JIFUNZE KISWAHILI

Welcome, Guest

You have to register before you can post on our site.

Search Forums

(Advanced Search)

Forum Statistics

» Members: 5,481
» Latest member: Kundlimatching
» Forum threads: 2,178
» Forum posts: 2,256

Full Statistics

Online Users

There are currently 211 online users.
» 0 Member(s) | 209 Guest(s)
Bing, Yandex

Latest Threads

Buy Vilitra 60 Mg |【Get E...
Forum: Historia ya makabila ya kibantu
Last Post: Kieth_winsett
04-24-2023, 11:45 AM
» Replies: 0
» Views: 0

How to take Cenforce50?
Forum: Historia ya makabila ya kibantu
Last Post: Kieth_winsett
04-19-2023, 12:59 PM
» Replies: 0
» Views: 0

About the Vidalista 60 Mg...
Forum: Historia ya makabila ya kibantu
Last Post: Kieth_winsett
04-04-2023, 04:07 PM
» Replies: 0
» Views: 0

What Is Vidalista 60?
Forum: Historia ya makabila ya kibantu
Last Post: Kieth_winsett
04-03-2023, 10:49 AM
» Replies: 0
» Views: 0

How to take Cenforce 100 ...
Forum: Historia ya makabila ya kibantu
Last Post: Kieth_winsett
03-29-2023, 02:37 PM
» Replies: 0
» Views: 66

How is Vidalista 10 Mg us...
Forum: Watunzi wa Kiswahili
Last Post: Kieth_winsett
03-27-2023, 01:26 PM
» Replies: 0
» Views: 117

Obtain Thesis Paper Assis...
Forum: Historia ya makabila ya kibantu
Last Post: Minny02
03-24-2023, 03:01 PM
» Replies: 0
» Views: 200

SEO services for sports f...
Forum: Historia ya makabila ya kibantu
Last Post: Maria Poland
03-17-2023, 01:51 PM
» Replies: 1
» Views: 223

NUKUU ZA KISWAHILI DARASA...
Forum: Nukuu
Last Post: MwlMaeda
01-15-2023, 05:31 PM
» Replies: 0
» Views: 788

NECTA K4 2022
Forum: Mitihani
Last Post: MwlMaeda
01-15-2023, 05:25 PM
» Replies: 0
» Views: 403

SHAABAN ROBERT…..KUSADIKIKA

Posted by: MwlMaeda - 12-29-2021, 06:01 PM - Forum: Watunzi wa Kiswahili - No Replies

SHAABAN ROBERT…….KUSADIKIKA

“…Magharibi ni machweo ya jua na mwezi. Pia ni upande wa dunia wenye giza limezalo nuru zote na ufupishao uoni wa macho. Auni aliyakabili mashaka haya akafanya safari kubwa sana. Baada ya miezi Mingi kupita, siku moja alikutana na vipofu wawili njiani. Vipofu hawa wote walikuwa wanaume. Kipofu mmoja alikuwa mbele na wa pili nyuma. Uso wa kipofu wa kwanza ulikuwa na furaha kama uso wa bwana arusi, akaonekana kama aliyeridhika kabisa. Lakini uso wa kipofu wa pili ulikuwa umeghadhibika na kinywa chake kilijaa manung’uniko mengi kama aliyekuwa hakuridhika hata kidogo. Kila hatua aliyokwenda alibwata akailaani bahati yake. Auni alishangaa sana kwa kuona vile, akasema moyoni mwake kuwa watu hawa wana vilema namna moja, lakini mmoja amekinai na mwingine hakukinai. Ajabu kubwa iliooje hii! Afadhali niulize ili nielewe sababu yake. Baada ya kukusudia hivyo alitamka, “Mabwana, nyinyi ni kina nani, na asili ya upofu wenu ni nini?”

Kipofu wa pili alijibu, “Bwana wangu mwema, mimi naitwa Sapa na mwenzangu ni Salihi. Salihi haombi neno akalikosa. Ameishi maisha haya tangu ujana wake, lakini vitu alivyovipata kwa maombi aliyoyafanya alikuwa hana matumizi navyo. Nilipoona hivyo nilimwambia kuwa niliota ndoto kuwa akiomba kitu chochote tena bila ya kugawana na mimi sawasawa, dua lake halitapokewa hata kidogo. Kwa sababu hii tuliafikiana kushirikiana kila kitu atakachokiomba tukaandikiana hati mbele ya kadhi. Hati ya mkataba wetu ilipokwisha andikwa nilifurahi sana kuwa shauri langu limefaulu, lakini palepale mwenzangu aliinua mikono yake juu akaomba upofu, na kabla sijatanabahi, sisi sote wawili tulikuwa vipofu. Kama yeye anaipenda hali hii, mimi naichukia kabisa. Nilidhani ataomba niwe mfalme nizungukwe na mawaziri na kuheshimiwa na raia, au niwe tajiri ili niwatumie maskini kama nguo mbovu. Fahari ya mambo haya ndiyo iliyonishawishi kufanyiza mkataba na Salihi. Kama angalikataa kushirikiana na mimi katika fahari hii, pasingalikuwa na dawa yoyote kwa sababu nilimdhihaki tu. Sina haja ya upofu huu. Nimemsihi sana aombe nirudi katika hali yangu ya zamani lakini hakubali. Tafadhali nisaidie kumnasihi, bwana.”

Kabla Auni hajalijua neno la kutumia, Salihi alisema, “Mimi naapa kuwa sikujua kama Sapa alitamani ufalme au utajiri wakati aliponiagulia ndoto yake. Laiti ningalijua nia yake ilivyokuwa, hili lisingalitokea. Ningaliomba madua mawili mbalimbali, yaani, moja langu na jingine lake na kila mmoja katika sisi angalipata haja yake. Nilipoona mambo ya dunia yamenichukiza, nilidhani kuwa na mwenzangu yamemchukiza vile vile, na kwa mujibu wa mapatano yetu nikaomba upofu ili tuishi bila kuyaona tena. Madhali neno nililoliomba nimelipata, wajibu wangu sasa ni kushukuru. Haiwezekani kuomba niyaone tena mambo niliyoyakataa. Nikifanya hivyo, nitafanana na ng’ombe anayeutia ulimi wake puani na kuurudisha tena kinywani. Si laiki ya mwanadamu kuwa kama ng’ombe kwa neno alilolichagua kwa hiari yake mwenyewe…….”

FALSAFA YA KIAFRIKA

Posted by: MwlMaeda - 12-29-2021, 05:26 PM - Forum: Uhakiki wa kazi za fasihi - No Replies

Mpaka sasa tumekwishaona maana ya Falsafa ya Kiafrika katika mitazamo miwili, yaani mtazamo wa falsafa kama mtazamo na falsafa kama taaluma. Aidha, tumekwishaona kazi ya kwanza iliyochukuliwa kama kazi ya kwanza na ya msingi kuhusu Falsafa ya Kiafrika, hapa tunazungumzia kitabu cha Placide F. Tempels kinachoitwa Bantu Philosophy (La philosophie bantoue kwa Kifaransa), kitabu hiki kinaweza kusomwa katika wavuti hii www.scribd.com/doc/27632044/Placide-Tempels-Bantu-Philosophy-English. Baadaye tukaangalia kazi ya John S. Mbiti katika kitabu chake kiitwacho African Religions and Philosophy. Kwa upande wetu tuliangalia hasa dhana ya mtu, kifo, muda kwa juujuu ili tuunganishe vizuri na dhana zilizozungumzwa na Placide Tempels. Baadaye tumeangalia mikondo ya Falsafa ya Kiafrika ambapo tuliona mikondo minne kama ilivyoainishwa na Odera Oruka (1990) ambapo tuliona mikondo ifuatayo: ethnofilosofia, mkondo wa siasa na jamii, mkondo wa falsafa ya kitaaluma, falsafa ya watu wenye hekima.

Kwa kifupi, wanaethnofilosofia wanatazama falsafa kama mawazo ya jamii nzima ambayo yanapatikana katika kazi mbalimbali za fasihi simulizi kama vile methali, visasili, visakale, simulizi mbalimbali, na nyimbo. Wanakosolewa kwa kuwa wanachokitilia mkazo si falsafa bali ni mila na desturi za jamii. Suala wanalopaswa kuchambua falsafa kutoka katika vyanzo hivyo. Kwa hiyo mkondo huu wa falsafa una umuhimu wa kutambua vyanzo vinavyoweza kutumiwa kama chanzo cha falsafa ya Kiafrika lakini hawajaweza kuchambua mawazo ya kiafalsafa.

Mkondo wa Siasa na jamii ni mkondo unaohusisha kwa lugha rahisi wapigania uhuru. Wengi wao walianzisha mawazo yao ya Kifalsafa kama nyenzo ya kuwasaidia kupata uhuru katika nchi zao au kujenga mitazamo mipya katika nchi mpya tofauti na mitazamo iliyojengwa na wakoloni. Katika kundi hili tunawaona watu kama vile Nyerere, Nkrumah na Kaunda.

Nyerere akisimamia “Ujamaa” kama msingi wa maisha ya Mwafrika na kwamba Wazungu wamebomoa misingi ya Ujamaa wa Kiafrika na kuleta mifumo yenye unyonyaji ndani yake ilhali huu sio mfumo uliozoeleka kwa Waafrika. Kwa hiyo, Nyerere anadai ni vema turudi katika mfumowa Ujamaa wa Kiafrika ili tujenge jamii itakayoondoa mifumo ya kinyonyaji. Kwa Mwalimu Nyerere, mfumo wa Ujamaa wa Kiafrika ni mfumo mzuri unaowafaa Waafrika.

