| Welcome, Guest |
You have to register before you can post on our site.
|
| Online Users |
There are currently 118 online users.
» 0 Member(s) | 117 Guest(s)
Bing
|
| Latest Threads |
Buy Vilitra 60 Mg |【Get E...
Forum: Historia ya makabila ya kibantu
Last Post: Kieth_winsett
04-24-2023, 11:45 AM
» Replies: 0
» Views: 0
|
How to take Cenforce50?
Forum: Historia ya makabila ya kibantu
Last Post: Kieth_winsett
04-19-2023, 12:59 PM
» Replies: 0
» Views: 0
|
About the Vidalista 60 Mg...
Forum: Historia ya makabila ya kibantu
Last Post: Kieth_winsett
04-04-2023, 04:07 PM
» Replies: 0
» Views: 0
|
What Is Vidalista 60?
Forum: Historia ya makabila ya kibantu
Last Post: Kieth_winsett
04-03-2023, 10:49 AM
» Replies: 0
» Views: 0
|
How to take Cenforce 100 ...
Forum: Historia ya makabila ya kibantu
Last Post: Kieth_winsett
03-29-2023, 02:37 PM
» Replies: 0
» Views: 66
|
How is Vidalista 10 Mg us...
Forum: Watunzi wa Kiswahili
Last Post: Kieth_winsett
03-27-2023, 01:26 PM
» Replies: 0
» Views: 117
|
Obtain Thesis Paper Assis...
Forum: Historia ya makabila ya kibantu
Last Post: Minny02
03-24-2023, 03:01 PM
» Replies: 0
» Views: 200
|
SEO services for sports f...
Forum: Historia ya makabila ya kibantu
Last Post: Maria Poland
03-17-2023, 01:51 PM
» Replies: 1
» Views: 223
|
NUKUU ZA KISWAHILI DARASA...
Forum: Nukuu
Last Post: MwlMaeda
01-15-2023, 05:31 PM
» Replies: 0
» Views: 788
|
NECTA K4 2022
Forum: Mitihani
Last Post: MwlMaeda
01-15-2023, 05:25 PM
» Replies: 0
» Views: 403
|
|
|
| NGUVU YA KAMATI YA LUGHA NDANI NA NJE YA AFRIKA |
|
Posted by: MwlMaeda - 09-06-2021, 11:59 AM - Forum: Maendeleo ya Kiswahili
- No Replies
|
 |
Makampuni ya kuchapisha vitabu hayakusita kuchapisha kitabu baada ya ithibati ya kamati kupatikana, kwa sababu hiyo ilikuwa thibitisho kwamba kitabu hicho kitatumiwa katika shule za serikali na zile zenye kupata ruzuku ya serikali. Ithibati ilionyesha kwamba kitabu kitapata wanunuzi, jambo ambalo lilisaidia kupunguza gharama ya kuchapisha vitabu vya Kiswahili ambavyo havikuwa, na hadi sasa havina, wasomaji wengi nje ya shule. Waandishi walipata moyo wa kuandika walipojua kwamba vitabu vyao vitatumiwa kote katika Afrika Mashariki. Vitabu viliuzwa kwa wingi. Kwa mfano, vitabu vinne vya Ronald Snoxall viliuzwa takriban nakala 1,000,000.
Nguvu za ithibati hazikuishia Afrika Mashariki tu. Uwezo wa ithibati wa Kamati ulikuwa ukiheshimiwa kote ulimwenguni, kama asemavyo Ratcliffe:
“Wachapishaji wa Ulaya, Marekani na sehemu zingine za ulimwengu wamekuwa wakitegemea ithibati iliyotolewa na kamati ya Kiswahili ya Afrika Mashariki kwa miswada waliopelekewa na waandishi binafsi, Waafrika na Wazungu ili kuwasomea na kuwasahihishia.” (Ratcliffe, ILC Bulletin Na 21, 1951: 3).
Ili kuwatia moyo Waafrika waweze kuandika kusudi watosheleze mahitaji ya vitabu vya fasihi, Kamati ilianzisha mashindano ya kuandika insha mnamo 1935. Ili kuwapa motisha ya kuendeleza vipawa vilivyo- gunduliwa katika mashindano ya insha, mashindano ya uandishi yalianzi- shwa katika mwaka wa 1939. Kutokana na mashindano hayo miswada mingi ilipelekewa Kamati. Mashindano hayo yalianza kuwashirikisha washindani Wazungu katika mwaka 1942 ili kukuza uandishi wa Kiswahili miongoni mwa watawala wa siku za baadaye. (Ratcliffe 1942: 9). Kwa hivyo, kamati ilikuwa ikitekeleza malengo iliyokusudiwa.
Ilikuwa ikichapisha vitabu vya Kiswahili sanifu ili iwashawishi waandishi wapya, na ilihakikisha kwamba vitabu vilikuwa vikitafsiriwa kwa Kiswahili. Kamusi ya Kiswahili-Kiswahili ilichapishwa mnamo 1935 hali kamusi ya Kiswahili-Kiingereza na ya Kiingereza-Kiswahili zilichapishwa Mwaka 1939.
Kamati iliendelea kujibu maswali ya umma kuhusu maneno mapya, asili ya maneno, maneno yaliyoazimwa n.k., na maneno yaliyo- kubaliwa yalichapishwa katika jarida la l.L.C. Bulletin.
Hapo awali nakala za l.L.C. Bulletin zilikuwa zikitolewa bure kwa wale waliokuwa wakipenda. Baadhi ya vitabu vya sayansi vilikuwa vimetafsiriwa kwa Kiswahili.
2.2 Othografia
Katika utangulizi wa kitabu kinachoitwa A Handbook of the Swahili Language, Askofu Steere alijadali suala la tahajia au hati za maandishi ya Kiswahili, kwa undani. Karibu maandishi yote ya Kiswahili kabla ya wakati wake yalikuwa yameandikwa kwa hati za Kiarabu. Mengi kati ya maandishi hayo yalikuwa ni tenzi na mashairi ya kidini na mambo ya kawaida yaliyoandikwa kwa lahaja ya kishairi ya Kaskazini ambayo Steere alishuku iwapo ilieleweka na watu wengi. Ingawa Kiswahili cha wakati wake kilikuwa kikitumiwa katika kuandikiana barua, Steere anasema kwamba barua kama hizo zilianzia na salamu kwa Kiarabu na pia maneno na vifungu vya maneno ya Kiarabu vilikuwa vikichanganywa na Kiswahili.
Steere alitambua kwamba hati za Kiarabu hazifai kuandikia Kiswahili kwa sababu lugha ya Kiswahili inazo irabu tano ikilinganishwa na irabu tatu za Kiarabu. Kuhusu konsonati, hati za Kiarabu zinao upungufu wa konsonanti cha, g, p, na v. Steere aliandika hivi:
“Kwa hivyo, Waswahili wanalazimika kuandika ba, f, au p waki- kusudia kuandika mb au b; wanaandika ghain badala ya g, ng, ng’; fa badala ya v, mv na f; ya badala ya ny na y; shin badala ya ch na sh; pia wanaiwacha n inapozitangulia d, j, y na z.” (Steere 1870: 5)
Kwa hivyo, ni wazi kwamba hati za Kiarabu hazifai na hazitoshelezi maandishi ya Kiswahili kwa sababu ya kutatanisha. Ili kuonyesha matatizo ya hati hizi, Steere anaandika hivi:
“Nilipokuwa Zanzibar, kulikuwa na barua iliyotoka Kilwa kuhusu vita. Barua ilitaja kwamba mtu mmoja kati ya wale waliopigana alikuwa amekufa au amevuka na hakuna aliyeweza kusema kile kilichokuwa kimetendeka. Konsonanti mbili za mwisho zilikuwa fa na gaf zikiwa na vitone vitatu juu yake. Ikiwa vitone viwili vilikuwa vya herufi ya kwanza, mtu huyo alikuwa amekufa. Ikiwa vitone viwili vilikuwa vya herufi ya pili alikuwa hai, lakini vitone hivyo vilikuwa katikati hivi kwamba hakuna aliyeweza kuvigawanya.
Iwapo Kiarabu kingekuwa na herufi v ingekuwa wazi.” (Steere 1870: 6). Zikilinganishwa na hati za Kiarabu, hati za Kirumi hazileti matatizo yoyote katika kuandika Kiswahili. Sababu yake ni kwamba wasomi wengi wa Kiswahili waliokuja baada ya Krapf na Steere waliamua kutumia hati za Kirumi walizokuwa wamezizoea badala ya hati za Kiarabu zilizokuwa zikitumika kuandika Kiswahili. Maneno na mizani katika Kiarabu mara nyingi huishia kwa konsonati. Hili pia ni jambo lingine linalozifanya hati za Kiarabu zisifae kukiandika Kiswahili.
Dhehebu la UMCA lilichapisha vitabu kufuatia mtindo uliotumiwa katika kuchapisha vitabu vya Steere. Misheni wa Kizungu walifanana na waanzilishi wa uchunguzi wa Kiswahili kwa kuwa ilikuwa rahisi kwao kutumia hati za Kirumi badala ya zile za Kiarabu. Mkutano wa Dar es Salaam wa 1925 uliamua kutozitumia hati za Kiarabu pamoja na konsonanti za Kiarabu kama vile kh.
Profesa Carl Meinhof alipohudhuria mkutano wa Mombasa wa 1928, waliohudhuria walikuwa na nafasi ya kushauriana naye kuhusu othografia ya Kiswahili. Meinhof alikubaliana na nyingi kati ya tahajia iliyopendeke- zwa kwa kuwa ilikuwa rahisi bila kutatanisha, isipokuwa katika herufi ch na ng’. Meinhof alipendekeza c itumiwe badala ya ch. Badala ya kutumia alama tatu za maandishi (ng’) kusimamia sauti moja, alipendekeza kutumiwa kwa n yenye mkia itumiwe kama ilivyo katika maandishi ya kifonetiki.
Lakini mashauri haya ya Meinhof hayakukubaliwa. Wasomi wa Kiswahili wakati huo walijiona kuwa sahihi, na kwamba mapendekezo ya Meinhof yalifaa tu katika maandishi ya kifonetiki katika isimu lakini hayakufaa othografia ya kawaida ya Kiswahili. Katika majadiliano yao walitaja kwamba ingekuwa vigumu kupiga taipu n hiyo yenye mkia.
Tatizo hili lingetatuliwa hapo mwanzoni kwa kupiga taipu herufi j juu ya n wakingojea kurekebishwa kwa mashine. Suluhisho hili halikukubaliwa, na kwa hivyo tatizo la kuandika sauti ya kwanza ya neno ng’ombe kwa sauti mbili na alama (ng’) lingali laendelea.
