na utajiri
Kiongozi wa kanisa, Siku hizi anaganga
Mara bibi wa tabora, keshaibuka na yake
Kujiona ndio bora, Na yeye afaidike
Watu kweli ni wakora, Jamani tuwajibike
Kiongozi wa kanisa, Siku hizi anaganga
Sijui kama ya kweli, Msije mkasusia
Mi nahisi utapeli,  Mbuzi ndani ya gunia
Dawa sijaikubali,   Maajabu ya dunia?
Kiongozi wa kanisa, Siku hizi anaganga
Namefika kaditama,  Dawa zinanitatiza
Babu ataniandama,  Malenga kuniapiza
Ninaogopa lawama,  Shairi nimemaliza
Kiongozi wa kanisa, Siku hizi anaganga
HAMZA A. MOHAMMED

  URASIMI_MKONGWE_KATIKA_FASIHI (1).docx (Size: 21.72 KB / Downloads: 1)

HII NDIYO ETIMOLOJIA YA MANENO ' BAHATI' NA 'HADHI'

Neno *bahati*[ *Ngeli: i-/zi-]* katika lugha ya Kiswahili ni nomino yenye maana ya' mafanikio yanayotokea kwa mtu bila ya kutarajia.

*Kuna methali:* *Asiye na bahati habahatiki*: mtu ambaye hajapangiwa kupata bahati, hawezi kuipata.

*Kuna msemo: Maisha ni bahati ifumbate*: jitahidi kufanya mambo ya maana maishani unapokuwa hai.

Katika lugha ya Kiarabu, neno hili *bahati* (soma: *bakhtun/bakhtan/bakhtin بخت)* lina maana ya 'fursa anayoipata mtu bila ya kutarajia'. Kisawe cha neno ' *bahati* *(bakht)* katika lugha ya Kiarabu ni neno ' *hadhi* ' ( *soma: hadh-dhwun/hadh-dhwan/hadh-dhwin حظ*).

Neno *hadhi*[ *Ngeli: i-/zi-]* katika lugha ya Kiswahili ni nomino yenye maana zifuatazo:

1. Ngazi au nafasi ya heshima aliyonayo mtu katika jamii, shirika au kazi.

2. Sifa ya kumfanya mtu aheshimike na ajiheshimu.

3. Hali ya maisha ya kiwango  cha juu anayoishi mtu; maisha bora.

Katika lugha ya Kiarabu neno 'hadhi' ( *soma: hadh-dhwun/hadh-dhwan/hadh-dhwin حظ)* lina maana zifuatazo:

1. Fursa, fungu.

2. Bahati.

3. Utukufu, ubora, hali njema.

4. Mwenye bahati/fursa *dhuu hadh-dhwi ذو حظ*

Kinachodhihiri ni kuwa wakati neno *bahati* ( *soma: bakhtun/bakhtan/bakhtin  بخت*) lilipoingia katika Kiswahili na kutoholewa  kuwa neno *bahati* maana yake katika lugha yake ya asili - Kiarabu haikubadilika, neno ' *hadhi* ' ( *soma: hadh-dhwun/hadh-dhwan/hadh-dhwin حظ)*  ambalo ni kisawe cha neno ' *bahati* ' ( *soma: bakhtun/bakhtan/bakhtin بخت*) lilichukua dhana mpya.

*Shukran sana.*

*Khamis S.M. Mataka.*

OSW 234/224 : FASIHI SIMULIZI >>>>MTIHANI WA MWAKA (ODEX) 2016: MAJIBU 

 1. Kila jamii ina fasihi simulizi yake tofauti na jamii nyingine. Kwa vipi?

MAJIBU

Ni kweli kila jamii ina fasihi simulizi yake tofauti na jamii nyingine. Utofauti huo unatokana na mambo mbalimbali kama vile:

- Mila na desturi

- Mazingira

- Amali

- Historia ya jamii husika

- Misingi ya asili ya jamii husika

Misingi ya jamii ndio msingi wa fasihi ya jamii husika na utofauti wa misingi hiyo ya kila jamii hufanya kila jamii iwe na fasihi simulizi yake.