Kwame Nkrumah kwa upande wake anaona mfumo uliokuwa ukitumika Afrika kabla ya ukoloni ni mzuri kuliko mfumo wa ubepari. Anaamini kuwa ili Afrika isonge mbele inahitaji kuachana kabisa na mfumo wa kibepari. Hata hivyo, tofauti na Mwalimu Nyerere Nkrumah hashauri Waafrika warudie kwenye mifumo yao ya awali, (yaani baada ya kuondoka wakoloni) badala yake Waafrika waunde mfumo utakaokuwa na mseto wa mawazo mbalimbali ikiwemo yale ya Kiislamu, Kikristu yaliyotoka Ulaya na mawazo ya Kiafrika. Tukumbuke kuwa Nkrumah kama Nyerere ni watu waliokuwa wasomi na waliathiriwa kiasi fulani na falsafa za kisoshalisti za Karl Marx, Vladmir Lenin na Mao. Kwa hiyo wote walikuwa na mtazamo wa kijamaa, kinyume na ubepari. Kwa kifupi, mtazamo wa Kwame Nkurumah ni kama vile umekaa kinadharia zaidi kuliko ule wa Nyerere.

Kwa upande wake Kenneth Kaunda, ambaye yu hai hadi hivi sasa anatazama Afrika inayojengwa kwa misingi ya utu. Kaunda anadai kuwa utu wa ndio silaha pekee iliyowasaidia Waafrika kuondokana na ukoloni. Utu ni kitu kinachoviweka pamoja dini na siasa; vyote vinahitaji utu ili vilete matokeo yanayohitajika katika jamii. Kaunda alikuwa Mkristu hivyo anaingiza wazo la Mungu katika mtazamo wake akidai kuwa ili kuwa na taifa lenye upendo, uelewano na amani, ni lazima watu wake wawe na nia thabiti ya kumfuata Mungu, kujitahidi kufanana na Mungu. Kama Nyerere na Nkrumah, Kaunda pia alikuwa na mawazo ya Kijamaa lakini aliyachanganya na na Ukristu lakini pia aliingiza misingi ya maadili ya Kiafrika. Kwa kifupi wanasiasa hawa walizungumzia masuala mengi, lakini hapa tunadokeza tu mawazo ya msingi.

UHAKIKI WA TEUZI ZA NAFSI

Posted by: MwlMaeda - 12-29-2021, 05:13 PM - Forum: Uhakiki wa kazi za fasihi - No Replies

Francis H.G. Semghanga: Teuzi za Nafsi

SURA YA SITA

Diwani ya Teuzi za Nafsi ni mkusanyo wa tenzi tano: “Ewe Mama Mpenzi”, “Kidani cha Huba”, “Ewe Mwana”. “Siasa Yetu” na “Ujamaa Vijijini.” Kwa vile kwa namna moja ama nyingine tenzi hizi zote zinaingiliana hapa na pale kifani na kimaudhui, tutaziangalia kidhamira kwa jumla badala ya kuzichambua moja moja.

DHAMIRA KUU

Dhamira kadhaa zinajitokeza katika tenzi za diwani hii. Kati ya hizo, kuu ni kama saba hivi:

1. Mapenzi

2. Mila na desturi za jadi

3. Umuhimu wa elimu

4. Ukamilifu wa mtu na ulu wake

5. Ndoa katikajamii

6. Nafasi ya mwanamke katika jamii

7. Siasa.

Mapenzi

Mshairi anajaribu kujibu swali ta maana yu mapenzi halisi. Katika “Ewe Mama Mpenzi,” tunaonyeshwa mapenzi ya mtoto kwa mama yake. Mapenzi haya yamejikita katika “deni” alilonalo mtoto kwa mama yake hasa kutokana na uchungu wa kumbeba tumboni na hatimaye kumzaa na kumlea. Hapa mshairi anaonyesha kuwa mapenzi ya mama hayawezi kulipwa kwani hayakadiriki.

Katika “Kidani cha Huba” mapenzi baina ya mwanamume na mwanamke yanaonyeshwa katika sura zake mbalimbali. Kwa kupitia katika ndoto (beti za 34-61) mwpndishi anatuonyesha mapenzi mabaya yanayofuata sura na vitu kama ile nguo na umbo. Kinyume chake mshairi anascma kuwa mapenzi mazuri ni yale ya labia njema:

63 Ni wewe nakuwazja,

Tabiayo ni murua,

Tena u mwenye kujua,

Wa akili na busuri.

64 Huna ndeo huna hila,

Unenayo ni aula,

Ningakuwa ni muila,

Hunifanyii ghairi.

Katika “Ewe Mwana” tunaonyeshwa mapenzi baina ya baba na mwana; mapenzi ambayo yamejengwa juu ya malezi mema na mawaidha kuhusu umuhimu wa kushika dini (beti za 1-143), umuhimu wa kuwaheshimu wazazi (beti za 144-160), kuheshimu kazi (beti za 144-160), kuepuka uvivu, ulevi, uzembe na ufasiki, na kuwa na heshima kwa watu.

Tenzi za “Siasa Yetu” na “Ujamaa Vijijini” zinaonyesha aina tofauti ya mapenzi: mapenzi ya kijamii na kitaifa yaletwayo na siasa ya ujamaa na kujitegemea. Katika “Siasa Yetu” tumepewa nguzo kuu nane za mapenzi hayo:

1. Usawa wa binadamu

2. Heshima baina ya watu

3. Haki ya kushiriki katika uongozi

4. Uhuru wa kufuata dini yoyote aitakayo mtu

5. Haki ya kuwa na makazi mazuri

6. Haki ya kuwa na kazi na kupata ujira utokanao na jasho la mtu

7. Umuhimu wa kujitegemea

8. Umuhunu wa Serikali kumiliki njia zote kuu za uchumi pamoja na kulinda usawa katika mgawanyo wa mali.

Kwa jumla dhamira hii ya mapenzi imepanuliwa sana katika diwani hii kwa kupewa nyuso hizo tulizozitaja. Hata hivyo, msomaji wa “Ewe Mama Mpenzi” na wa “Kidani cha Huba” huweza kuchoshwa sana na marudiorudio mengi ya kauli zenye kumaanisha jambo moja; na hasa katika “Kidani cha Huba” ambamo kumejaa mapenzi ya “sili silali” pamoja na wingi wa sala ambazo sio za lazima.

Mila na Desturi za Jadi

Baadhi ya tenzi katika diwani hii zinaibusha masuala fulanifulani ambayo yaha umuhimu wa kisosholojia. Mathalani, katika utenzi wa kwanza wa “Ewe Mama Mpenzi,” beti za 72-77 zinaonyesha imani za jamii ya mwandishi kuhu.su “kinga” itokanayo na tunguri, pembe, hirizi na chanja. Baadaye katika beti za “4-181 mila na desluri za jadi kumhusu mtoto mara baada ya kuzaliwa zinajitokeza, na baada ya baba kufariki tunaiona mila imhusuyo mama kuhamia kwa mjomba. Kwa jumla beti hizi zinatuonyesha nguvu za utamaduni wa jadi japokuwa tunaweza kuuliza kama mila na desturi hizi zina nafasi gani katika maisha ya leo.

Utenzi wa mwisho wa “Ujamaa Vijijini” nao unatupa taswira ya mila, desturi na imani za mababu zetu wa zamani:

1. Jamaa zetu zamani

Waliishi na vijijini

Kwa ujamaa yakini

Na bila kujitambua.

Utenzi unatoa picha ya ujima wa awali uliowashirikisha wanajamii wote katika kufanya kazi. Ufanyaji kazi huu uliambatana na haki na usawa wa kugawana mapato:

13. Hitaji za hao watu,

Ziwile “chakula chetu,

Ardhi na ng’ombe wetu.”

‘Ansu’ hawakuiiua.

Katika maisha haya ya ujamaa wa asili tunaonyeshwa kuwa watu waliishi kwa kupendana na kushirikiana (ubeti wa 20); waligawana mali kiusawa (ubcti wa 29); hapakuwa na wizi (ubeti wa 32); na njia kuu za uzalishaji mali zilimilikiwa na umma wote kama ielezwavyo katika beti za 33 na 34. Pia, kaiika jamii hii ya awali kila mtu alifanya kazi, hakuna aliyeishi kwa jasho la mwingine.

Mshairi, hata hivyo, anaikosoa jamii hii ya awali kwa kumgandamiza mwanamke. Hili tutalichambua vizuri zaidi wakati wa kuichunguza dhamira ya nafasi ya mwanamke katika jamii.

Mshairi anatuonyesha, sawa na Mwalimu Nyerere alivyofanya katika andiko lake la Ujamaa Vijijini, kwamba maisha haya ya mababu zetu ndio msingi mkubwa wa siasa ya Tanzania ya ujamaa.

Umuhimu wa Elimu

Katika diwani hii mwandishi anatuonvesha aina mbili kuu za elimu:

1. Elimu itokanayo na shule na vitabu

2. Elimu ya kurithishwa.

Katika beti za 209-213 za “Kidani cha Huba,” mshairi anaonyesha jinsi vitabu vinavyoyapanua mawazo ya mtu, na piajinsi vilivyo “ngazi” ya kumpandisha daraja. Elimu hii imeonyeshwa kuwa ni silaha ya ukombozi wa mtu kikazi, kicheo na pia katika upande wa mapato. Kutokana na elimu aliyo nayo mshairi ya utaalamu wa kilimo, tunaonyeshwa pia faida zake kwa mkulima ambaye huutumia utaalamu huu na kuongeza ufanisi wa kazi yake.