Upungufu mwingine wa othografia ya Kiswahili unaoweza kutajwa hapa ni kule kukosa kutofautisha konsonanti za kipua (nazali) ambazo ni mizani kamili na zile ambazo huambatana na irabu ili ziunde mizani kamili. (Taz. Mkude 1982). Mifano ya konsonanti za kipua (nazali) ambazo ni mizani kamili ni m na n za kwanza katika maneno mmea na nne. Sauti n ya neno nguruwe ni sawa na sauti ya n yenye mkia. Kwa hivyo, kama tungefuata othografia sanifu kikamilifu badala ya nguruwe tungeandika ng’guruwe.
Othografia ya Kiswahili sanifu haikukosa malalamiko. Kulikuwa na upinzani na kutoelewana hata kati ya misheni. Kasisi Roehl katika makala yake “Hali ya lugha katika Afrika Mashariki” (Africa Vol.3, Na.2, 1930), anaeleza masikitiko yake kwamba Idara ya Elimu huko Dar-es-Salaam ilikuwa imeanzisha othografia kinyume cha mapendekezo ya wataalamu wa isimu wa misheni. Roehl analalamika kwamba, kati ya makosa mengine, othografia inazipa nafasi za kipekee sauti za Kiarabu na kulazimisha zitumike babala ya kuwapa wazungumzaji wa Kiswahili uhuru wa kuzitamka kutegemea vile wanavyotamka sauti za lugha yao na kuziandika sauti hizo vile wanavyozitamka.
Kasisi Roehl anaeleza zaidi kwamba katika kuunda othografia ambayo inafaa Kiswahili zaidi, isiwe ni Tanganyika pekee ambayo inatoa uamuzi. Anapendekeza Kenya, Uganda na Congo (Zaire) zihusike ili kuunda othografia sanifu kwa watu wote wanaotumia Kiswahili. Kama tunavyojua sasa upungufu mkubwa uliofanywa na nchi za Afrika Mashariki katika kusanifisha Kiswahili ulikuwa ni kushindwa kushirikisha Zaire katika shughuli za Kamati ya Kiswahili ya Afrika Mashariki kama alivyo- pendekeza Kasisi Roehl. Upungufu huo, licha ya jitihada za Ronald Snoxall, unaeleza kuwepo kwa tofauti kadha kati ya Kiswahili cha Zaire na Kiswahili sanifu.
Kama inavyofahamika na kuelezwa wazi na wasomi kama vile John Williamson katika uchambuzi wake wa Kingwana cha maandishi (I.L.C. Bulletin Na. 21, 1951: 15-16), lahaja ya Kingwana haifuati upatano maalum kwa sababu ya kukosa kusanifishwa. Williamson alipata kwamba, katika makala moja herufi y na j zilitumiwa moja badala ya nyingine. Kwa hivyo maneno kama vile miji, jina, pamoja na kijana yalitumiwa katika sehemu moja ya makala, na kwingine katika makala hiyo hiyo maneno hayo yangeandikwa kama muyi, yina, pamoya na kiyana. Herufi r na l pia zilitumiwa moja badala ya nyingine. Habari, mara na hubiri yaliweza kupatikana katika makala moja na habali, mala na hubili. Herufi k na g zilichanganywa hivi kwamba maneno miziko na mizigo, ukonjwa na ugonjwa pia yalipatikana katika makala moja.
Kupatikana kwa maneno kama vile muyi, habali, miziko, ukonjwa katika makala moja na mji, habari, mizigo na ugonjwa katika othografia ya Kingwana yaonyesha kwamba ni rahisi kusanifisha. Iligunduliwa kwamba ilikuwa rahisi kusoma na kuelewa maandishi ya Kiswahili sanifu cha Afrika Mashariki kwa kutujia ujuzi wa Kingwana: Snoxall anaeleza kwamba alijaribu mara mbili kukifanya Kingwana kifuate taratibu za Kiswahili sanifu cha Afrika Mashariki. Kwanza alimtuma C. G. Richards aliyekuwa mkurugenzi wa East African Literature Bureau kwenda Belgian Congo (Zaire) kuwahimiza wasanifishe Kingwana. Richards alienda huko lakini hakufanikiwa. Snoxall alitamani kusambaza Kiswahili sanifu cha Afrika Mashariki ambacho chatumiwa na watu wengi zaidi. Maoni yake ni kwamba, Kingwana chatumiwa katika sehemu moja ya nchi moja, na kwa kuwa wanaokizungumza wanafahamu Kiswahili sanifu, ingekuwa rahisi kuwaleta pamoja na wale wanaotumia Kiswahili sanifu cha Afrika Mashariki: “Ingekuwa kazi rahisi ikifanywa kwa bidii”. (Snoxall ibid.)
Jaribio la pili alilofanya Snoxall lilikuwa ni kuwaalika Wabelgiji wawili kutoka Kongo (Zaire) kuhudhuria mkutano wa Kamati ya Kiswahili ya Afrika Mashariki mjini Nairobi. Wabelgiji hao waliitikia mwaliko lakini walishangaa kuona kwamba kamati ya Kiswahili ya Afrika Mashariki ilikuwa na wajumbe Waafrika. Wabelgiji hawakufikiria kwamba wajumbe wa Kiafrika kama vile Shaaban Robert wangeweza kuwa wataalam wa lugha yao. Kwa hivyo Wabelgiji hawakutaka kujiunga na Kamati ya Kiswahili ya Afrika Mashariki. Hawakuona kama ingekuwa vizuri kufanya hivyo.
Ingawaje, Kamati ya Kiswahili ya Afrika Mashariki, iliweza kuwajulisha watawala wa Kongo ya Ubelgiji kwamba tofauti kati ya Kingwana na Kiswahili sanifu ilikuwa ni matamshi yasiyofuata kanuni za safuri. Maoni hayo ya Kamati yalipelekewa watawala wa Kongo na Bwana Sandrart wa kutoka Rwanda aliyetumwa na Kongo ya Ubelgiji kuhudhuria mkutano wa kumi na tatu (13) wa Kamati ya Kiswahili ya Afrika Mashariki mnamo 1950. Bwana Sandrart aliweza kuifahamisha Kamati mambo kadha kuhusu Kingwana. Tofauti za kimatamshi hazikutatiza kueleweka kwa Kiswahili katika kukisanifisha ndiko kulikopendekezwa na Roehl katika Zaire, Rwanda na Burundi.
Iwapo Kamati ya Kiswahili ya Afrika Mashariki ingefaulu kuwashawishi watawala wa Kibelgiji kutumia Kiswahili sanifu, hali hiyo ingewezesha kutumiwa kwa vitabu vya Kiswahili sanifu katika eneo kubwa zaidi.
Kiswahili kingepata matumizi mapya ya kuwaunganisha Wazungu wenye asili za Uingereza na Ubelgiji mbali na kuwaunganisha Waafrika wa makabila na mataifa mbalimbali, kwa kuwa kungekuwa na lugha moja ya mawasiliano katika Afrika Mashariki na Kati. Pia Wakongo wangekuwa na Kiswahili sanifu. Kushirikishwa kwa Kongo na nchi zingine zinazotumia Kiswahili katika kukisanifisha ndiko kulikopendekezwa na Roehl katika makala yake ya 1930.
Canon G. W. Broomfield alijibu makala ya Kasisi Roehl kwa haraka alipoiandika makala yake “Kukifanya Kiswahili kiwe cha Kibantu” (Africa Vol.4 Na. 1,1931). Broomfield anaanza kwa kumfahamisha Roehl kwamba othografia ambayo Roehl anaizungumzia ilifanywa na kamati mjini Dar es Salaam mwezi Oktoba 1925. Kwa hivyo, anaeleza kwamba othografia hiyo haikubuniwa na Idara ya Elimu kama alivyodai Roehl.
Anasema kwamba Tanganyika pamoja na Zanzibar zilihudhuria na kwamba Kenya haikuhudhuria kutokana na kutoelewana hata ingawa ilikuwa imealikwa.
Anaendelea kueleza kwamba othografia iliyoidhinishwa ni ile ambayo ilikuwa ikitumiwa kwa miaka mingi na UMCA isipokuwa kutokutumiwa kwa kh. Maneno ambayo hapo awali yalikuwa yakiandikwa kwa kutumia konsonanti mbili zikifuatana kama vile hatta, milla na marra ingebidi yatumie konsonanti moja: hata, mila na mara. Kutumiwa kwa kh katika maneno kama vile khabari, khatia na khalisi, ilibidi yatumie h pekee: habari, hatia na halisi.
Katika makala hiyo Broomfield anataja pia kwamba mmishonari mmoja alipinga othografia hiyo katika mkutano wa Dar es Salaamu wa 1925, lakini wanachama watano waliiunga mkono. Maelezo haya yana- onyesha kwamba ni watu wachache sana waliohusika katika kuamua suala la othografia. Yawezekana kwamba kanisa la Roehl, misheni ya Lutheran, haikualikwa kutoa maoni yao au kuhudhuria mkutano huo wa 1925.
Kuhusu msamiati wa Kiarabu katika Kiswahili ambao unasababisha kuwepo na konsonanti za Kiarabu katika othografia ya Kiswahili, Broomfield anaeleza kwamba maneno yenye asili ya Kiarabu ni maneno ya Kiswahili. Anadai kwamba maneno yenye asili ya Kiarabu ni maneno ya Kiswahili hivi kwamba Kiswahili hakijawahi kuwepo bila ya maneno ya Kiarabu na kwamba hakiwezi kuyaondoa. Kwa hivyo hakubaliani na maoni ya Roehl, ya ukweli kwamba hapo mwanzo Kiswahili kilikuwa lugha safi ya Kibantu na kwamba maneno ya Kiarabu yaliazimwa. Ukweli kwamba Kiswahili kilikuwepo kabla ya kuja kwa Waarabu hauwezi kubishaniwa. Hii ndiyo sababu mhariri wa jarida la Africa alisahihisha maoni ya kupotosha ya Broomfield katika maoni ya mhariri yaliyotangulia makala hiyo.
Majadiliano ya othografia yaliendelea wakati wa vita vya pili vya dunia. Mjadala huo wa wanakamati ulihusu mageuko ya irabu yaliyosababishwa na mfuatano wa irabu mbili katika neno moja. Mageuko hayo ni kama vile kuenda na tuataka kuwa kwenda na twataka. Kasisi A. R. Pittway kutoka Kenya, aliyefanya uchunguzi wake katika lahaja ya Kimvita, aliuanzisha mjadala katika jarida la Kamati ya Kiswahili ya Afrika Mashariki Bulletin Na. 13 la 1939. Pittway anaeleza kwamba kwa kuwa usanifishaji unahusu lahaja tofauti kusiwe na lahaja yoyote muhimu itakayopuuzwa. Anasema kwamba maneno ambayo si ya Kiunguja, semi, na miundo ya kisarufi, yastahili kukubaliwa kutumiwa sambamba na Kiswahili sanifu ili kutajirisha lugha.