 2. “Fasihi simulizi iko Afrika tu! Ulaya hakuna fasihi simulizi!” Jadili kauli hii.

MAJIBU

Jamii za ulaya haziamini juu ya kuwepo kwa fasihi simulizi, wao wanaamini kuwa maandishi “Litera” ndiyo fasihi pekee. Fasihi za Kiafrika huchukuliwa kuwa ni ushenzi (kutostaarabika) na ushamba. Fasihi simulizi ya Afrika kwa asili haiwekwi katika maandishi kutokana na uwasilishwaji wake na umuhimu wake. Miongoni mwa fasihi simulizi za Afrika ni:

Jando na Unyago, haya ni mafundisho ambayo hutolewa kwa vijana wa kiume na wa kike mtawalia. Mafundisho haya humjenga kijana wa kiafrika kuwa mchapakazi, muadilifu na mtetezi wa jamii yake.

Matambiko, ni ibada zinazowapa waafrika fursa ya kuwasiliana na Mungu wao na kuelezea mahitaji yao ili kupata ufumbuzi. Matambiko husaidia jamii kudumisha umoja na mshikamano na kutatua changamoto zao za kiimani. Jamii za ulaya huona matambiko kuwa ni dhambi.

Ngoma, ni fasihi simulizi ya kiafrika ambayo hutumiwa kuburudisha, kuelimisha na kuleta jamii pamoja katika matukio mbalimbali ya kijamii yafuraha au huzuni. Kila jamii huwa na ngoma yake na hutambulishwa kwa hiyo.

Hadithi za kimapokeo, hutumiwa kupitishia maarifa ya kijamii kwa vizazi vijavyo kupitia masimulizi ya mambo hayo kwa vijana na watoto. Hadithi kama ngano, vigano, tarihi na visasili hubeba amali mbalimbali za jamii.

Miviga, ni fasihi simulizi ya kiafrika ambayo hufanyika msimu wa mavuno na huambatana na sherehe za kijamii kama kusimika viongozi, kumtoa mwari au kuwapeleka vijana jandoni. Miviga hutumiwa pia kuwaleta watu pamoja na kuwasahaulisha watu madhila mbalimbali yanayowakabili.

Kwa ujumla fasihi simulizi inapatikana Afrika kwa kiasi kikubwa kutokana na mazingira na mahitaji ya jamii husika.

 3. “Wa mbili havai moja na maskini akipata matako hulia mbwata.” Eleza maana na  dhima ya semi hizi.

MAJIBU

Katika maisha kila mtu amepangiwa bahati yake. Kuna ambao kupata ni kawaida na kuna wale ambao kupata sio kawaida. Makundi haya mawili ya watu yanazaa methali mbili ambazo ni “Wa mbili havai moja” na “Maskini akipata matako hulia mbwata.” Methali hizi zinafafanuliwa kama ifuatavyo:

Wa mbili havai moja, methali hii inamaana kuwa alichopangiwa mtu na mola ndicho atakachopokea hata kama patatokea watu wenye chuki na husuda dhidi yake. Kuna watu huwa hawafurahishwi na mafanikio ya watu wengine kiasi cha kufanya mipango ya kukwamisha mafanikio ya mtu mwingine.

Dhima ya methali hii ni kuwahamasisha watu kuongeza bidii katika kutafuta mafanikio yao badala ya kuhangaika kuzuia mafanikio yaw engine ambayo hasa ni mipango ya Mungu.

Maskini akipata matako hulia mbwata, methali hii inaelezea tabia ya baadhi ya watu kuonesha ufahari na kujitapa pindi wanapopata mafanikio kidogo maishani mwao. Watu hawa hasa ni wale ambao hawaamini kama wanastahili kufanikiwa ndio maana wakipata kila mtu atajua na wanaona fahari.