EIimu ya kurithishwa tunaiona ikielelezwa katika sehemu mbalimbali zinazohusu desturi na mila za jadi ambako mtoto anafunzwa na wazazi wake juu ya maisha bora katika jamii.

Ukamilifu wa Mtu na Utu Wake

Mshairi anatupatia taswira ya ukamilifu wa mtu na utu wake kwa kutuorodheshea sifa azionazo kuwa ni muhimu katika maisha ya mtu.

Kwanza, katika tenzi zote Semghanga anasisitiza kuwa ukamilifu wa mtu hutokana na kufuata mafunzo ya dini pamoja na “amri” za Mungu. Wakati ambapo “ukamilifu” huu unakubalika kwa wale ambao bado wanaweka mategemeo na matumaini yao katika nguvu zilizoko nje ya uwezo na mazingira ya mwanadamu hapahapa duniani, kwa wale ambao maisha ya mtu yanaanza na kumalizikia duniani “ukamilifu” huo utaonekana kuwa si wa maana yoyote.

Katika utenzi wa “Kidani cha Huba” tunapewa taswira nyingine ya ukamilifu wa mtu. Zaidi ya kwamba heshima na unyenyekevu ni sehemu ya kukamitika huko, mwandishi pia anaonyesha ukamilifu wa kimaumbile. Mathalani, katika beti za 35 na 36 za “Ewe Mama Mpenzi” twaelezwa haya:

35. Awe mwana sio jitu,

Ambalo halina utu,

Nimzae mwana mtu,

Nisimzae kitishia.

36. Awe mtu wa kamiti,

Aleumbika muili,

Na kuchongoka kauli,

Mengine nipishilia.

Sifa za “kuumbika muili” tunazikuta pia katika utenzi wa “Kidani cha Huba” ambamo mshairi anajieleza kwa mpenzi wake kuhusu ukamilifu wa maungo yake:

171. Umbo langu kawaida,

Kwangu mie laakida,

Sikia hayo muwada,

Uyajue ukariri.

172. Kichwa si kikubwa sana,

Tena kimenilingana,

Wala hakikupitana,

Kimewekwa barabari.

173. Kina sikio za kingo,

Tamthili vile ungo,

Yamekaa kwa mpango,

Kwenye panja za kadiri.

Baada ya sifa zihusuzo viungo mbalimbali vya mwili, mshairi anasema kuwa kakamilika kwani:

186. Muili wote mzima,

Sina mie ukilema,

Ninaketi ninaima,

Tembeo natasawari.

187. Ni wa Manani mpango,

Kunipa hivyo viungo,

Viwe kwangu ni ukingo,

Kuniambaza fakiri.

Labda swali liwezalo kuzuka kuhusu hii dhana ya “kukamilika” kwa mtu kama aitoavyo mshairi ni: je, mazingira ya jamii ya kiuchumi, kisiasa na kitamaduni yana nafasi gani katika dhana hii? Hili ni swali muhimu kwani “kukamilika” kwa mtu na utu wake hutegemea wakati na mahali. Katika jamii ya kibepari kama ya Marekani, kwa mfano, mtu huonekana kakamilika kama ana malimbikizo ya mali nyingi za kibinafsi na pesa nyingi, wakati ambapo dhana ya “ukamilifu” wa mtu si hivyo katikajamii za kijamaa.

“Ukamilifu” mwingine wa mtu ni ule wa kiwango cha jamii ambao unamhitaji ayafuate maadili na amali mbalimbali za wanajamii wenzake. Huu ni wa kisiasa, nao tutaujadili vizuri katika dhamira ya mwisho.

Ndoa Katika Jamii

Kwa mawazo ya Semghanga, taasisi ya ndoa ni jambo la lazima na muhimu katika jamii. Mshairi anatuonyesha kuwa kuoa au kuolewa si jambo la hiari bali ni wajibu wa kila mtu afikiapo makamo yanayoruhusu.

Mshairi anaonyesha jinsi ambavyo kutokana na ndoa mapenzi yanapatikana, kwani katika ndoa kuna kusaidiana, kuheshimiana, kuzaa, pamoja na kulea watoto.

Umuhimu wa ndoa umeonyeshwa hasa katika utenzi wa “Kidani cha Huba’ ambamo beti za 74-99 zinapinga ukapera na upweke wa kutooa au kuolewa:

75. Kupwekeka si auta,

Kwasababisha madhila,

Hata mtu angekula,

Hana raha na sururi.

76. Kupwekeka nuksani,

Alisema Shaabani,

Hukutia aibuni,

Ukavunjiwa suturi.

79. Ujane kitu dhalili,

Kasema Akilimali,

Nayo ndoa nafttdhili,

Ashirafu na fahari.

Majina ya Shaaban (Robert) na Akilimali (Snowhite) yametajwa kwani katika ushairi wao washairi hawa walitetea sana ndoa na kupinga ujane.

Katika kuisifu ndoa mwandishi anatumia tamathali mbalimbali ambazo anatutaka tuzilinganishe na kuzilinganua na zile zinazoonyesha ubaya wa ujane. Kwa hiyo-basi upweke na ujane kauita “nuksani”, “una misiba”, “hauna heba”, “ni mkatili” na ni “kitu dhalili”; wakati ambapo tunaeiezwa yafuatayo kuhusu ndoa:

80. Ndoa pambo la unasi

Ni kidani cha nafsi

Ni kifao kwetu sisi

Kukikosa takiriri

81. Ndoa ni kitu cha hadhi

Hutoa shaka na udhi

Na tena hukuhifadhi

Penye tabu na usiri.

Twaambiwa pia kwamba ndoa ni fadhila ambayo imetoka kwa Mungu.

Wakati ambapo baadhi ya wasomaji watamuunga mkono Semghanga kuhusu ndoa katika jamii, huenda baadhi wasikubaliane naye. Inaelekea kuwa mshairi huyu anaamini kuwa ndoa hutatua matatizo yote baina ya wawili wanaooana. Lakini, hata hivyo ingembidi mshairi ajiulize maswali kuhusu talaka zinavyozidi kuongezeka leo hii si katika jamii za Ulaya tu bali pia katika jamii za Afrika.

Ndoa, kama taasisi zingine zote, ni zao la jamii. “Ukamilifu” na mabadiliko katika taasisi hii hutegemea mfumo mzima wa Jamii pamoja na mtazamo wa wanajamii kiutamaduni, kisiasa na kiuchumi. Leo hii yametokea mabadiliko mengi katika jamii kiasi ambacho taasisi hii si kama ilivyokuwa zamani. Imeingiliwa na nguvu mbalimbali za kijamii kama vile uchumi wa kifedha, kuzuka kwa miji ambayo inavutana na vijiji, na madaraka ya watawala kiasi kwamba wazazi hawana tena kauli juu ya nani amuoe au aolewe na mtoto wao – vjjana wanaweza kwenda kwa mkuu wa wilaya na kuoana bila idhini ya wazazi wao, na mengi mengineyo. Yote haya yameibadili taasisi hii kiasi ambacho kiuhalisi mawazo ya Semghanga yanaeleza ndoa inavyotakiwa iwe na siyo ilivyo. Kulikuwa na haja kwa mshairi kuzingatia athari za kimazingira juu ya taasisi hii ili atupatie taswira sahihi ya ndoa badala ya ile ya “mito ya asali na maziwa” aliyotupatia.

Nafasi ya Mwanamke Katika Jamii

Suala la nafasi ya mwanamke katika jamii limeshughulisha sana kalamu za waandishi wengi wa Kiswahili. Wengi wao wameiona nafasi hii kuwa ni duni ya kuonewa na kunyanyaswa.

Katika diwani hii, mshairi anaangalia masuala matatu kuhusu nafasi ya mwanamke katika jamii. Kwanza kamwangalia mwanamke kama mama. Hili tunaliona katika utenzi wa “Ewe Mama Mpenzi” ambamo jukumu la kubeba mtoto tumboni kwa miezi tisa likiambatana na uchovu na maumivu, halafu uchungu wa kujifungua mtoto huyo – yote haya yanaonyeshwa na mwandishi asemapo:

32. Miezi tisa wandani,

Kijusu bila amani,

Nakanyaga na mbavuni,

Wewe umevumilia.

33. Uchovu kila namuna,

Na umivu na sonona,

Ukivumilia nina,

Huku unaniombea.

Pili, kamwona mwanamke kama pambo au ua zuri – taswira ambayo aghalabu hujitokeza sana katika baadhi kubwa ya kazi za fasihi na hata nyimbo za bendi zetu – kama ionekanavyo katika ubeti wa 161 wa utenzi wa “Kidani cha Huba”

61. Awe kama ua safi,

La urembo na usafi,

Livutivu na nadhifi,

Na nukioja ambari.

Tatu, kama ionekanavyo katika utenzi wa mwisho, mshairi ameikosoa jamii ya zamani kwa kumdunisha mwanamke. Anasema:

56. Japo tulihusiana,

Pia tukaheshimiana,

Mwanamke tunakana,

Hakupata afudhaa.