Kwa maoni yake, kukubaliwa kwa matumizi hayo ya kilahaja kutasaidia kufanya Kiswahili kipendwe sana na watu.
Pittway anaendelea kupendekeza kwamba mw inayotangulia u igeuzwe kuwa mu. Anaeleza kwamba ni kawaida mu kugeuka kuwa mw inapo- tangulia a,i,e na o, lakini kifonetiki si jambo la kawaida kwa mu kugeuka kuwa mw inapotangulia u. Pittway alitaka mabadiliko hayo kwa sababu dhehebu lake la C.M.S. Iililokuwa limeamua kusanifisha Biblia na Kitabu cha Maombi lilihitaji muongozo. Alisema kwamba mabadiliko hayo yalikuwa muhimu kwa sababu matumizi ya mu na mw katika vitabu vilivyopitishwa na Kamati ya Kiswahili ya Afrika Mashariki yaelekea hayakufuata kanuni yoyote.
Kama ilivyotarajiwa, makala ya Pittway iliyoandikwa mara tu baada ya kuchapishwa kwa kamusi za Kiingereza-Kiswahili na Kiswahili-Kiingereza, ilipingwa mara moja. Katika jarida, Bulletin Na. 14 la 1948, Ronald Snoxall anatahadharisha dhidi ya othografia inayokwenda kinyume cha kamusi sanifu iliyoichukua kamati miaka mingi kutayarisha. Kwa hivyo pendekezo la Pittway halipaswi kukubaliwa kuvuruga othografia iliyo- kubaliwa. Snoxall anapendekeza othografia iliyotumika katika kamusi ikubaliwe vile ilivyo.
Maoni mengi kuhusu pendekezo la Pittway yalitolewa na Kasisi Fr. Alfons Loogman wa Bagamoyo aliyetahadharisha dhidi ya kukubali kanuni za lugha zibadilishe othografia iliyokubaliwa. Loogman anaeleza kwamba kusanifishwa kwa Kiswahili kuna maana kwamba lahaja moja ilichaguliwa kuwa msingi wake na kwamba inabidi lahaja zingine ziwe tayari kupoteza baadhi ya miundo na kanuni za sarufi zao licha ya umuhimu wa lahaja hizo. Hata hivyo Loogman anaunga mkono kanuni ya mgeuko wa sauti uliotajwa na kusema kwamba hakuna mtu angependa kusema yaitu, waivi au maino badala ya yetu, wevi na meno.
Katika kukomesha mjadala huu, katibu wa kamati Kasisi B. J. Ratcliffe anakiri kwamba hakuna othografia inayoweza kutosheleza mahitaji yote ya lahaja zote. Anatoa msimamo rasmi kueleza hivi:
“‘M’ ya Kiswahili kwa kawaida husimamia ‘m’, ‘u’ hutoweka kabla ya konsonanti, na mara nyingi huwa ‘w’ inapotangulia irabu ila wakati inapotangulia kiini cha neno linaloanzia kwa ‘u’ au kabla ya ‘w’ au hugeuka kuwa ‘w’ wakati mwingine iwapo maneno yanahitaji kugeuka huko.” (ibid. uk. 6).
Ni jambo zuri kwamba Kamati ilipinga mabadiliko ya othografia. Kama watu wangekuwa huru kurekebisha othografia katika siku hizo, hatungejiepusha na makosa. Tungekumbwa na othografia ya kizamani kama ile ya Kiingereza ambapo maneno yanaandikwa kwa njia tofauti sana na vile yanavyotamkwa. Nikitoa mifano miwili tu, neno Leicester hutamkwa Lesta, na Gloucester hutamkwa Glosta.
2.3 Maoni kuhusu usanifishaji
Kumbukumbu iliyojulikana kwa jina “Kiswahili cha Kisasa”, I.L.C. Bulletin Na. 7 1934, iliandikwa na afisa wa Idara ya Elimu nchini Kenya. Kumbukumbu hiyo ilipelekewa katibu wa Kamati ya Kiswahili ya Afrika Mashariki na Mkurugenzi wa Elimu ili ijadiliwe katika mkutano wa Kamati. Mwandishi ambaye hakutaja jina lake alitahadharisha Kamati kwamba Kiswahili walichokuwa wakishughulikia kilikuwa kikiendelea kuwa lugha ngeni kwa Waswahili wenyewe kwa kutengenezewa kanuni mpya na wageni. Sehemu moja ya kumbukumbu hiyo ilisema hivi:-
“Tumesanifisha Kiswahili, na katika shughuli za kufanya hivyo yaonekana Kiswahili kimekuwa lugha mpya. Bila shaka sote tunakiri kwamba kama lugha zingine Kiswahili kitaendelea na kitapanuka katika nyanja za muundo, semi na msamiati kwa kuathiriwa na ustaarabu wa walowezi. Lakini maendeleo hayo yafaa yatokane na mawazo ya Waswahili; haifai kuwalazimisha kuyapokea.
Lakini hivyo ndivyo ilivyo; tuko katika harakati za kuwafunza Waswahili Iugha yao kupitia vitabuni, vingi ambavyo si vya Kiswahili kimuundo au kimawazo, na ambavyo lugha yake inafanana kidogo sana na lugha inayozungumzwa.
Labda tuna haraka sana kuhepa ukweli kwamba Waswahili wenyewe wana uwezo wa kurekebisha lugha yao kufaa mahitaji ya siku hizi na kwamba tayari wanafanya hivyo kwa haraka ya kustaajabisha.
Hivi ndivyo hali ilivyo huko Mombasa na inaweza kudhihirishwa na wachunguzi wengi. Jambo muhimu sana ni kwamba jitihada zetu hizi za kupata mwana haramu huyu, Kiswahili cha Kiingereza, zina matokeo ya kututenganisha na jamii tunaojaribu kuelimisha. Au tukieleza kwa maneno mengi, tunafikiria kwa Kiingereza hadi wao wanafikiria kwa Kiswahili na hatuwezi kuziba pengo hili.” (I.L.C. Bulletin Na. 7 1934: 4).
Mwandishi anafikiri kwamba sifa nyingi zisizo na kifani zilitolewa kuwasifu wachunguzi wakuu wa Kiswahili kama vile Krapf, Steere, Sacleux, Taylor, Veltten na Beech bila ya kujali kazi zao ambazo zingetumiwa shuleni. Anafikiri kwamba kamati ilikuwa na haraka sana ya kuandika vitabu na kutafsiri vingine na kwamba katika kufanya hivyo wakaguzi wasiokuwa na ujuzi waliajiriwa. Anaendelea kusema kwamba wale wanaoitetea hii lugha mpya wanasema kwamba ndiyo ya pekee inayoweza kueleweka na makabila yasiyokuwa ya Waswahili. Anakanusha wazo hili kwa kusema kwamba ni rahisi kwa Waafrika kujifunza Kiswahili kuliko Kiswahili hiki kilichochanganywa na muundo wa Kiingereza.
Ili kuthibitisha kwamba Waswahili walipinga mtindo huu mpya wa Kiswahili na othografia yake, mwandishi wa “Kiswahili cha Kisasa” aliambatisha makala kutoka gazeti la ‘Al-lslah’ la Mombasa. Makala hiyo ilikuwa ya Juni 20, 1932 ambayo mwandishi aliishambulia othografia mpya ya Kiswhili. Othografia iliyokubaliwa kama tulivyoeleza haikuwa na baadhi ya herufi kama vile kh inayopatikana tu katika maneno yaliyoazimwa kutoka kwa Kiarabu. Othografia iliyokubaliwa ingekuwa na h badala ya kh na hii ni mojawapo ya sababu zilizomfanya mwandishi wa makala ya Al-lslah alalamike. Makala hiyo inasema hivi:
“Ni madhara makubwa tupatayo kwa Kiswahili hiki kilichoharibiwa ni Wazungu. Kiswahili ni lugha ya watu wa Pwani, nacho hakiwi safi ella kitanganyikapo na Kiarabu. Tangu kufika Wazungu, wame- kigeuza na kukiharibu kwa wapendavyo wao; wamepunguza baadhi ya harufu ambazo ni lazima ziwemo katika baadhi ya maneno, na pengine hubadilika maana kwa kukosekana harufu hizo. Wameitungia vitabu vya nahau, na pengine hao watungao vitabu hivyo ni Wazungu wageni hawajui sana lugha hii, na ambao wavitowa makosa ni Wazungu wa bara, wasiojuwa Kiswahili. Na wakiambiwa ni mtu wa Pwani kuwa ni makosa, hawakubali ella kile kile chao …” (I.L.C. Bulletin Na. 7, 1934: 8).
Mwandishi wa “Kiswahili cha Kisasa” anaendelea kutilia nguvu mambo aliyoyataja kwa kusema kwamba baadhi ya vitabu vilivyochapishwa hivi karibuni vilikuwa tafsiri ya neno kwa neno ya vitabu vya Kiingereza. Anasema kwamba matumizi ya kanuni za sarufi yalikuwa yakihimishwa sana jambo ambalo lilifanya vitabu vilivyochapishwa kuwa sahihi kisarufi, lakini vilikuwa mbali sana na Kiswahili halisi kwa kuwa sarufi peke yake haiundi lugha. Anataja upungufu mkubwa wa Kiswahili “kipya”. Upungu- fu huo ni, tafsiri ya neno kwa neno, kuzingatia matumizi ya kanuni za sarufi bila ya kujali methali na semi pamoja na kutojali tabia ya kishairi ya Kiswahili. Mwishowe anatoa mifano ya sentensi ambazo zina upungufu kutokana na vitabu vilivyoandikwa kwa Kiswahili sanifu vilivyokuwa vikitumika shuleni wakati huo.
Katika jarida hilo hilo la Kamati ya Kiswahili ya Afrika Mashariki, kufuatia makala hiyo ya “Kiswahili cha Kisasa” kuna jibu lake lililo- andikwa na Kasisi Canon Broomfield mwandishi wa kitabu kijulikanacho kama Sarufi ya Kiswahili, ambaye kwa wakati huo alikuwa mhariri kutoka Zanzibar. Canon Broomfield alikuwa ameombwa na katibu wa Kamati kumjibu mwandishi wa “Kiswahili cha Kisasa” kwa manufaa ya wasomaji wa jarida.
Katika jibu lake Canon Broomfield anaonelea kwamba mwandishi wa “Kiswahili cha Kisasa” ametia chumvi suala la kugeuka kwa Kiswahili kuwa lugha mpya. Anasema kwamba marekebisho yaliyokuwa yakitokea yalikuwa hayana budi kuwepo kwa kuwa lahaja moja ndiyo ilichaguliwa kuwa msingi wa kusanifisha Kiswahili. Kwa hiyo marekebisho yalifanywa ili kusaidia kutumiwa kwa lahaja hiyo kama lugha ya mawasiliano kote.