Dhima ya methali hii ni kuwatahadharisha watu kutoonesha ufahari wanapofanikiwa kwa kujua kuwa mafanikio huweza kuwa ya muda nay a kupita lakini utu na uhusiano mwema hudumu daima.

Kwa ujumla methali ni kipengele muhimu cha semi chenye kuhifadhi na kurithisha hekima na busara za jamii.

 4. Fasihi simulizi huchapuza kazi. Mfano: Kilimo n.k! Thibitisha dai hili.

MAJIBU

Chapuzo ni fasihi simulizi itumiwayo sana kuchochea na kuhimiza kazi katika jamii. Nyimbo za kuchapuza hutofautiana kulingana na kazi husika, kwa mfano.

Chapuzo za wakulima, hizi huitwa wawe na huimbwa wakati watu wakiwa shambani. Wawe huimbwa kufuatana na mapigo ya zana, mathalan kupanda na kushuka kwa jembe wakati wa kulima. Nyimbo hizi ni maarufu sana kwa jamii ya wasukuma.

Chapuzo za wavuvi, hizi huimbwa na wavuvi wawapo majini katika shughuli zao hasa usiku. Nyimbo hizi huitwa kimai. Hutumika kuwaondolea wavuvi ukiwa na unyonge.

Nyimbo za vita, hizi huimbwa na wanajeshi msimu wa vita ili kuwapa morali wanajeshi wawapo vitani. Chapuzo huwafanya wanajeshi wasiwaze sana kuhusu madhara ya vita na kujiondolea woga na hofu ya kufa.

Kwa ujumla kazi yoyote huwa nyepesi sana iwapo itaambatana na chapuzo kama kiburudisho cha mfanyaji kazi hiyo.

HII NDIYO ETIMOLOJIA YA NENO 'KANISA'

Neno *Kanisa*[ *Ngeli: li-/ya-, wingi: makanisa]* katika lugha ya Kiswahili ni nomino yenye maana zifuatazo:

1. Nyumba ya ibada za kikristo, jengo linalitumiwa na watu aghalabu Wakristo kwa ajili ya kumuabudu Mungu.

2. Jumuiya ya kikristo, kundi la waumini aghalabu Wakristo.

Katika lugha ya Kiarabu, neno hili *kanisa* (soma: *kaniisatun/kaniisatan/kaniisatin كنيسة)* ni nomino yenye maana zifuatazo:

1. Mahali pa ibada kwa Wakristo (Manaswara).

2. Kundi la waumini Manaswara (Wakristo).

3. Mahali pa ibada kwa Mayahudi. Huitwa pia *biia* *بيعة* .

Etimolojia ya neno hili kanisa imekuwa ikigombaniwa baina ya lugha mbalimbali.
Wapo wanaodai kuwa etimolojia ya *kanisa* ni neno la lugha ya Kigiriki *εκκλησια* *(eklesia)* lenye maana ya "kukusanya" au "wito".

Kuna madai pia kuwa etimolojia ya neno kanisa ni neno la lugha ya Kisiria  *ܟܢܫܐ* ( *kansha* ) lenye maana ya "kukusanya" au "umati wa watu".

Wapo pia wanaodai kuwa neno kanisa limetokana na neno la lugha ya Kiebrania, " *Kunsi*" ambalo linamaanisha "kusanyiko".

Kinachodhihiri ni kuwa neno *kanisa* ( *soma: kaniisatu/kaniisatan/kaniisatin كنيسة*) lilipoingia katika Kiswahili na kutoholewa kuwa neno *kanisa* maana zake katika lugha ya Kiarabu hazikubadilika.