57. Hakuthaminika mke,

Kwa hali na umbo lake,

Heshima kuwekwa kwake,

Ni ajabu na ajaa.

58. Walifanya kazi mama,

Kama watumwa na uma,

Huku wakishika tama,

Pasina kufurahia.

Beti hizi na zingine zinazoongelea suala la nafasi duni ya mwanamke katika jamii hii ya ujima wa awali, zinafanya kosa moja kubwa la kihistoria. Kosa hilo ni lile la kumpa mwanamke nafasi ambayo hakuwa nayo katika jamii ya awali kabisa ya mtu. Utengano anaouongeiea Semghanga baina ya mwanamume na mwanamke haukuwapo enzi za ujima wa awali. Tujuavyo, bistoria ya jamii ya watu ina hatua kuu tano: ujima wa awali, utumwa, umwinyi, ubepari, na ujamaa ambao hatima yake ni ukomunisti. Mfumo wa jamii ya kiujima haukuwa na matabaka ya watu. Mazingira ya wakati huo yaliyokuwa ya kiuhasama kwa mtu hayakuruhusu “anasa” za mgawanyiko wa watu kwa kufuata tabaka au jinsi ya kike au ya kiume. Yalihitaji watu wote washirikiane kwa pamoja kupambana na mazingira hayo. Ni baadaye sana, baada ya jamii kuanza kuwa na mifumo ya kitabaka na mali au milki za kibinafsi, ndipo suala la kugandamizwa na kuonewa kwa mwanamke linapojitokeza. Hili liliambatana na mambo ya mahari pamoja na kumwona mwanamke kuwa ni moja ya milki hizo za kibinafsi. Hali za namna hii hazikuwapo katika jamii ya ujima wa awali.

Siasa

Katika mkusanyo huu wa tenzi, tenzi mbili za mwisho zinashughulikia masuala ya kisiasa. Kama tulivyokwishaonyesha, “Siasa Yetu” ni utenzi mfupi unaoorodhesha nguzo muhimu za siasa ya Tanzania. Nguzo hizi ndicho kiini cha siasa ielezwayo katika “Ujamaa Vijijini.”

Kama alivyosema mwandishi katika Utangulizi, utenzi wa “Ujamaa Vijijini” ni “kama tafsiri ya kitabu cha Mwalimu Julius K. Nyerere UJAMAA VIJIJINI (uk. iii). Humu, baada ya k’uiangalia jamii ya zamani ilivyoishi kijamaa, mshairi, sawa na Nyerere, ameikosoa jamii ya leo hasa kuhusu maadui kama vile ujinga (ubeti wa 74), tamaa ya kujilimbikizia mali (beti 84-89), kupenda miji na kuchukia vijiji (ubeti wa 90), kukosekana kwa usawa baina ya watu (ubeti wa 106), na kukosekana uongozi bora (ubeti wa 202). Hayo yote mwandishi anahubiri kuwa hatuna budi kuyarekebisha ili kujenga jamii ya ujamaa kamili.

Njia anazozipendekeza mshairi kuwa zitatuletea maendeleo hazitofautiani na za Nyerere, nazo zinahusu mambo kama vile kuwa na usawa wa binadamu, kuunda vyama imara vya ushirika (beti za 109-117), kilimo bora cha shirika (ubeti wa 118), ujenzi wa ujamaa kwa kuzingatia tofauti za mazingira (beti za 141-144), kutumia mali asili ya jamii kwamanufaa yajamii nzima (ubeti 146), kutunza vizuri mahesabu ya mapato na matumizi (ubeti wa 163), uongozi bora (beti za 200-206), kuwa na demokrasia (beti za 235-237), Chama na serikali kuwa na mipango madhubuti ya kusimamia ujenzi wa jamii, pamoja na kujitegemea.

Labda ingefaa ieleweke tu kuwa mshairi hakukusudia kutathmini na kuhakiki siasa ya ujamaa vijijini, bali nia yake kubwa ilikuwa kunakili yale yaliyoelezwa katika kijitabu cha Nyerere. Kwa hiyo, kwa msomaji ambaye alikwishasoma kitabu hicho cha Mwalimu Nyerere, utenzi huu hautoi lolote jipya kimaudhui.

Utatuzi wa Migogoro

Mwandishi ameibusha migogoro ambayo pia amejaribu kuipendekezea masuluhisho. Hata hivyo, mengi ya masuluhisho hayo ni ya kimaadili na kimahubiri, na yamejikita katika udhanifu wa kidini. Kwa mfano, katika Utenzi wa “Ujamaa Vijijini,” baada ya kueleza njia sahihi ya ukombozi wa wanawake mshairi anatoa tu maonyo:

68. Si vyema hata kidogo,

Wake kuwafanya gogo,

La kukalia mzigo,

Huku wakivumilia.

69. Hilijambomnukusi,

Kudunisha mzima nusi,

Ya Tanzania unasi,

Si vyema hili sikia.

Baada ya mahubiri haya, mshairi anadhani amekwishaiteka mioyo ya wanaume wanaowadunisha wanawake, kwa hiyo anatoa utatuzi:

72. Tukitaka wendeleo,

Tuwape wake ufao,

Uhuru na haki zao,

Hapo tutaendelea.

Ni dhahiri kwamba ni kosa kufikiria kuwa kwa kuhubiri tu tutaibadili mioyo ya watu, nao wataziacha dosari zao. Hivi ni kukwepa uhalisi wa nguvu mbalimbali za kimazingira zilizozizaa dosari hizi. Huu ni udhaifu unaojitokeza karibu katika kila dhamira aliyoishughulikia mshairi wa Teuzi za Nafsi. Katika tenzi mbili za mwisho ndimo tu mlimo na utatuzi wa migogoro katika kiwango cha mfumo wa janui, ijapokuwa hapa pia hatuwezi kumsifu mshairi kwani haya si mawazo yake ila kayanakili tu.

Dhamira nyinginezo

Tulizozishughulikia ni baadhi tu ya dhamira muhimu zijitokezazo katika diwani hii. Ziko dhamira zingine ndogo ndogo ambazo msomaji huweza kuzichambua sambamba na hizo tulizoziangalia. Kwa mfano dhanura ya umuhimu wa kazi inaweza kuchambuliwa kipekee na kuonyeshwa jinsi mshairi alivyoiangalia. Kazi za aina zote – za sulubu na za akili zimeonyeshwa zinavyohitaji kuthaminiwa na kuheshimiwa kwani kazi ni msingi wa mapenzi na hata wa ndoa. Mshairi kaonyesha basi, kuwa kazi ni wajibu kwani ndiyo chanzo cha heshima kwa mtu.

Dhamira nyingine ambayo msomaji huweza kuichunguza kipekee ni ile ya nafasi ya dini au Mungu katika maisha ya mtu. Hii imejitokeza sana katika tenzi tatu za mwanzo ambazo zinatuonyesha jinsi mshairi anavyoamini kuwa mtu ni kiumbe dhaifu ambaye hawezi kuishi bila msaada na baraka za Mungu. Ndiyo sababu mshairi ameona heri azinakili Amri Kuu za Mungu pamoja na Amn Sita za Kanisa ili kukamilisha mahuhiri yake. Ni dhahin kuwa katika jamii ya leo ambapo dini inaelekea kupoteza nafasi muhimu iliyokuwa imeishikilia hapo awali, dhamira hii huweza kuzusha mjadala mkubwa wa kuuliza kama dini inayo nafasi yoyote katika maendeleo ya jamii iliyotawaliwa na elimu, sayansi na teknolojia za hali ya juu.

FANI KATIKA TEUZI ZA NAFSI

Kwa msomaji ambaye amekwishasoma kazi nyingi za washairi wengine wa Kiswahili kama vile za akina Muyaka bin Haji, Abdilatif Abdalla, Shaaban Robert. Mathias Mnyampala, Saadani Kandoro, Amri Abedi, Akilimali Snowhite, E. Kezilahabi, M.M. Mulokozi na K.K. Kahigi, miongoni mws wengi wengineo, itadhihirika wazi kuwa Francis HJ. Semghanga bado hajaiva kwa upande wa ufundi wa kisanaa.

Mara nyingi fani ya Teuzi za Nafsi imeonekana kuwa chapwa. Japokuwa mshalri kajitahidi kuzingatia kanuni za tenzi’ za kimapokeo za vina, ulinganifu wa mizani na mpangilib wa beti; kanuni na minyororo hii ya “sheria” imemfunga mno ikamletea matatizo. Kwa vile ilimbidi afuate kanuni za vina na mizani, mara nyingi kutokana na upungufu wa maneno mshairi amerudiarudia msamiati uleule katika beti mbalimbali hadi unamchosha msomaji.

Kurudiarudia huku si kuie tukukutapo katika ubeti wa 110 wa “Ewe Mama Mpenzi” au ule wa neno “mtwae” katika beti za 135-138, kwa mfano. Hapa inajulikana wazi kuwa mshairi anafanya hivyo kama mtindo wa kusisitiza. Mtindo huu wa kusisitiza umejitokeza hata katika beti za 176-181 za utenzi huo huo, beti za 164-167 za “Kidani cha Huba” zinazolirudia neno “japo”, na beti za 78-81 za “Ujamaa Vijijini” zenye kurudia bahari ya “shabaha itatimia.”