Usanifishaji ulihitaji kusomesha Kiswahili hicho ambacho chaonekana kuwa kipwa. Anaeleza zaidi kwamba Kiswahili sanifu chaonekana kuwa lugha mpya zaidi katika lahaja zinazotofautiana sana na Kiunguja, ambacho ndicho msingi wa usanifishaji.
Kuhusu athari za Kiingereza katika Kiswahili, Broomfield anaeleza kwamba hilo ni jambo lisiloweza kuepukika kwa sababu lugha mbili zinapotumika katika eneo moja hazina budi kuathiriana na haziwezi kubaki kuwa safi, pia matokeo ya kuazima huenda yakatajirisha lugha inayoazima. Anatoa mifano ya semi za Kiebrania zilizoingia katika Kiingereza kupitia tafsiri ya Biblia. Sasa semi hizo zimekuwa Kiingereza.
Anatetea kile kinachoonekana kama tafsiri za neno kwa neno au tafsiri za semi za Kiingereza kwa kusema kwamba Kiingereza kinaathiri Kiswahili cha mazungumzo cha Waafrika wanaozijua lugha zote mbili. Anasema kwamba mabadiliko kama hayo ni ya kawaida kwa kuwa lugha hubadilika kila mara na kwamba Kiswahili cha wakati huo hakikuwa sawa na Kiswahili cha wakati wa Krapf. Haoni kama Kiswahili kinaweza kujiepu-
sha na kuazima kwa istilahi za ufundi na teknolojia. Broomfield anaandika hivi:
“Maendeleo yoyote ya kielimu huhitaji kuwa na mabadiliko na maendeleo ya lugha itakayotumika kueleza elimu hiyo. Tupende tusipende, Kiswahili kitabadilika na kuendelea kwa haraka, kwa sababu hizi. Katika wakati huu kuna maandishi machache sana na tunaanza kusanifisha lugha hii, pia Waafrika wanaojua kusoma na kaundika ni wachache sana. Tena Afrika inawasiliana na ustaarabu wa Uropa; elimu mpya na utaalamu mpya wa kila aina unawafikia Waafrika. Kiswahili cha miaka ishirini tu iliyopita hakifai siku hizi. Ni lazima lugha ibadilike na itabadilika, tupende tusipende…” (Broomfield I.L.C. Bulletin Na 7, 1934: 4).
Njia za kukuza lugha zitakuwa ni pamoja na kuazima maneno kutoka lugha za kigeni hasa Kiingereza na kuunda maneno mapya. Broomfield anaonya kwamba lazima watu wajifunze maneno hayo na vile yanavyo- tumika. Anatoa mfano wa maneno kumi na tisa (19) yaliyoundwa kutokana na neno vote aliloliazima kutoka kwa Kiingereza, ambayo anasema, kwamba yanaweza kueleweka vizuri baada ya kujifunza maana ya neno vote.
Broomfield anasema kwamba mwandishi wa kumbukumbu hakuzi- shughulikia lahaja tofauti za Kiswahili ambazo zatofautiana kimsamiati, kimatamshi, sarufi na semi ambazo zaifanya kazi ya wahariri wa Kamati ya Kiswahili ya Afrika Mashariki kuwa ngumu. Anasema kwamba wahariri hawatarajiwi kuandika upya miswada wanayopelekewa. Anaeleza kwamba, Kiunguja kinapotumiwa kama msingi wa usanifishaji jitihada zinafanywa kuzihusisha lahaja zingine kwa kuwa lahaja zote kubwa zitakichangia Kiswahili katika siku za baadaye.
Broomfield anakanusha madai ya mwandishi wa kumbukumbu kwamba kuna chochote katika kazi za Meinhof, Werner, Madan, Torrend, Domet, Stigand na kadhalika ambacho chaweza kufaa shuleni.
“Yako wapi maandishi hayo; je, twapata chochote kinachoweza kutumika kama vitabu vya shule vya jiografia, historia, hesabu, afya, elimu ya viumbe, kilimo au uraia? Mbali na uchunguzi wa kiisimu unaokusudiwa kusomwa na Wazungu, maandishi mengine mengi, zaidi ni mkusanyiko wa mila, ngano na hadithi. Nyingi kati ya hizi ni za lugha isiyo na adabu na nyingi hazina umuhimu wowote wa kielimu.” (Broomfield, I.L.C. Bulletin Na. 7, 1934: 19).
Anakiri kwamba uandishi wa vitabu umefanywa kwa haraka na kwamba baadhi ya vitabu hivyo havikosi upungufu lakini kuchaguliwa kwa Kiswahili na kule kupenda kwa nchi zote za Afrika Mashariki kutumia Kiswahili wastani kumesabibisha hali kuwa hivyo. Wale walio- andika vitabu walifanya hivyo kwa sababu hapo awali hakukuwa na vitabu kama hivyo na ni juu ya wale wanaotoa lawama kuandika vitabu bora zaidi.
Mwisho kabisa Broomfield anataja kwamba kusanifisha na kuunganisha lugha ni kazi ngumu sana na kwamba wale wanaoishughulikia hawata- pendwa. Makala iliyoandikwa katika gazeti la Al-Islah imeandikwa kwa Kimvita na wale ambao hawatumii lahaja hiyo hawataisifu kamwe. Pia Broomfield anasema kwamba, katibu wa Kamati ya Kiswahili ya Afrika Mashariki alijibu makala ya Al-Islah lakini gazeti hilo halikuichapisha.
Huko kuonekana kwa Kiswahili kuwa ni lugha ngeni kwa sababu ya kutafsiri wakati wa usanifishaji, kwa maoni yangu, hakungeepukika. Hiyo ilikuwa deni ambayo ilibidi Kiswahili kilipe kwa maendeleo yake ya haraka. Kiswahili ambacho hapo awali kilikuwa tu lugha ya biashara, kilianza kutumika kwa haraka kama lugha ya elimu siyo tu Uswahilini bali kote katika Afrika Mashariki. Kwa hivyo Kiswahili hakikuwa tena lugha ya Waswahili tu kama vile mwandishi wa “Kiswahili cha Kisasa” alivyosema bali kilikuwa lugha ya halaiki kubwa ya watu wa Afrika Mashariki nzima. Ili kukiwezesha Kiswahili kiumudu wadhifa huo, ilibidi vitabu vitayarishwe kwa muda mfupi. Siku hizo hakukuwa na Waafrika wa kutosha ambao wangeweza ama kuandika vitabu vilivyohitajika au kutafsiri vya Kiingereza kwa Kiswahili.
Maoni kwamba Kiswahili kilikuwa kikichafuliwa kwa kusanifishwa na kwa kutumiwa kwa kuandikia na kutafsiria vitabu vya shule hayakuwa Kenya pekee. Nchini Zanzibar, kilikotoka Kiunguja, kulikuwa na hofu kwamba lahaja ya Kiunguja itachafuliwa na jitihada za usanifishaji. Akitoa ripoti yake kuhusu vitabu vya shule ya mwaka 1927, Mkaguzi wa Shule wa Zanzibar, Bwana G. B. Johnson alieleza masikitiko yake kwamba ni sharti vitabu vinavyotumiwa Zanzibar vikubalike huko Tanganyika. Alisema kwamba ni sharti vitabu hivyo viwe vya “Kiswahili kilichorekebishwa kuambatana na maagizo ya Kamati ya Uchapishaji ya Tanganyika”. Ilibidi vitabu vya Zanzibar vikubalike Tanganyika kwa sababu Zanzibar ilikuwa ikihitaji vitabu vichache sana na gharama ya kuchapisha vitabu vya shule za Zanzibar pekee ilikuwa kubwa.
Zanzibar ilifurahia uamuzi wa kutumiwa kwa Kiunguja kuwa msingi wa kusanifisha Kiswahili. Lakini kulikuwa na hofu kwamba ingewabidi Wazanzibari kutumia maneno na miundo kutoka Tanganyika. Jambo hili liliwakera sana kama inavyodhihirishwa na maneno ya Johnson.
“Yaonekana wazi kwamba hatimaye Zanzibar italazimika kutumia vitabu vya shule vilivyoandikwa kwa lugha yao iliyochafuliwa. Hili ni jambo la kusikitisha hata ingawa yaonekana haliepukiki. Hii ni gharama kubwa ya kulipa dhidi ya usanifishaji wa Kiswahili. Watu wa Zanzibar wanaojiona kwamba wanakitumia Kiswahili safi wanachukizwa na kutumiwa kwa Kiswahili cha bara ambacho kwao wanakiona kwamba ni lugha iliyoharibiwa. Kuhakikisha kwamba shule zetu zinatumia Kiswahili sanifu kutakuwa kazi ngumu isiyo- pendeza na itachukua muda kabla matumizi ya bara hayajakubalika.” Kutumiwa kwa Kiswahili kama lugha ya vitabu vya shule kulikuwa ni matumizi mapya ya lugha hiyo. Lugha ya vitabu vya shule ni tofauti na lugha ya mazungumzo. Katika Kiswahili, tofauti hiyo ilionekana kuwa kubwa sana kwa sababu ya maendeleo ya haraka yaliyochukua muda mfupi na kwa kuwa Waafrika hawakutumiwa kuyatekeleza maendeleo hayo. Jambo muhimu lililosababisha masikitiko ni kule kutumika shuleni kwa vitabu vilivyotafsiriwa vibaya vikiwa na ithibati ya Kamati ya Kiswahili ya Afrika Mashariki. Matumizi ya semi na miundo ya Kiingereza katika vitabu hivyo vilivyotafsiriwa neno kwa neno hayakukanushwa na Broomfield kama nilivyotaja. Baadhi ya wanakamati pia waliyapigia makelele matumizi hayo.
Alipokuwa akiandika kuhusu siku hizo za mwanzo wa usanifishaji wa Kiswahili, Snoxall anatukumbusha kwamba kulikuwa na vitabu vichache sana na kwamba kamati ilitegemea sana tafsiri za Kiingereza zilizokuwa zikitafsiriwa na wanakamati wenyewe. Vitabu vya waandishi kama vile Rivers-Smith, Mkurugenzi wa Elimu Tanganyika, vilifaa sana. Snoxall anasema kwamba baadhi ya tafsiri hizo zilikuwa za neno kwa neno na anashangaa iwapo wanafunzi walizielewa. (Snoxall 1982: 3) . Sehemu iliyonakiliwa inagusia mkutano wa Mombasa wa 1928. Mfano mmoja ambao Snoxall anaukumbuka sana kutoka kitabu cha Uraia ambacho kilikuwa tafsiri ya A Manual of Citizenship na Rivers-Smith ni: “Watu wa Taifa hilo wamekwisha panda kipawa kingine katika ngazi ya ustaarabu”. Wanafunzi walitaka kujua ni nini “Ngazi ya ustaarabu” na ilikuwa wapi?
|
|
|
| MIAKA YA MWANZO YA USANIFISHAJI |
|
Posted by: MwlMaeda - 09-06-2021, 11:43 AM - Forum: Maendeleo ya Kiswahili
- No Replies
|
|
MIAKA YA MWANZO YA USANIFISHAJI
3.1 Kabla ya vita
Kipindi cha kuanzia 1930 hadi 1938 kilikuwa muhimu sana kwa historia ya usanifishaji wa Kiswahili.