*Shukran sana.*

*Khamis S.M. Mataka.*

[attachment=831]

Attached Files

Thumbnail(s)
   

HII NDIYO ETIMOLOJIA YA NENO ' JAALA', 'JALIA' 'JALI.A/JAALI.A' na 'MAJALIWA'

Neno *jaala*[ *Ngeli: i-/i-]* katika lugha ya Kiswahili ni nomino yenye maana ya' mambo yafanyikayo kwa mapenzi/uwezo wa Mwenyezi Mungu'.

Katika lugha ya Kiarabu, neno hili *jaala* (soma: *ja-a-la جعل)* ni kitenzi cha Kiarabu chenye maana zifuatazo:

1. Amefanya kitu fulani kiwepo.

2. Ametoa kitu kumpa mtu mwengine.

3. Ameanza jambo fulani.

4. (Kwa Mwenyeezi Mungu tu) Ameumba.

5. Ametengeneza.

Neno *jalia*[ *Ngeli: a-]* katika lugha ya Kiswahili ni kisawe cha neno *jalali* [ *Ngeli: a-]*  lenye maana ya 'jina la kumtaja Mwenyeezi  Mungu kwa sifa yake ya kuwa utukufu mwingi'.

Katika lugha ya Kiarabu, neno hili *jalali* (soma: *jalaalun/jalaalan/jalaalin جلال)* ni nomino ya Kiarabu yenye maana zifuatazo:

1. Utukufu. Mwenyeezi Mungu hutajwa kuwa *Dhul Jalaali*  *ذو* *الجلال* mwenye utukufu.

2. -enye cheo/hadhi kubwa.

3. Kilicho kikubwa zaidi.

Maneno *jali.a/jaali.a*[ *Vitenzi Elekezi* ] katika lugha ya Kiswahili vina maana ya 'fanya uwezekano, saidia, wezesha: Mwenyeezi Mungu *akitujalia/akitujaalia* uhai tutaonana.

Neno hili linaponyambuliwa tunapata vitenzi: *jaalika, jaalisha na jaaliwa.*

Neno *majaliwa*[ *Ngeli: ya-/ya-]* katika lugha ya Kiswahili ni nomino yenye maana ya' mambo yafanyikayo kwa uwezo/mapenzi ya Mwenyezi Mungu'.

Maneno ' *jaala* ' na ' *majaliwa* ' ni visawe.

Neno ' *majaliwa* ' halina mfano wake kimatamshi katika lugha ya Kiarabu bali yumkini limebuniwa kutokana na nomino ' *jaala* ' au kitenzi ' *jaalia/jaaliwa*'.

Kitenzi ' *jali.a/jaali.a'* kinamhusu Mwenyeezi  Mungu tu kwa maana ya kumpa mtu uwezo wa kupata au kuweza kufanya jambo fulani.

Kinachodhihiri ni kuwa neno *jaala* ( *soma: ja-a-la  جعل*) ambalo ni kitenzi katika lugha ya Kiarabu lilipoingia katika Kiswahili na kutoholewa kuwa neno *jaala* limekuwa nomino kwa maana ya 'mambo yafanyikayo kwa uwezo wa Mwenyezi Mungu'.
Kiujumla, maneno yote haya hayakuepukana na maana zake katika lugha ya asili - Kiarabu.

*Shukran sana.*

*Khamis S.M. Mataka.*

UMENIACHA RAFIKI 2021
Umeniacha rafiki,
                        Hugeuki,
                        Hunikumbuki?
Umeenda!

Ungeniambia,
                    Ningejua,
Mpweke nitabakia,
Hukusema!

Alikotoka mgeni,
      Haraka sikubaini,
Ni Shari au amani,
    Sijui!

Nakulilia mpenzi,
              Nitakuenzi,
Ujue nina simanzi!
Nitakukumbuka!

Wanitupia uzee,
      Na mvi nijiotee,
Duniani nipotee,
Siku
      Zina niishia!

Mtunzi Filieda Sanga
Mama B
Mabibo Dsm
0753738704