Kule kurudiwarudiwa kwa maneno mengi ya hapa na pale ambayo yangeweza kupatiwa mengine ya maana na mizani sawa na yenyewe ndiko kunakomchosha msomaji. Kwa mfano, katika beti za 19 na 20 za “Ewe Mama Mpenzi,” mshairi katumia maneno “na kwisha” ambayo angeweza kuyatumia katika ubeti mmoja tu na kutumia neno kama “baada,” katikaubeti mwingine. Pia, katika beti za 196 na 198 za utenzi wa “Ujamaa Vijijini” tunaona jinsi mshairi alivyokosa msamiati wa kuundia tamathali zake kwa hiyo akatumia ile ya “taji” kwa mambo mawili. Msomaji anaweza kugundua mifano mingine mizun zaidi ya udhaifu huu wa Semghanga.

Pia, mara nyingi mizani imezidi ile ya kanuni za kimapokeo na ni dhahiri kuwa mshairi hakuikusudia iwe hivyo. Mathalani, mstari wa mwisho wa ubeti wa 180 wa “Ewe Mwana,” na wa tatu wa ubeti wa 181 wa utenzi huo huo; mstan wa pili wa ubeti wa 196 wa “Ujamaa Vijijini,” na wa kwanza wa ubeti wa 219 wa utenzi huo huo – yote maonyesha kuwa katika kupungukiwa na msamiati, mshairi alijikuta katumia mizani 9 badala ya 8. Na hata wakati mwingine mshairi katumia mizani kumi katika baadhi ya mistari. Mfano ni mstan wa mwisho wa ubeti wa 252 wa utenzi wa “Ujamaa Vijijim.”

Kwa Jumla, mtu asomapo tenzi hizi, hasa tenzi tatu za kwanza, ataona kuwa mshairi amezirefusha tu bila sababu maalumu. Maudhui ya mawaidha na sala pamoja na dua mzomzo yangeweza kupunguzwa sana, labda kvva zaidi ya nusu, na bado yakaleta maana ile ile aliyoikusudia mwandishi

Ushairi husemwa umeiva kwa matumizi yake ya iugha ya mficho, y kipicha (taswira) na ishara. Lugha ya namna hii ndiyo aghalabu huutofautisha ushairi na tanzu zingine za fasihi kama vile riwaya, hadithi, au tamthilia. Hata hivyo lugha ya aina hii imetumika kwa nadra sana katika Teuzi za Nafsi. Mara nyingi lugha aliyoitumia mwandishi ni ya moja kwa moja ambayo haina ubunifu wa kisanaa ndani yake.

Sehemu tuwezazo kuzitaja kuwa rimetumia lugha kisanaa ni kama vile ubeti wa 26 wa utenzi wa “Ewe Mama Mpenzi” unaotoa taswira ya “zigo” kuwakilisha kazi kubwa ya kumshukuru mama; ubeti wa 126 wa utenzi huohuo utumiao tamathali ya sitiari ya kumwita mama “nyota ya hudumu;” mtindo wa lugha ya majigambo tuuonao katika beti za 244-249 za utenzi huohuo; tamathali zieiezazo maana ya maisha katika beti za 257 na 258 za utenzi huohuo; tamathaii ya kumwita mkosa dini kuwa ni “safura” katika ubeti wa 130 wa “Ewe Mwana;” na ile ya kuuita usawa kuwa ni “taji” ya watu.

Mwisho wa utenzi wa ”Ewe Mwana” ni wa ghafla mno, na kwa baadhi ya wasomaji huu ni udhaifu kwani yaelekea mshairi aliukatisha tu utenzi huu baada ya yeye mwenyewe kuchoshwa nao.

Japokuwa katika utenzi mfupi wa “Siasa Yetu” mshairi kaonyesha mtindo tofauti na ule wa idadi ya vina na hata wa mizani katika mistari ya beti, na japokuwa huenda mshairi akapata sifa za kuwa miongoni mwa “‘wanamapinduzi” wa mwanzo walioutoa utenzi wa Kiswahili kutoka katika silisila za maadili, dini na historia tu na kuungiza katika masula ya mapenzi na mahaba, uzito wa sifa hizo hupungua hasa tuzingatiapo udhaifu wa ufundi wa kisanaa na hata wa kimaudhui kama tulivyouonyesha; udhaitu uonyeshao uchanga wa mshairi huyu katika bahari kubwa ya ushairi wa Kiswahili.

Maswali

1. Ichambue dhana ya “mapenzi halisi” kama ilivyojitokeza katika diwani ya Teuzi za Nafsi.

2. Jadili jinsi mwandishi alivyoiibusha na kuishughulikia dhamira ya mila na desturi za jadi katika jamii katika Teuv za Nafsi. Je, unadhani dhamira hii ina nafasi gani katika jamii ya Tanzania ya leo?

3. Chagua dhamira mbili kati ya zifuatazo ujadili zilivyojitokeza katika diwani ya Teuzi za Nafsi:

1. Umuhimu wa elimu

2. Ukombozi wa mwanamke

3. Nafasi ya dini katika maisha ya mtu

4. Siasa.

4. “Kazi ya fasihi haina budi iwe na uwiano mzuri baina ya maudhui yake na fani”. Ijadili kauli hii ukiihusisha na diwani ya Teuzi za Nafsi.

UCHAMBUZI WA DIWANI YA ALMASI ZA AFRIKA

Posted by: MwlMaeda - 12-29-2021, 04:55 PM - Forum: Uhakiki wa kazi za fasihi - No Replies

UTANGULIZI

Almasi za Afrika ni
diwani iliyoandikwa na Shabani Robert mwaka 1959 katika lugha ya Kiswahili na
kuitafsiri katika lugha ya Kingereza kama African Diamonds. Kila shairi
limetafsiriwa katika Lugha ya Kingereza kwa lengo la kudhihirisha
umahiri wake katika lugha hizi mbili, kuwasaidia wa geni wa utamaduni wa
Kiswahili kuzifaidi almasi hizi adimu pamoja na kuonesha namna lugha ya
Kiswahili isivyo maskini kama baadhi ya watu wanavyodhani na jinsi iwezavyo
kuchukuana vyema na lugha nyingine za Kigeni hususani Kingereza. Tafsiri hizo
siyo namna ya uandishi wa mashairi ya Kingereza. Hasha! Ushairi wa Kingereza
una namna yake ya utunzi tofauti na namna ya utunzi wa ushairi wa Kiswahili.
Kwa ufupi diwani hii inazungumzia maadili, utu wema, matendo mema, lugha ya
Kiswahili, ujasiri na kujitoa mhanga. Kwa ujumla hizi ndizo Almasi
zinazozungumziwa katika diwani hii yenye mkusanyiko wa mashairi kumi na moja
ambayo ni Mtukufu Margaret, Wajibu wetu, Sahau,Rangi Zetu, Uzuri, Mali tulizo nazo,
Kiswahili, Kiunzi chetu, Matendo, Tabia na Lugha. Shairi la Mtukufu Margaret
limeandikwa na Mwidau Ulenge ndugu yake Shaban Robert kwa ajili ya kumkaribisha
malkia wa Uingereza aliyezuru nchi ya Tanganyika mwaka 1959 wakati wa vuguvugu
la ukombozi.

UCHAMBUZI WA FANI NA MAUDHUI

A. MAUDHUI

Kwa mujibu wa Njogu na
Chimera(1999) Maudhui ni ujumbe wa jumla kuhusu matukio kitu, wahusika au hali
ya maisha kama yanavyojitokeza katika kazi ya fasihi, iwe riwaya, tamthiliya,
shairi au wimbo.

1. DHAMIRA

Wamitila(2004) anasema
kuwa dhamira ni lengo la mtunzi katika utungo wake. Lengo hili hutokeza kwa
wazo kuu ambalo hukuzwa katika utungo unaohusika kuanzia mwanzo mpaka mwisho.

Dhamira Kuu

Maadili mema na Maonyo
katika Jamii

Dhamira Nyingine

i. Tabia
Njema

Suala la tabia njema
limekuwa likigusiwa na wandishi wengi. Katika Almasi za Afrika mwandishi
anaeleza kuwa uzuri wa mtu hujenwa na tabia njema na siyo sura yake. Tabia
ndiyo umfanya mtu akaheshimika au kudharaulika. Shairi la Tabia katika ubeti wa
3 linaelezea mawazo haya.

Tabia hupambanua,

Watu huwa mbalimbali,

Baadhi huchukuliwa,

Katika hadhi kamili,

We ni wa kivuli, hupita
kama ruia.

Vilevile mwandishi
anaeleza kuwa uzuri wa mtu siyo sura walas umbo lake bali ni tabia
njema.Anaeleza haya katika shairi la uzuri.Ubeti wa 2.

Uzuri kupita huu,

Katika hii dunia,

Nawapa msisahau,

Ni uzuri wa tabia,

Ni johari ya heshima
duniani kila mara.

ii. Matendo
Mema

Mtu akiwa na matendo
mema huheshimika katika jamii, hata akifa jamii yake huendelea kumbukwa na
kumuenzi. Katika shairi lamatendo ubeti wa 1 mwandishi anasema:

ROHO ivukapo ng’ambo
yasaliayo matendo,

Mema yasiyo na Kombo
hukumbukwa kwa matendo,

Mabaya yasiyo umbo
huacha nyuma uvundo,

Matendo ni kumbukumbu
ya mtu kukumbukwa.

iii. Umuhimu
wa Lugha

Shaban Robert anasema
kuwa kila lugha kote duniani ni bora na ina manufaa kwa waitumiao kwa hiyo
anasisitiza kutodharau lugha ya mtu mwingine. Anaendelea kusema kuwa mtu asiye
na lugha ni sawa na mtumwa maana hata wanyama wa porini wana lugha zao
wanazozitumia kuwasiliana.Katika sairi la Lugha Ubeti 2
anasema:

Kila lugha ni dhahabu,
hazina bora upeo,

Ni mali ya kuhesabu,
kila siku uishiyo,

Lugha haina aibu, ni
maumbile unayo,

Tena kitu maabuu,
Katika mali za leo,

Hasa wastaarabu,
kutumia wajuao,

Kwao lugha ni kitabu,
elimu na ufunuo.