Katika kipindi hicho, msingi imara sana uliwekwa na kukaanzishwa kiwango cha juu cha kufanya kazi. Kamati ya Kiswahili ya Afrika Mashariki ilihitaji msingi imara hivyo ili kuiwezesha kufanya kazi wakati wa vita. Sifa nyingi za mafanikio ya Kamati zatokana na kazi nyingi na ya kuchosha iliyofanywa na Frederick Johnson aliyekuwa katibu wa kwanza wa Kamati hiyo. Mbali na kutafsiri vitabu vingi, Johnson alifanya kazi nyingi ya kutunga kamusi za Kiswahili-Kiswahili, Kiswahili-Kiingereza na Kiingereza-Kiswahili.
Nitaanza sehemu hii kwa kujadili hali nzuri ya wakati huo iliyoisadia kamati kufanikiwa. Hasa sera ya lugha ya nchi za Afrika Mashariki wakati huo, iliwataka maafisa waliozifanyia kazi nchi hizo, wapite mitihani ya lazima ya Kiswahili. Kisha tutaijadili kazi yenyewe ambayo Kamati ilikuwa ikifanya.
Serikali zote za Afrika Mashariki, Kenya, Uganda, Tanganyika na Zanzibar ziliunga mkono Kamati kwa kuwa zote ziliwakilishwa katika Kamati. Sera ya lugha za nchi zote zilikisaidia Kiswahili kama tutakavyo- endelea kufafanua. Wafanyakazi Wazungu wa nchi hizi zote ilibidi wajifunze Kiswahili na waipite mitihani. Walioshindwa kufauli mitihani hiyo walibaki kuwa wafanyakazi wa muda wala si wa kudumu. Kwa hivyo iliwabidi maafisa wa serikali Wazungu wajifunze Kiswahili. lli kupandi- shwa cheo kazini iliwabidi wapite mitihani ya juu ya Kiswahili. Sera hii ilikipa Kiswahili hadhi. Mitihani hiyo ya Kiswahili ilisababisha mahitaji ya kuchapisha vitabu vitakavyowasaidia maafisa hao kujitayarisha kufanya mitihani hiyo. Pia vitabu hivyo vilinunuliwa kwa wingi kwa kuwa maafisa hao walitamani kupita mitihani ili wazihifadhi kazi zao. Kwa hivyo mitihani hiyo ilisaidia kukuza na kueneza Kiswahili pamoja na kuongeza idadi ya vitabu vilivyochapishwa wakati huo.
Sasa tutajadili vile sera ya lugha ilivyokuwa katika kila nchi.
Nchini Kenya, kulingana na barua ya Katibu Mkuu namba 40 ya Juni, 1, 1931, mbali na mitihani ya Wazungu waliokuwa wafanyakazi wa Jeshi la King’s African Rifles ambayo ilikuwa na maagizo yake tofauti, maafisa wengine wote Wazungu waliokuwa wakifanya kazi katika Koloni iliwabidi wafanye mitihani ifuatayo ambayo ilikuwa ya lazima.
Mtihani uliotangulia ulikuwa, mtihani wa kwanza wa mahojiano kwa Kiswahili ambao ilibidi ufanywe kabla ya mwaka mmoja kwisha tangu kuajiriwa kwa kazi isiyokuwa ya kibarua. Iwapo afisa aliyehusika hangepita mtihani huo ilimaanisha kwamba hangepata nyongeza ya mshahara ya kila mwaka na pia ingesababisha kushushwa cheo na kuwa mfanyakazi wa kibarua. Kiwango cha Kiswahili kilichohitajika ni cha kumwezesha afisa huyo kufanya kazi kwa kutumia Kiswahili pasipo mahitaji ya mkalimani.
Mtihani wa pili ulikuwa wa Kiswahili sanifu kiwango cha chini. Mtihani huu ulitahiniwa baada ya mwaka mmoja kwisha na kabla ya miaka miwili na nusu kwisha tangu afisa aajiriwe. Wale ambao hawakupita mtihani huo walichukuliwa hatua sawa na wale ambao hawakupita mtihani wa kwanza. Ili mtu aweze kupita mtihani huo ilibidi awe amefikia kiwango cha kuelewa na kuzungumza Kiswahili kwa ufasaha na ujasiri.
Mtihani wa Kiswahili sanifu kiwango cha juu ndio uliokuwa wa tatu na wa juu sana kati ya hiyo mitihani ya lazima. Mtihani huo ulikuwa wa mahojiano pamoja na wa kuandika. Ulikuwa wa Wazungu wenye vyeo vikubwa na ulifanywa baada ya miaka mitatu na kabla miaka kumi haijakwisha tangu waajiriwe. Kukosa kupita mtihani huo kwa muda uliowekwa kuliathiri cheo cha afisa aliyehusika na kumaanisha kwamba hangeendelea kupewa nyongeza za mshahara. Ili mtu aweze kupita mtihani huo ilibidi aijue vizuri sarufi ya Kiswahili na aweze kuzungumza Kiswahili kwa ufasaha.
Maagizo yaliyoihusu Uganda yapatikana katika tangazo la barua namba 40 ya Disemba 29, 1928 kutoka afisini mwa Katibu Mkuu. Maagizo hayo ni sawa na ya Kenya isipokuwa kwamba kuna tofauti chache nitakazoeleza. Kuhusu mtihani wa kiwango cha kwanza wa mahojiano, maafisa waliokuwa wakifanya kazi Buganda, waliruhusiwa kufanya mtihani wa Kiluganda kwa kiwango hicho, lakini maafisa waliokuwa wakifanya kazi katika sehemu zingine za Uganda ilibidi wafanye mtihani wa Kiswahili.
Maafisa waliokuwa wakifanya kazi katika tawala za mikoa na wa Idara ya Elimu ilibidi wapite mtihani wa Kiswahili sanifu, kiwango cha chini kabla hawajathibitishwa kazini. Maafisa wengine wote wangethibitishwa kabla hawajapita mtihani huo, lakini baada ya kufanya kazi kwa muda wa miaka minne hawangepata tena nyongeza ya mshahara mpaka kwanza wapite mtihani huo.
Mtihani wa Kiswahili sanifu, kiwango cha juu nchini Uganda ulikuwa ukifanywa na maafisa wa tawala za mikoa, na idara za elimu, kilimo, mifugo, misitu na polisi. Maafisa wote wa idara hizi ilibidi wapite mtihani huo, la sivyo, mshahara wao haungezidi pauni 720. Nchini Uganda, maafisa wa serikali wangefanya mitihani ya kiwango cha chini na cha juu ya lugaha zingine za Uganda badala ya Kiswahili.
Nchini Zanzibar, dondoo kutoka maagizo ya serikali ya Zanzibar yanaeleza kwamba ni lazima maafisa wote wa Kizungu wapite mtihani wa Kiswahili sanifu, kiwango cha chini kabla mwaka mmoja haujakwisha tangu waingie nchini. Wale ambao hawangepita mtihani huo ama hawangeendelea kuwa waajiriwa wa kudumu au hawangepata nyongeza ya mshahara ya kila mwaka. Wauguzi ambao hawangepita mtihani huo, ingebidi wasimamishwe kazi.
Wale waliokuwa wakifanya mtihani wa Kiswahili sanifu kiwango cha juu walikuwa maafisa Wazungu ambao walikuwa wafanyakazi wa kudumu. Baada ya kupita mtihani huo walipewa kiinua mgongo cha pauni hamsini (50). Mbali ya huu mtihani wa Kiswahili kiwango cha juu maafisa Wazungu wa Zanzibar walikuwa huru kufanya mtihani wa Kiarabu au Kigujerati wa kiwango hicho. Watahiniwa wa mtihani wa kiwango cha juu wa Kiswahili, Kiarabu au Kigujerati ilibidi waweke amana ya rupia arobaini na tano (45), pesa ambazo wangerudishwa wapitapo mtihani.
Maagizo yaliyoihusu Tanganyika yapatikana katika ‘Maagizo kwa watu wote kutoka Afisi ya Katibu Mkuu, Dar es Salaam, Juni 15, 1931’. Kulingana na Maagizo hayo ilibidi maafisa wa Kizungu wapite mtihani wa Kiswahili sanifu, kiwango cha chini kabla mwaka mmoja haujakwisha tangu waajiriwe nchini. Wale ambao hawangepita mtihani huo hawa- ngeendelea kuwa waajiriwa wa kudumu.
Mtihani wa Kiswahili sanifu, kiwango cha juu ulikuwa ukitahini ujuzi kamili wa Kiswahili, sarufi na muundo wa lugha kwa jumla. Watahiniwa waliofaulu walitakikana waweze kueleza maagizo, sheria na kanuni za serikali vizuri kwa Kiswahili. Pia walitakikana waweze kutafsiri kwa ufasaha maandishi ya Kiswahili kwa Kiingereza na ya Kiingereza kwa Kiswahili.
Maagizo haya yote yaonyesha wazi kwamba sera ya lugha katika Afrika Mashariki wakati wa ukoloni ilikiunga Kiswahili mkono hasa wakati huo wa siku za mwanzo za Kamati ya Kiswahili ya Afrika Mashariki. Sera hiyo ilikusudiwa kuwawezesha Wazungu kuwaelewa Waafrika wanapofanya kazi zao. Sera hii iliwaridhisha wanakamati ambao walijivunia kazi zao kwa kuona kwamba zilitambuliwa na serikali. Juhudi za Kamati ya Kiswahili ya Afrika Mashariki hazikuzinufaisha shule tu, bali ziliwafaidi maafisa wa Kizungu ambao ilibidi wajitayarishe kufanya mitihani hiyo ya lazima. Ufafanuzi huu unatusaidia kuelewa ni sababu gani iliyowafanya wanakamati wawe na moyo thabiti wa kufanya kazi nyingi ngumu ya kusanifisha Kiswahili kwa kujitolea.
Sasa tutaigeukia “warsha” ili tuone machache kati ya mambo muhimu yaliyokuwa yakifanywa na Kamati ya Kiswahili ya Afrika Mashariki kabla ya vita vya pili vya dunia.