Vilevile lugha ni mali
ya asili, ni tamu kwa waitumiao na ni cheo kwa mtu aitumiaye lugha husika.Ubeti
wa 6 mwandishi anasema:

Kila lugha huwa mali,
usijali wabezao,

Mali yenyewe halali,
kila mtu kuwa nayo,

Lugha mali ya asili,
mtu huzaliwa nayo,

Wala haina badili, kwa
mtu kama anayo,

Lugha isipokubali, na
akili kwenda nayo,

Maneno yako batili,
awafaamu wenzio.

iv. Umuhimu
wa Lugha ya Kiswahili

Shaban Robert ni mmoja
wa watetezi wa lugha ya Kiswahili. Katika hii anawaasa wanajamii kukipa kukipa
hadhi Kiswahili kwani ndiyo lugha mama, nyingine hazitatufaaa kwani ni za
kuazima. Katika shairi la Kiswahili ubeti wa 8 mwandishi
anasema:

Kila
mtu lugha yake, ndiyo mtumishi mwema,

Lugha
nyingine makeke, kwa nahau kuzisema,

Kila
mkuu na pake, hana hadhi akihama,

Na
Kiswahili nivike, joho lako la heshima,

Titile mama li tamu,
njingine haliishi hamu.

Hata hivyo Shaban
Robert anatambua umuhimu wa blugha za kigeni hasa kujipatia maarifa.
Anabainisha hayo katika shairi la Kiswahiliubeti wa 14.

Lugha ngeni ni elimu, hili sana
naelewa,

Sitishiwi na ngumu, kwa kujifunza
najua,

Lakini ilivyo tamu, lugha ya kulelewa,

Kusema
yanilazimu, kwa hali yoyote kuwa,

Titile
mama li tamu, jingine haliishi hamu.

v. Suala
la Elimu

Mwandishi anasisitiza
elimu kama njia ya kumkomboa mwanadamu katika hali zote za maisha ukiwemo
unyonyaji wa kikoloni. Mwandishi katika shairi la mali tulizo nazo ubeti
wa 7 anasema:

Tuna
vyuo vya elimu, huenda tukakariri,

Maji ya kunywa matamu
huburudisha sudari,

Akili zetu timamu afya
haina dosari,

Bali wachache wa ahmu
wa tendo la ujasiri.

Vilevile mwandishi
anaona kuwa kujifunza lugha ngeni pia ni njia ya kujipatia elimu. Shairi la
Kiswahili ubeti wa 14 linadokeza:

Lugha
ngeni ni elimu, hili sana naelewa,

Sitishiwi
na ngumu, kwa kujifunza najua,

Lakini
ilivyo tamu, lugha ya kulelewa,

Kusema
yanilazimu, kwa hali yoyote kuwa,

Titile
mama li tamu, jingine haliishi hamu.

vi. Ujasiri
na Kujitoa Mhanga

Mwandishi anawahimiza
watu kuwa na roho ya ujasiri na kujitoa mhanga ili kujikomboa dhidi
ya madhila ya kijamii kama vile unyonyaji wa kikoloni. Anahimiza hayo katika
shairi la Mali tulizo nazo ubeti wa 10 na 12.

10. Bila
matendo aushi, haja zetu hazijiri,

Dunia
tunayoishi, hata kitu cha hiari,

Hupata
kwa ushawishi, na bidii na dhamiri,

Hatupati kwa utashi,
usio na ujasiri.

12. Haipatikani
kitu, kama sisi si tayari,

Kutenda
wajibu wetu, kwa bidii na kwa ari,

Kushawishi
haja zetu, mpaka zikatukiri,

Na
hupata kila kitu, kama tuna ujasiri.

vii. Ubaguzi
wa Rangi

Mwandishi anawakemea
watu wenye tabia ya kubaguana wenyewe kwa wenyewe na kuhukumiana kwa kigezo cha
rangi. Anasema kuwa rangi si uchafu, si dalili ya machungu, dhambi, mapungufu
wala kashfa bali nip ambo la Mungu. Shairi la Rangi Zetu Ubeti
wa 2 na 3.

2. Hupamba
nyota na mbingu, na mawaridi nma afu,

Rangi adhama ya Mungu,
na mwilini si uchafu,

Si dalili ya machungu,
dhambi wala upungufu,

Rangi heba yake Mungu,
Mwenyezi mkamilifu.

3. Ni
urembo wake Mungu, Mwenye miliki ya sifa,

Napambo lamalimwengu,
shahada ya taarifa,

Wajinga wa ulimwengu,
rangi hudhani kashfa,

Rangi pambo lake Mungu,
si alama ya maafa.

viii. Dini

Mwandishi anawakumbusha
watu kumtumainia Mungu kwani yeye ndiye muumbaji wa vitu vyote na alitakali
liwe huwa. Maisha ya mwanadamu yapo kutokana na matakwa ya Mungu kwani yeye
huweza kulifanya fupi kuwa refu. Shairi la Rangi Zetu ubeti wa 4 na 6.

Ubeti wa 4. Twajua
mwenyezi Mungu, kwa mambo mabadilifu,

Shani zake na mizungu,
ni Bwana wa masanifu,

La ardhi na la mbingu,
neno lake husadifu,

Rangi heba yake Mungu,
mwenyezi mkamilifu.

Ubeti wa 6. Hashindwi
mwenyezi Mungu, fupi kulipa refu,

Hashindwi na
malimwengu, watawaliwa na utu,

Hashindwi katika
mbingu, kwa rain a utukufu

Rangi heba yake Mungu,
mwenyezi mkamilifu

4. UJUMBE

Wamitila (2004)
anaeleza kuwa ujumbe ni dhana ituwayo kuelezea taarifa ambazo msanii au mtunzi
hukusudia kuzifikisha kwa wasomaji wake au hadhira yake kama njia mojawapo ya
kuhakikiha kwamba dhamira yake imetimia. Ni mafunzo yanayopatikana ndani ya
kazi ya fasihi. Katika diwani hii ujumbe mbalimbali umejitokeza.

1) Uzuri wa mtu siyo umbo wala sura
yake bali ni tabia. Shairi la Uzuri

2)
Elimu ni msingi wa maendeleo katika
jamii yoyote. Shairi la Mali tulizo nazo.

3)
Ubaguzi wa Rangi haufai. Shairi la Rangi
zetu.

4)
Tuthamini lugha yetu ya Kiswahili.
Shairi la Kiswahili.

5)
Ujasiri na kujitoa mhanga ni chachu ya
maendeleo. Shairi la Mali Tulizo Nazo.

6) Tuzithamini lugha ngeni, tujifunze ili
kuongeza maarifa lakini tusizitupe lugha zetu. Shairi la Kiswahili.

7) Kusamehe na kusahau mabaya tuliyotendewa
ni muhimu. Shairi laSahau.

5. MIGOGORO

Kwa kiasi kikubwa
migogoro iliyojitokeza katika diwani hii ni ile inayomhusu mshairi mwenyewe
dhidi ya hadhira anayoiandikia. Ni baada ya kuchukizwa na mwenendo
wa jamii ukajengeka mgogoro katika nafsi yake na kuamua kuandika akiihasa jamii
kuachana na matendo maovu, tabia mbaya, chuki na woga.

6. MTAZAMO

Kwa mujibu wa Wamitila (2004)
mtazamo ni namna au jinsi mtu anavyoyachukulia mambo au anavyofikiri juu ya
jambo Fulani. Kuna mtazamo wa kimapokeo na wa kimapinduzi. Katika diwani hii
mtazamo wa mwandishi ni wa kimapinduzi kwani ameeleza mambo anuai kama ujasiri,
elimu na kujitoa mhanga ambayo ni mambo muhimu kwa jamii ili kujikomboa na adha
za maisha.

7. MSIMAMO

Ni hali ya mtunzi
kushikilia jambo Fulani kuwa ni sahihi hata kama jamii nzima ahikubaliani nalo.
Upo msimamo wa kidhanifu na wa kiyakinifu. Katika diwani hii mwandishi
anaonekana kuwa na msimamo wa kiyakinifu. Msimamo huu umejibainisha katika
mashairi ya Rangi, Kiswahili na Mali tulizo nazo.

8. FALSAFA

Wamitila (2004) anaeleza
kuwa falsafa ni mawazo aliyo nayo mwandishi juu ya maisha ambayo hujitokeza
katika maandishi yake. Mawazo hayo anayaamini na kuyashikilia kama ukweli
unaoongoza maisha yake na ya jamii kwa ujumla. Katika diwani hii mwandishi
amejenga falsafa yake juu ya wema katika maisha kama ndio msingi wa maisha bora
miongoni mwa wanadamu. Falsafa hii inajidhihirisha katika mashairi ya Wajibu
wetu, saahu, Rangi zetu, Tabia na Matendo.

B. FANI

Kwa mujibu wa Senkoro (1982)
fani ni ufundi wa kisanaa anaoutumia msanii katika kazi yake.

1. WAUSIKA

Baadhi ya wahusika
aliowatumia msanii katika kazi hii ni hawa wafuatao:

i. Malkia
Margaret. Shairi la Mtukufu Margaret

ii. Wamasai,
Wambulu, Waha na Wamakonde. Shairi la Lugha.

iii. Mama.
Shairi la Kiswahili.

iv. Gavana.
Shairi la Mtukufu Margaret.

2. MUKTADHA

Mandhari ya diwani hii
ni nchini Tanganyika kipindi cha utawala wa Waingereza. Harakati za kupigania
uhuru zilikuwa zimeshtadi.

3. MUUNDO

Senkoro (1982) anaeleza
kuwa muundo ni mpangilio na mtiririko wa kazi hiyo kwa upande wa visa na
matukio. Katika ushairi muundo unahusisha idadi ya mistari, vipande au
mishororo, beti, urari wa vina na mizani pamoja na kibwagizo.

i. Idadi
ya Mishororo

a) Tarbia(Mishororo
4): Mashairi la Mtukufu Margaret, Sahau, Rangi Zetu, Mali
tulizo

nazo na Matendo.

b) Takhmisa
(Mishororo 5): Mashairi ya Uzuri, Kiswahili na Tabia.

c) Usita
(Mishororo 6): Shairi la Wajibu Wetu.

ii. Idadi
ya Beti

a) Beti
32: Shairi la Mtukufu Margaret. Uk. 4-18

b) Beti
31: Shairi la Kiswahili. Uk. 42

c) Beti
14: Shairi la Mali Tulizo Nazo. Uk. 36 na Rangi
Zetu. Uk. 30

d) Beti
12: Shairi la Lugha. Uk. 70

e) Beti
8: Shairi la Matendo. Uk. 64

f) Beti
5: Shairi la Tabia. Uk. 68 na Uzuri Uk.
28

g) Beti
4: Shairi la Kiunzi Chetu. Uk. 62

h) Beti
2: Shairi la Wajibu Wetu. Uk. 20

iii. Urari
wa Vina na Mizani

Katika mashairi
ya Mtukufu Margaret, Sahau, Rangi Zetu, Mali Tulizo Nazo na Matendo vina
vya kati na vya mwisho vinafanana kwa kila shairi. Idadi ya mizani ni 16 kwa kila
mshororo.

iv. Kibwagizo

Mshairi ametumia vina
vya aina mbili. Kibwagizo cha kawaida na Kinabahari.

a) Kibwagizo
cha Kawaida

Kibwagizo cha namna hii
hubadilika badilika kila ubeti. Katika diwani hii kina cha namna hii kimetumiwa
katika mashairi ya Mali Tulizo Nazo Uk. 36, Wajibu
Wetu Uk. 20, Uzuri Uk. 28, Tabia naLugha.

b) Kinabahari

Hiki hakibadiliki, ni
kilekile tangu ubeti wa Kwanza mpaka wa Mwisho. Kibwagizo cha namna hii
kimejitokeza katika mashairi yaMatendo Uk. 64, Kiswahili Uk.
42 na Mtukufu Margaret (Uk. 4)

4. MTINDO

Kwa mujibu wa Njogu na
Chimera(1999) mtindo ni tabia ya utungaji inayompambanua mtunzi mmoja na
mwingine. Mitindo iliyotumika katika diwani hii ni hii ifuatayo:

i) Mtindo
wa Kimapokeo

Hii ni aina ya utunzi
wa mashairi yenye kutii sheria za utunzi wa mashairi kama vile urari wa vina na
mizani, mishororo mine katika ubeti na kibwagizo aghalabu kinabahari. Kwa
kiwango kikubwa mwandishi wa diwani hii ametumia mtindo wa kimapokeo. Mashairi
kama Mtukufu Margaret, Sahau, Rangi zetu, Mali tulizo nazo naMatendo yote
yametii kanuni hii ya uandishi.

ii) Mtindo
wa Kisasa

Mtindo wa aina hii
hautii sheria za utunzi kama zilizoelezwa hapo juu. Mashairi yaliyofuata mtindo
huu katika diwani ya Almasi za Afrika ni Wajibu wetu na Uzuri.

iii) Mtindo
wa Kutumia Herufi Kubwa

Mbinu Hii imetumika kwa
neno la kwanza la mshororo wa kwanza kwa kila ubeti wa kwanza katika mashairi
yote kumi na moja.

iv) Mbinu
ya Mchezo wa Maneno

Mbinu hii imetumika kwa
madhumuni ya kufafanua kile kinachosemwa kwa kuongeza vionmjo. Mbinu hii
imetumika katuka shairi la Kiswahili.

Mfano
wa neno jambo, mkato wa una jambo,

Jawabu
lake sijambo, tafsiri sina jambo,

Tazameni
hili pambo, lizidishavyo urembo,

Wa
kuuliza sana mambo, kwa usemi wenye umbo,

Titile
mama li tamu, jingine haliishi hamu.

5. MATUMIZI
YA LUGHA

Kwa ujumla mshairi
ametumia lugha nyepesi na ya kueleweka kwa wasomaji.

i. Matumizi
ya Methali

a) Mtenda
mema duniani, zawadi yake ni thawabu. Shairi la Kiswahili.

b) Bila
matendo aushi haja zetu hazijiri. Shairi la Mali tulizo nazo.

c) Titi
la mama ni tamu hata kama la mbwa. Shairi la Kiswahili.

ii. Matumizi
ya Tafsiri

Mashairi yote kumi na
moja yametafsiriwa katika lugha ya Kingereza ili kupanua wigo wa hadhira, ili
hata hadhira isiyofahahamu Kiswahili mwisho wa mwisho iweze kunufaika na Almasi
hizi adhimu. Pia mshairi alitaka kudhihirisha mwingiliano uliopo baina ya
Kiswahili na lugha ngeni hususani Kingereza.

iii. Tamathali
za Semi

a) Tashbiha

Wamitila(2004) anaeleza
kuwa tashbiha ni ulinganisgi wa moja kwa moja na gutambulisgwa kwa viunganishi
kama, mithili, mithili ya..,sawa na……nk.

Ktika diwani hii
tashbiha zimejitokeza zaidi katika shairi la Sahau.

Ni
njema kama dhahabu tabia ya kusahau.

Pia katika shairi la Tabia

Humea
kwa kupendeza kama yenye manukato,

Humea
kwa kuchukiza kama madhambi.

b) Sitiari

Msokile(1993) anaeleza
kuwa sitiari ni tamathali ya usemi ambayo kwa kawaida huhusisha matendo, kitu
au tabia ya vitu vyenye maumbile tofauti. Ulinganisho huu unahusisha misingi au
sifa zinazopatikana katika vitu vyote viwili ingawa sifa hizo haziwi wazi kati
ya kitu na kitu.

Katika diwani hii
Sitiari zimetumika katika shairi la Sahau.

Sahau
kwetu dhahabu tena ni kitu kikuu,

Kumbukumbu
ni wajibu, na faraja ni sahau,

Mashaka
yanapoghibu, roho zinakwenda juu,

Faraja
kubwa ajabu, kwa mtu ni kusahau.

c) Tashhisi

Mulokozi(1996) anaeleza
kwamba hii ni tamathali ya kukipa uhai na tabia za kibinadamu kitu ambacho
hakina uhai au tabia hizo.

Mifano ya tashhisi
zilizotumika katika diwani hii ni katika shairi laKiswahili.

Kiswahili
kikikopa, na lugha nyingine pia,

Ambazo
zimenenepa, jambo hili hutumia,

Ama
sivyo zingetupwa, kwa kukosa manufaa,

Kiswahili
kikikopa, si hila ndiyo tabia,

Titile
mama li tamu, jingine haliishi hamu.

d) Takriri

Takriri ni mrudiorudio
wa neno au wazo Fulani kwa lengo la kuweka msisitizo. Katika shairi la Lugha mwandishi
ametumia takriri.

Haihati, haihati…

e) Nidaa

Msokile(1993) anasema
kuwa nidaa ni msemo ambao unaonesha kushangazwa kwa jambo Fulani. Huambatana na
alama ya mshangao kukubali jambo, kuchukia ama kuonesha heshima kuu. Nidaa
zilizotumika katika diwani hii zinapatikana hasa katika shairi la sahau:

Mangapi
ya kuhesabu hapa chini licha juu!

Ya
hatia na thawabu na dhuluma na dharau!

Afadhali
kuwa bubu au ndani ya sahahu!

Faraja
kubwa ajabu kwa mtu ni kusahau!

iv. Ishara
na Taswira

Taswira hurejelea picha
ijengekayo akilini mwa msomaji kutokana na athali za matumizi ya lugha katika
kazi ya fasihi. Hugusa hisia za ndani za msomaji na kumfanya achukie,kupenda,
kukasirika, kucheka, kupata kichefuchefu na ahta kuogopa. Baadhi ya taswira
zilizotumika ni:

a) Almasi

Ni madini ghali na
adimu. Katika diwani hili limetumika kitaswira kumaanisha tabia njema, matendo
mema, Lugha ya Kiswahili, ujasiri na kujitoa mhanga ambavyo kimsingi vinapendwa
katika ustawi wa jamii bora kama yalivyo madini ya almasi.

b) Titi
la mama ni tamu hata kama la mbwa. Shairi la Kiswahili.