Kwa kifupi kazi nyingi na ngumu ilifanywa na maafisa wa serikali na misheni kutoka Kenya, Uganda, Tanganyika na Zanzibar waliojitolea kusanifisha Kiswahili. Hawakuwa na vitabu vya kutosha vya Kiswahili ambavyo wangetegemea kuwasaidia katika kazi zao. Mjadala mfupi unaofuata watokana na Jarida la Kamati – ILC Bulletin Na. 1 ya 1930. Waonyesha baadhi ya matatizo yaliyoikumba Kamati.
Kabla ya kufikia uamuzi kuhusu msamiati sanifu, orodha za maneno zilipelekewa wahariri wa Kamati pamoja na kuchapishwa kwenye Jarida la ILC Bulletin ili kuwapa wahariri pamoja na raia nafasi ya kuyajadili.
Maoni na mapendekezo tofauti yalijadiliwa na Kamati kabla orodha iliyokubaliwa haijachapishwa kama msamiati sanifu. Maoni na mapende- kezo yaliyotolewa na wahariri kabla uamuzi haujafikiwa yalitofautiana sana kama inavyodhihirishwa hapa chini.
Kasisi B. J. Ratcliffe, mhariri wa Kenya, anapendekeza kwamba ‘irabu’ na ‘herufi’ zitumiwe badala ya kuazima ‘vokali’ na ‘konsonanti’ kutoka Kiingere- za. ‘Herufi’ ilipendekezwa badala ya ‘harufu’ ambalo lilikuwa likitumiwa kwa wingi na Waswahili wa Mombasa ili kulitofautisha na neno harufu la kawaida.
Naye katibu wa Kamati, Frederick Johnson anashuku iwapo neno irabu latumiwa na watu wengi au latumiwa na Waswahili wachache wanaoandika kwa kutumia hati za Kiarabu. Kwa maoni ya Johnson neno herufi au harufu lilimaanisha hati yoyote ya maandishi iwe vokali au konsonanti. Kisha anafikia uamuzi kwamba neno lenye kumaanisha konsonanti lilikuwa lahitajika. Hivyo ndivyo neno konsonanti lilivyoazimwa. Mengi kati ya maneno tunayoyaona kuwa ya kawaida siku hizi, ilibidi yatolewe uamuzi. Mfano mmoja ni neno shule. Kasisi A. B. Hellier, mhariri wa Tanganyika alipendekeza neno shule lililoazimwa kutoka Kijerumani badala ya neno skuli lililoazimwa kutoka lugha ya Kiingereza.
Naye Canon Broomfield alikuwa na maoni kwamba maneno yote mawili yangetumiwa kumaanisha vituo tofauti vya elimu. Broomfield aliyekuwa mhariri wa Zanzibar alipendekeza neno skuli litumiwe kumaanisha vituo na vyuo vya kufunzia walimu nalo neno shule limaanishe shule za vijijini tu.
Maoni yalitofautiana sana hivi kwamba inashangaza iliwezekanaje kamati ikaweza kutimiza mambo mengi hivyo. Tukitazama mifano ya maneno lindi na kina, twaona kwamba wahariri wote wanne walikuwa na maoni tofauti.
Bwana Morris, mhariri wa Uganda alipendekeza kwamba neno lindi litumiwe badala ya kina. Kasisi Ratcliffe wa Kenya alisema kwamba neno sahihi ingekuwa kwina wala si kina. Canon Broomfield kutoka Zanzibar alisema kwamba neno kimo lilitumiwa kumaanisha urefu wa kwenda juu na wa kwenda chini, na kwamba neno kina lilikuwa halijulikani Zanzibar.
Naye Kasisi Hellier alijaribu kutoa suluhisho kwa kusema kwamba “tukitumia kimo kumaanisha kwenda juu na kina kumaanisha kwenda chini tutakuwa tumepiga hatua mbele” (ILC Bulletin Na. 1 1930: 5).
Baada ya kusoma aya za hapo juu mtu anaweza kushawishiwa kushuku ujuzi wa kamati na wahariri wake. Maoni kama hayo yangekuwa ya haraka na yasiyo ya kweli kwa sababu watu hao walikuwa wakishughulikia karibu kila kitu, kuanzia maneno ya kawaida ya kila siku ambayo yalihitajika hadi sarufi ya Kiswahili. Wewe unayesoma kitabu hiki, jihisi u mmoja kati ya wanakamati, naye Kasisi A. B. Hillier anakufahamisha kama alivyoifahamisha Kamati kwamba:
“Sarafu za senti hamsini, senti kumi, na senti tano kwa sasa hazina majina. Ni muhimu zipewe majina ya kutumiwa shuleni na ya kutumiwa na umma.” (ILC Bulletin Na. 1, 1930: 10).
Je, kama mwanakamati ungetoa mapendekezo gani, hasa unapojua kwamba baadhi ya wasemaji wa Kiswahili walikuwa wakitumia maneno mengi kama vile “peni la senti kumi” na “peni la senti tano”? Maneno nusu shilingi kumaanisha senti hamsini, peni kumaanisha senti kumi na nusu peni kumaanisha senti tano yalikuwa ni afadhali kuliko deka na pente kutoka Kigiriki na ashara na hamsa kutoka Kiarabu ambayo yalipendeke- zwa kumaanisha senti kumi na senti tano.
Maelezo ya hapo juu yanaonyesha baadhi ya shida zilizowakumba wasanifishaji wa Kiswahili mapema katika shughuli za usanifishaji. Kufanikiwa kwao kulitokana na jitihada za pamoja za misheni wa madhehebu mbalimbali pamoja na msaada na ushirikiano wa serikali za kikoloni za Kenya, Uganda, Tanganyika na Zanzibar.
Mashauriano mengine mengi kama hayo yaliyojadiliwa hapo juu yalifanywa na matokeo yake yalikuwa ni kusanifishwa kwa maneno mengi ya Kiswahili. Kamati ilitoa orodha za maneno ya Kiswahili, ikayajadili, kisha ikachapisha yale yaliyokubaliwa kama Kiswahili sanifu. Katika jarida la ILC Bulletin Na. 9 la Oktoba 1935, Kamati inajadili orodha ya maneno ya Kiswahili yenye asili ya Kibantu na kutoa maelezo ya chanzo chake. Orodha hiyo inayo maneno kama vile kanzu, shamba na kizibao.
Katika Jarida hilo Johnson pia anajadili chanzo cha baadhi ya maneno naye Kasisi Hellier anayo orodha ya msamiati anaoupendekeza wa vipimo na mizani.
Katika Jarida la mwaka uliofuata, I.L.C. Bulletin Na. 10 ya 1936 kumbukumbu tatu za J. W. T. Allen, Broomfield na F. Johnson zimechapishwa. Kumbukumbu hizo ni maoni ya Kamati kumjibu Clement M. Doke aliyetoa mapendekezo kuhusu jinsi ya kugawanya maneno katika kitabu cha Bantu Linguistic Terminology. Mapendekezo ya Doke yangesababisha kuwe na maandishi ya maneno kama vile waSwahili, muIngereza, mUngu, waDaudi na kwamtu badala ya Waswahili, Mwi- ngereza, Mungu, wa Daudi na kwa mtu. Kamati ilikataa mapendekezo ya Doke katika makala hayo na mengine yaliyochapishwa katika jarida la 1937.
Masuala ya kisarufi pia yalijadiliwa na kuchapishwa katika jarida la Kamati ya Kiswahili ya Afrika Mashariki. Kwa mfano matumizi ya KA na KI yalijadiliwa na A. B. Hellier katika jarida la 1931 naye F. Johnson alijadili kinyume cha kiambishi “kuto-” katika jarida la 1933. Katika makala yake, Johnson anatoa rai kwamba neno kutoenda latokana na maneno kutoa na kwenda. Naye mwanakamati Ronald Snoxall anapinga maelezo ya Johnson na kumsahihisha kwa kueleza kwamba to katika neno kutoenda ndicho kiungo cha kinyume.
Masuala mengine kuhusu kusanifishwa kwa Kiswahili yalishughulikiwa na Kamati pia, na matokeo yake yakachapishwa kwenye jarida. Masuala hayo yalikuwa ni pamoja na kutoa sababu za kutumiwa kwa irabu zikifuatana kulikoelezwa na Broomfield mnamo 1931; kuhesabu katika Kiswahili na A. B. Hellier 1932; alfabeti za Kiswahili na A. B. Hellier 1934; mjadala kuhusu alama za kuwakifisha; pamoja na kukadiriwa kwa vitabu vya shule vya wakati huo, kulikofanywa na Kamati ya Kiswahili ya Afrika Mashariki.
Mnamo mwaka 1934 ilibidi Kamati ipime kazi yake. Jambo hili lilisababishwa na kumbukumbu “Kiswahili cha Kisasa” iliyoandikwa na afisa mmoja wa Idara ya Elimu, Kenya. Baada ya kuipokea kumbukumbu hiyo, katibu alimuomba Broomfield aijibu. Kumbukumbu hiyo, majibu yake, pamoja na dondoo la gazeti Al-Islah la Mombasa zilizochapishwa katika Jarida, ILC Bulletin la 1934 tayari zimejadiliwa katika sura ya pili.
Baadhi ya makala zilirudiwa katika matoleo ya Jarida ya hapo mwanzo.
Kwa mfano, makala ya Snoxall kuhusu kitendo kutoa, ilichapishwa katika Jarida namba 6 la 1933 na kurudiwa tena katika Jarida namba 8 la 1935.
Makala iliyojadilia suala la a mbili katika maandishi ya Kiswahili katika
Jarida namba 2 la 1931, ilichapishwa tena katika jarida Bulletin namba 6,
la 1933. Kuna sababu mbili za kuchapisha upya makala hayo. Sababu ya kwanza ni kuwa ILC Bulletin lilikuwa jarida changa lililokuwa likitoa nakala chache, na lilikuwa na wasomaji wachache na waandishi wa makala za kuchapishwa hawakuwa wengi pia.Inawezekana kwamba watu ambao wangeandika makala ya kuchapishwa kwenye jarida walikuwa na kazi nyingi ya kuandika na kutafsiri vitabu vya Kiswahili ili kutosheleza mahitaji ya vitabu hivyo. Sababu ya pili ni kwamba matolea machache ya kwanza hayakuchapishwa kama vitabu bali yalipigwa taipu na kutolewa nakala. Jarida la kwanza lililochapishwa kama kitabu lilikuwa toleo namba 6 la Oktoba 1933. Kupigwa chapa huko kulipoanza, ndipo baadhi ya makala zilipoanza kuchapishwa upya ili ziweze kuwafikia wasomaji wengi zaidi.