Titi la mbwa halipendwi
na binadamu, siyo tamu kwa binadamu ila ni tamu sana kwa watoto wa mbwa. Mwandishi
ametumia taswira hii kuihimiza jamii ya waswahili umuhimu wa kuithamini lugha
ya Kiswahili licha ya kwamba wengine wasiojua utamu wake wanaweza kuwa
wanaibeza.

KUFAULU NA KUTOKUFAULU
KWA MWANDISHI

KIFANI

Mwandishi amefaulu
katika matumizi ya mtindo, muundo na matumizi ya lugha nyepesi yenye kueleweka
vema kwa hadhira pana ikichagizwa na tafsiri ya Kingereza. Vipengele vya fasihi
ya Kijadi vimehusishwa kama methali na misemo ili kudhihirisha uhalisia wa
fasihi ya mwafrika.

KIMAUDHUI

Mwandishi amefaulu kwa
kiasi kikubwa kuifikishia hadhira yake ujumbe ambao ni fawafu katika maisha ya
kila siku kwa njia ya ushairi.

JINA LA KITABU

Almasi ni madini yenye
thamani kubwa yanayopatikana kwa baadhi ya maeneo hapa Afrika. Yanatamanika kwa
watu wengi wenye kutambua thamani yake. Kwa kutumia madini haya historia ya mtu
binafsi hata taifa au mataifa huweza kubadilika haraka sana kutoka hali duni
kwenda hali bora kabisa. Sifa hizo za Almasi ni sawa na zile za lugha yetu ya
Kiswahili inayoongelewa katika maeneo mengi hapa barani Afrika. Vilevile tabia
njema, utu wema, upole, unyenyekevu, kusameheana na kusahau mabaya
tuliyotendewa vyote hivi hujenga utu wa mwafrika na kulinganishwa thamani yake
na madini ya Almasi. Hivyo basi kwa muktadha huu jina Almasi za
Afrikalinasadifu yote yaliyomo ndani ya kitabu.

HITIMISHO

Kwa hakika diwani hii
ni kurunzi fawafu ya kuyamulika mapito ya hadhira ya mwandishi wa diwani hii
ambayo ni Tanzania ya sasa na Afrika kwa ujumla. Ni diwani iliyoshiba kwa wingi
na uzito wa maadili, maonyo na umuhimu wa mambo anuai ambayo mahenga
ameikirimia hadhira yake. Hivyo hii ni diwani bora.

MAREJEO

Msokile, M.(1993) Misingi
ya Uhakiki wa Fasihi. Dar es Salaam, EAEP

Mulokozi,
M.M.(1996) Fasihi ya Kiswahili. Dar es Salaam, TUKI

Njogu, K. na R.
Chimera(1999) Ufundishaji wa Fasihi: Nadharia na Mbinu. Nairobi,
Kiswahili Tertiary Publishing Project.

Robert, S.(1959) Almasi
za Afrika. London, Nelson.

Senkoro,
F.E.M.K.(1982) Fasihi. Dar es Salaam, DUP

Wamitila,K.W.(2004) Kichocheo

cha Fasihi:Simulizi na Andishi.Nairobi, Focus Publications Ltd

ETIMOLOJIA YA MANENO ' ADHIBU' NA 'ADIBU'

Posted by: MwlMaeda - 12-29-2021, 02:08 PM - Forum: Majadiliano ya Wadau wa Kiswahili - No Replies

HII NDIYO ETIMOLOJIA YA MANENO ' ADHIBU' NA 'ADIBU'.

Neno adhib.u [ kitenzi elekezi] katika lugha ya Kiswahili lina maana zifuatazo:

1. -pa mtu mateso yakiwa ni malipo ya makosa aliyoyafanya.

2. -pa mtu usumbufu au maudhi.

3. Toza mtu malipo ya mali au fedha kwa kosa alilolitenda . (Mfano: Jaji alimwadhibu mhalifu kwa kumtoza faini ya shilingi laki moja.)

Katika lugha ya Kiarabu, neno hili adhibu ni kitenzi adh-dhib عذب chenye maana ya kuamrisha kufanyika tendo la kumpa mtu mateso kama njia ya kumrudi kwa kosa alilofanya; kumpatisha mtu shida au mateso.

Neno adibu katika lugha ya Kiswahili lina maana zifuatazo:

1. Kitenzi elekezi: fanya mtu awe na tabia nzuri, elimisha mtu tabia njema; tia mtu adabu

2. Kivumishi: -enye tabia nzuri, -enye adabu; -enye staha.

Katika lugha ya Kiarabu, neno hili adibu (soma: adiibun/adiiban/adiibin اديب ) ni nomino yenye maana zifuatazo:

1. Faailun فاعل (mtendaji) wa kitenzi cha Kiarabu aduba ادب (amekuwa na adabu).

2. Mwandishi mbunifu wa mashairi na nathari.

3. Mtu mwenye tabia njema.

4. (Kwa wanyama tu) aliyefungwa na kuteswa.

5. Mjuzi wa Fasihi na Sanaa.

6. Msomi, mwenye kupendelea taaluma.

Kinachodhihiri ni kuwa wakati kitenzi cha Kiarabu adhib (soma: adh-dhib عذاب) kilipoingia katika lugha ya Kiswahili na kutoholewa kuwa neno adhibu maana yake ya msingi katika Kiarabu haikubadilika, neno adibu (soma: adiibun/adiiban/adiibin اديب) lilipoingia katika Kiswahili na kutoholewa kuwa neno adibu lilijifunga na maana inayohusu tabia njema na kuziacha maana zingine zilizo katika lugha ya Kiarabu.

Shukran sana.

Khamis S.M. Mataka.

UHAKIKI WA MAKUWADI WA SOKO HURIA

Posted by: MwlMaeda - 12-29-2021, 12:13 PM - Forum: Uhakiki wa kazi za fasihi - No Replies

	UHAKIKI WA MAKUWADI WA SOKO HURIA.pdf (Size: 75.28 KB / Downloads: 2)

UHAKIKI WA KWENYE UKINGO WA THIM KWA NADHARIA YA KI-MARX

Posted by: MwlMaeda - 12-29-2021, 12:04 PM - Forum: Maswali na majibu - No Replies

	Eleza mawazo makuu yanayojitokeza katika nadharia ya Umarx kisha hakiki Tamthilia ya Kwenye Ukingo wa Thim kwa kutumia nadharia ya Ki-Marx Eleza mawazo makuu yanayojitokeza katika nadharia ya Umarx kisha hakiki Tamthilia ya Kwenye Ukingo wa Thim kwa kutumia nadharia ya Ki-Marx.docx (Size: 26.17 KB / Downloads: 1)

UCHAMBUZI WA KITABU- UA LA FARAJA

Posted by: MwlMaeda - 12-29-2021, 11:49 AM - Forum: Uhakiki wa kazi za fasihi - No Replies

	UA LA FARAJA.pdf (Size: 83.04 KB / Downloads: 6)

HATUA ZA KUTENGA MOFIMU

Posted by: MwlMaeda - 12-29-2021, 11:42 AM - Forum: Sarufi na Utumizi wa lugha - No Replies

	HATUA ZA KUTENGA MOFIMU.pdf (Size: 62.72 KB / Downloads: 47)

ETIMOLOJIA YA MANENO ' ADHAMA' NA 'ADHANA

Posted by: MwlMaeda - 12-28-2021, 11:27 PM - Forum: Majadiliano ya Wadau wa Kiswahili - No Replies

HII NDIYO ETIMOLOJIA YA MANENO ' ADHAMA' NA 'ADHANA'.

Neno *adhama* [ *Ngeli: i-/zi-]* katika lugha ya Kiswahili lina maana zifuatazo:

1. *Nomino*: Hali ya kitu kuwa na ubora.

2. *Nomino:* Mamlaka ya juu kabisa; enzi, ukuu.

3. Heshima kubwa, utukufu katika jambo.

4. Jambo la heshima kubwa.

*Mfano* : Kupewa fursa ya kuhutubia Mkutano huu ni adhama kubwa kwangu.

Katika lugha ya Kiarabu, neno hili adhama (soma: adhwamatun/adhwamatan/adhwamatin عظمة ) ni nomino yenye maana zifuatazo:

1. Ukubwa, ukuu.

2. Kiburi, kujiona.

3. Majivuno.

Neno adhana [Ngeli: i-/zi-] katika lugha ya Kiswahili ni *nomino* yenye maana ya: mwito unaonadiwa na mwadhini msikitini kwa lengo la kuwaita Waislamu kwenda kufanya ibada.

Katika lugha ya Kiarabu, neno hili adhana (soma: adhaanun/adhaanan/adhaanin أذان ) lina maana zifuatazo:

1. *Nomino*: Tangazo la jambo lolote lile.

2. *Nomino* : Mwito kwa waislamu kwenda kufanya ibada ya Swala.

Kinachodhihiri ni kuwa wakati maneno *adhama* (soma: *adhwamatun/adhwamatan/adhwamatin عظمة*) na *adhana* (soma: *adhaanun/adhaanan/adhaanin أذان* ) yalipoingia katika lugha ya Kiswahili na kutoholewa kuwa maneno *adhama* na *adhana* maana zake za msingi katika lugha ya Kiarabu hazikubadilika.

*Shukran sana.*

*Khamis S.M. Mataka.*

Pages (219): « Previous 1 … 40 41 42 43 44 … 219 Next »

Login
Username:
Password:	Lost Password?
	Remember me