Yale yaliyojadiliwa hapo juu ni baadhi ya mambo muhimu ya kupanga lugha kitaaluma, ambayo hujulikana pia kama “uhandisi wa lugha”, uliofanywa na Kamati ya Kiswahili ya Afrika Mashariki. Jarida hali- kuchapishwa katika mwaka 1937 kutokana na kifo cha Frederic Johnson aliyekuwa katibu wa kwanza wa Kamati. Johnson alifariki akiwa Aden mnamo mwezi Machi, 1937.
|
|
|
|
| UHUSIANO ULIOPO KATI YA LUGHA NA UTAMADUNI |
|
Posted by: MwlMaeda - 09-06-2021, 10:46 AM - Forum: Maendeleo ya Kiswahili
- No Replies
|
|
UHUSIANO ULIOPO KATI YA LUGHA NA UTAMADUNI
UTAMADUNI wa wanajamii fulani huelekeza kwa kiasi kikubwa jinsi lugha inavyotumiwa na jamii husika.
Waama, lugha na utamaduni wa watu ni vitu viwili changamano mno ambavyo haviwezi kutenganishwa kwa urahisi. Uvurugaji wa utamaduni wa watu utamaanisha uvurugaji wa lugha yao vilevile. Utamaduni hutuwezesha kufahamuni kwa kiasi gani kaida, maadili na kanuni zinavyoelekeza namna lugha inavyopaswa kutumiwa na kusarifiwa katika jamii ili kudhihirisha umilisi wkimawasiliano.
Tasfida
Utamaduni huo unaweza kuwaasa wanajamii wasiyatumie maneno au msamiati ambao unachukuliwa kuwa mwiko katika jamii. Mathalani, katika takriban jamii zote za Kiafrika, kunao msemo wa adabu unaopaswa kutumiwa kuonyesha kitendo cha mama mjamzito kujikopoa mwana. Kitendo hicho hutofautiana na kile cha mnyama kuzaa. Waswahili husema kwamba fulani amejifungua wala si kuwa fulani amezaa ilhali jamii ya Wakamba husema, ‘Nimusyai’ wakiwa na maana kuwa mwafulani amekuwa mzazi. Jamii ya Wakikuyu hutumia msemo, ‘Nu1FD9arateithu1FD9kire’ ambao una tafsiri ya ‘amesaidika’. Katika jamii ya Abagusii, msemo unaoafiki maana ya ‘amejifungua’ ni ‘Ogonkirie’ nayo fasiri ya kitenzi, ‘gonkia’ ni kunyonyesha. Jamii ya Waluo hutumia msemo, ‘Okonyore’ ukiwa na maana ileile ya ‘amejifungua’.
Kuisarifu lugha kwa namna hii kutoka jamii moja hadi nyingine ndiko kunakojulikana katika lugha ya Kiswahili kama matumizi ya tasfida. Lugha inapotumia tasfida husemekana kuonyesha hadhi na heshima kwa anayerejelewa au kinachorejelewa katika mazingira mahususi. Vinginevyo, tasfida inapopuuzwa, husemekana kwamba lugha imekiuka kaida na kanuni muhimu zinazotakikana kuwepo ili kufikia umilisi wa kimawasiliano (communicative competence).
Hivyo basi, katika muktadha huo, lugha husemekana kuchukiza au ‘kuchafua roho’. Matumizi ya msamiati mwingine huenda yasilenge kuondoa udhia au chukizo kwa kinachorejelewa lakini hudhamiriwa tu kuonyesha huruma au ugeuzi-nafsi (empathy) kwa warejelewa. Hebu tuchukue mfano wa msamiati ‘marehemu’. Katika lugha ya Kiswahili, msamiati huu hutangulizwa katika usemi pale ambapo mzungumzaji anamwomba Mungu amwonee huruma yeyote aliyeaga dunia kabla ya kulitaja jina lake. Vivyo hivyo, jamii tofauti huwa na msamiati tofauti wa kuwarejelea wote wanaohitaji kuhurumiwa au kuonewa huruma na jamii husika. Kwa mfano, jamii ya Abagusii hutumia maneno, ‘Chintakana’ na ‘Ababoraka’ kuwarejelea mayatima na wajane katika mtawalia huo. Maneno hayo yanapotumika katika hali hiyo, huvutia hisia za huruma na hata wakati mwingine huwanasihi watu kuwa radhi kuwafaa.
Utamaduni huelekeza matumizi ya lugha
Utamaduni huelekeza namna jinsia au rika fulani linavyotarajiwa kuitumia lugha na kwa kiasi fulani ishara ambazo rika hilo au jinsia hiyo inapaswa kuziambatanisha na ujumbe unaowasilishwa. Kwa mfano, katika jamii fulani, inatarajiwa kuwa msichana anapoongea na mwanamume, anapaswa kuonyesha haya usoni, kutazamatazama chini na kuchora ardhini kwa vidole vya miguu au kuyapura majani ya mmea ama kuumauma kucha za vyanda vyake vya mikono. Kwa upande mwingine, watoto hawapaswi kuwakata kalima watu wazima wanapoongea au hata kuwajibiza moja kwa moja. Mwanamke naye hana uhuru wa kusema mbele ya mume wake hadi pale atakapopewa idhini na mumewe kufanya hivyo. Vivyo hivyo, katika jamii nyingi za Kiafrika, anayetarajiwa kumshawishi mwanamke au msichana, ni mwanamume au mvulana na wala si kinyume chake.
Udhaifu
Katika jamii hizo, huchukuliwa kama kitendo cha udhaifu mwanamke au msichana anapokuwa wa kwanza kumshawishi mvulana au mwanamume.
Utamaduni huonyesha jinsi mahusiano baina ya watu yanavyoweza kuelekeza lugha wanayopaswa kuitumia katika miktadha maalum. Mathalani, wakazawana wanatarajiwa kujichukulia kwa namna fulani wanapozungumza na wakwe zao. Kwa upande mwingine, watani huwa na uhuru mwingi wa kuitumia lugha kwa namna wapendavyo. Baadhi ya msamiati na misemo ambayo haitumiki aghalabu au imepigwa marufuku kwa sababu ya kuchukuliwa kama mwiko, huja wakati ikatokomea kabisa kutoka katika jamii husika. Lugha na utamaduni wa watu ni kama kinu na mchi.
|
|
|
|
| UTETEZI WA LUGHA YA KISWAHILI KATIKA ENZI ZA UTANDAWAZI |
|
Posted by: MwlMaeda - 09-06-2021, 10:29 AM - Forum: Maendeleo ya Kiswahili
- No Replies
|
|
UTETEZI WA LUGHA YA KISWAHILI KATIKA ENZI ZA UTANDAWAZI NCHINI KENYA
YAMKINI changamoto kubwa kuliko zote kwa wapenzi wa lugha ya Kiswahili ni kuiendeleza lugha hiyo wakati wakiingiza maneno na miundo ya lugha za kigeni zilizo mbali kabisa na utamaduni wa Mswahili.
Je, Kiswahili kinakumbwa na mabadiliko gani kwa sasa? Na je, kukuwa na kubadilika kwa Kiswahili kunamaanisha kuiondoa lugha hiyo kwenye asili yake? Mabadiliko ya Kiswahili yako kwa namna mbili. Ya kwanza ni kutokana na matumizi ya lugha katika mazingira yake yenyewe.
Ya pili ni yale yanayoletwa kutoka nje. Mabadiliko ya kindani yanatokana na maneno kubadilika maana kwa kutegemea jinsi ya kutumiwa kwayo. Mabadiliko ya nje hutokana na teknolojia mpya, mitindo mpya, michezo, athari za utangamano wa tamaduni na itikadi za jamii mbalimbali.
Watu wanahoji kwamba kukua na kubadilika kwa Kiswahili kuna maana mbaya ambayo ni kukiua Kiswahili kutoka katika uasili wake. Kwamba kila Kiswahili kinapoongeza msamiati au miundo mipya ya sentensi, ndivyo kinavyozidi kuhama kutoka kwa uasili wake na kwenda sehemu nyingine.
Pamoja na baadhi ya watu kuibeza lugha ya Kiswahili, harakati za wadau kuikuza lugha hiyo kitaifa na kimataifa zimepamba moto.
Asasi mbali nchini, ikiwemo Chama cha Kiswahili cha Taifa (CHAKITA) zimeongeza idadi ya watetezi wa Kiswahili wanaoamini lugha hiyo inakidhi mahitaji ya kitaaluma na kimawasiliano ndani na nje ya Kenya. Chama hicho kinalenga kutoa fursa ya kumulika na kutafakari mabadiliko na maendeleo ya Kiswahili katika ulimwengu wa utandawazi ili kuleta uhuru na maendeleo ya kweli. Wasomi wa lugha wanaeleza kuwa lugha ya Kiswahili ni miongoni mwa rasilmali wanazoweza kutumia Wakenya ili kufikia maendeleo ya kweli.
Hata hivyo, mfumo mpya wa kimaisha ujulikanao kwa jina la utandawazi umekuja na upepo mkali ambao kama juhudi za makusudi hazitochukuliwa, upo uwezekano wa Kiswahili kuzolewa na kutupwa baharini na chamchela hiyo. Ili kukumbatia lugha na utamaduni wetu, yatupasa kujenga ukuta imara ambao hautatikisika kwa kimbunga cha utandawazi.
Kupigiwa chapuo
Kudharauliwa kwa lugha ya Kiswahili na kupigiwa chapuo kwa lugha nyinginezo za kigeni kwamba ndizo pekee zinazofaa kutumiwa katika shughuli mbalimbali za kiuchumi kwa kuwa zina hadhi ni changamoto kubwa.
Kuna kasumba mbaya na mtazamo hasi kuhusu Kiswahili ambao unawafanya Wakenya kukitukuza na kushabikia zaidi Kiingereza kwa kutojua kuwa Kiingereza ni sawa na lugha nyinginezo tu kihadhi.
Huku tukichunguza nafasi ya Kiswahili katika mfumo wa elimu nchini Kenya, ni vyema tukumbuke kuwa, mfumo wa elimu wa nchi yoyote inayotegemea lugha ya kigeni hasa lugha ya waliokuwa watawala wao wa kikoloni huendeleza maadili ya kigeni na utegemezi mkubwa (Mbaabu 1996).
Ingawa kwa sababu ya utandawazi na maendeleo ya sayansi na teknolojia, lugha huathiriana duniani kote, lugha za kigeni katika mfumo wa elimu hunuia kuendeleza mila na desturi za kigeni ambazo nyingi yazo haziambatani wala kulingana na matarajio na mahitaji ya kimaendeleo ya nchi kama ya Kenya.
Kwa hivyo, ni muhimu kwa wataalamu, watafiti na wasomi wa Kiswahili kujaribu kuipa nafasi inayostahiki lugha hii katika mfumo wetu wa elimu ili kuustawisha mustakabali wake.
Ni ukweli kuwa lugha hiyo kwa sasa ina sifa ya kutumika kitaaluma shuleni na hata vyuoni. Kuna kasumba imejengeka kuwa hatuwezi kwenda mbele bila Kiingereza au huwezi kuwa umesoma bila kujua Kiingereza.
Kiwanda cha ajira
Kuna nchi kama vile Japan ambayo imeendelea kwa kutumia lugha ya kiasili. Wapo wanaosema Kiswahili hakijitoshelezi kimsamiati. Inastahili tuwatumie wanafunzi katika madaraja mbalimbali kama sekondari na vyuo vikuu kuthibitisha namna wanavyoweza kuitumia lugha hii kama kiwanda kikuu cha maarifa na ajira.
Yafaa tujue thamani ya Kiswahili, tujivunie nayo badala ya kushabikia lugha za kigeni hususan Kiingereza ambayo kwa hali ilivyo imeshawafanya Wakenya wengi kuwa watumwa wa utamaduni wake.
Ukweli wa mambo kwa sasa ni kuwa Kiswahili kinachobezwa na baadhi ya watu wenye mitazamo na kasumba za kikoloni tayari kimeshavuka mipaka ya kitaifa.
Ni lugha inayoshuhudia mageuzi na kupiga hatua kubwa katika nchi kadhaa duniani. Watu wengi wanajifunza Kiswahili na vyuo vingi vikiifundisha lugha hiyo; kujivunia lugha yetu na utamaduni wake, tuipe nafasi na dhima maalum katika nyanja zote za elimu, siasa, uchumi na utamaduni.
Ipo haja ya kushirikisha vyombo mwafaka na wadau mbalimbali wa lugha, ikiwemo wasomi, katika kutangaza, kueneza, kuendeleza na kuinua lugha ya Kiswahili na utamaduni wake ndani ya zama hizi za mfumo wa utandawazi uliotamalaki duniani. Katika wiki ya sauti ya Kiswahili kutafanyika makongamano, mashindano ya uandishi wa kazi za kubuni kwa shule za sekondari, vyuo vikuu na watunzi wasio wanafunzi.
|
|
|
|
| LUGHA YA KISWAHILI ILITOKA WAPI ? |
|
Posted by: MwlMaeda - 09-06-2021, 10:21 AM - Forum: Maendeleo ya Kiswahili
- No Replies
|
|
- Lugha ya Kiswahili ilitoka wapi?
Katika fasihi simulizi ya Waswahili, wazee wa pwani wanadai kwamba walitoka sehemu za kaskazini ya pwani ya Kenya mahali panapoitwa Shungwaya karibu na mji wa Lamu. Kutoka Shungwaya, Waswahili walihamia sehemu mbalimbali za pwani ya Afrika Mashariki kwa sababu walikumbwa na matatizo mbalimbali. Matatizo hayo ni pamoja na njaa, vita, magonjwa na ongezeko kubwa la idadi yao.
Wazee hawa wa pwani wanasema kuwa zamani waliitwa ‘Wangozi’, na Waswahili ni jina la kubandikwa tu. Aidha wanadai kuwa Kiswahili cha asili ni Kingozi. Kulingana na mapokeo ya Waswahili, asili ya kuitwa ‘Wangozi’ ni kwamba zamani watu hao walikuwa wakipima mashamba yao kwa kutumia kanda za ngozi na walivaa nguo zilizotengenezwa kutoka kwa ngozi (Mbaabu, 1985:1–5).
Hata hivyo, miongoni mwa Waswahili wenyewe hakuna makubaliano kuhusu asili ya jina ‘Waswahili’ na ‘Kiswahili.’ Kuna wale wanaodai kuwa jina Waswahili lilitolewa na kijana wa Kingozi alipoulizwa na wasafiri wa Kiarabu kuwa wao ni kina
nani? Akawaambia kuwa ‘sisi ni Wa-ziwa-hili au Wa-siwa-hili,’ yaani wenyeji wa pwaa hizi au wenyeji wa kisiwa hiki kikubwa. Inaaminika kuwa jina hili liliendelea kubadilika na wakati jinsi lilivyotumiwa hadi tukawa na neno ‘Waswahili.’
Kuna wengine wanaosema kuwa neno Swahili lina asili ya neno la Kiarabu. Wanasema kwamba Waarabu walikuja na kuwakuta watu wakiishi pwani na wakawaita watu hao Sahil na wingi wake ni Sawahil, yaani watu wa pwani au ufuo. Waarabu waliokuja pwani waliita sehemu hii ya Bara Afrika Al-Sahil (Pwani maalum). Kwa hivyo neno ‘Wa-swahili’ lina maana ya watu wanaoishi pwani. Kiambishi Ki– katika neno ‘Ki- swahili’ ni cha asili ya Kibantu na kina maana ya lugha. Kwa hivyo hii ni lugha ya watu wanaoishi pwani. Wana-elimu-chimbo wanasema kuwa jina ‘Kiswahili’ lilianza kutumika katika sehemu ya kaskazini ya pwani ya Kenya karibu na mji wa Lamu kati ya mwaka 700 na 800 baada ya Kristo (Mbaabu, 1978:3).
|
|
|
|
| UKUAJI NA UENEAJI WA KISWAHILI KATIKA ENZI ZA WAINGEREZA |
|
Posted by: MwlMaeda - 09-06-2021, 10:06 AM - Forum: Maendeleo ya Kiswahili
- No Replies
|
|
Ukuaji na ueneaji wa Kiswahili umepitia hatua mbalimbali, kuanzia enzi za waarabu hadi wa kati wa ukoloni. Waingereza walipochukua koloni la Tanganyika kutoka kwa Wajerumani walikuta Kiswahili kimeimarika na kinatumika katika maeneo mengi ya nchi. Katika mada hii utaweza kujifunza mambo mbalimbali yaliyofanywa na Waingereza na ambayo yalichangia kukua na kuenea kwa Kiswahili.
Mambo yaliyosaidia ukuaji wa Kiswahili enzi za utawala wa Waingereza
Waingereza walipochukua koloni la Tanganyika kutoka kwa Wajerumani walikuta Kiswahili kimeimarika na kinatumika katika maeneo mengi ya nchi. Kwa kuwa nao walihitaji kutawala hawakupuuzia matumizi ya Kiswahili katika utawala wao japo hawakutumia Kiswahili kwa lengo la kukikuza lakini walijikuta wanakieneza na kukikuza bila ya wao kukusudia.
Waingereza walitumia Kiswahili kama nyenzo ya kusaidia shughuli zao za kiutawala. Hata hivyo kuna mambo waliyofanya waingereza yaliyosaidia kukua na kuenea kwa Kiswahili, mambo hayo ni kama yafuatayo:
Shuguli za kiuchumi
Shuguli za kiuchumi wakati wa Waingereza zilihusisha kilimo na biashara. Kwa upande wa klimo, Waingereza waliendesha kilimo cha mazao mbalimbali, na walitumia mfumo wa kuajiri vibarua kutoka sehemu mbalimbali za nchi. Vibarua hao walijulikana kwa jina la manamba.
Katika mkusanyiko wa vibarua hawa waliokuwa na usuli wa makabila tofautitofauti, lugha pekee iliyoweza kuwaunganisha ni Kiswahili ikizingatiwa kwamba Kiswahili kiliteuliwa kuwa lugha rasimi katika mawasiliano ya kiutawala. Walilazimika kuzungumza Kiswahili kwani bila hivyo mawasiliano yasingeweza kufanyika kwa urahisi.
Hata hivyo kupitia shuguli za kilimo maneno mapya ya Kiswahili yaliweza kuzaliwa, kwa mfano: yadi, belo, belingi, bani, mtama n.k, kwa hiyo kupitia shughuli hizi Kiswahili kilizidi kukua.
Shuguli za kiutamaduni
Shughuli hizi ni kama vile uigizaji wa tamthiliya za kigeni, uchezaji wa mziki wa kigeni hususani twisti. Tamthiliya za kigeni zilikuwa zikiigizwa majukwaani kwa lugha ya Kiswahili na hivyo ikasaidia kukua kwa msamiati wa Kiswahili.
Shughuli za kidini
Wakati wa utawala wa mwingereza pia kuliambatana na ujio wa wamishonari waliokuwa na lengo la kueneza dini ya kikristo.
Katika harakati hizi walitumia lugha ya Kiswahili ili kufanikisha malengo yao ikizingatiwa kwamba Kiswahili kilikuwa kimeshaenea vya kutosha wakati wa utawala wa Mjerumani, kwa hiyo wamishonari wa Kiingereza waliendelea kukiimarisha zaidi.
Pia shughuli za kidini zilipelekea kutafsiriwa kwa vitabu mbalimbali vya kidini kama vile Biblia na vitabu vingine. Tafsiri ya vitabu hivi ilikuwa ni kutoka katika lugha ya kiingereza kwenda katika lugha ya Kiswahili. kwa kufanya hivi Kiswahili kiliweza kuingiza msamiati mwingi sana na hivyo kukuza lugha ya Kiswahili.
Wamishonari walilazimika kujifunza Kiswahili hukohuko kwao ili wanapokuja huku Afrika Mashariki wasipate tabu ya kujifunza Kiswahili. Kwa sababu hii wamishonari waliokuwa wamekwishajifunza lugha ya Kiswahili walitunga kamusi za Kiswahili – Kiingereza ili kuwasaidia wenzao pia kujifunza Kiswahili; kwa njia hii waliweza kukikuza Kiswahili.
Shughuli za kisiasa
Shughuli za kisiasa hasa katika uanzishwaji wa vyombo mbalimbali vya kiutawala, jeshi, polisi, mahakama, boma n.k. Kufuatia uanzishwaji wa vyombo hivi msamiati mwingi wa Kiswahili uliweza kuzuka na hivyo kukuza Kiswahili.
Shughuli za kiutawala
Makampuni ya uchapishaji yalianzishwa (East African literature Bureau), na kamati ya lugha iliundwa (Interterritorian language committee). Hatua hii iliimarisha matumizi ya lugha ya Kiswahili hali iliyosaidia kukua kwa lugha ya Kiswahili.
Shuguli za ujenzi wa reli na barabara
Shughuli hizi pia zilisaidia kuibuka kwa msamiati mpya kama vile, reli, stesheni, tiketi n.k.
Usanifishaji wa Kiswahili
Usanifishaji wa lugha ya Kiswahili pia lilikua ni jambo jingine muhimu sana lililosaidia kukua kwa msamiati wa Kiswahili. Lengo la usanifishaji wa Kiswahili lilikuwa ni kuleta ulinganifu wa matumizi ya lugha ya Kiswahili katika ukanda wa Afrika Mashariki.
UENEAJI WA KISWAHILI
Ukuaji na Ueneaji ni maneno mawili yenye maana zinazokaribiana lakini zinazotofautiana. Ukuaji humaanisha ongezeko la msamiati katika lugha na ueneaji ni uongezekaji wa matumizi ya lugha kieneo. Kwa hiyo hapa tutaangalia yale mambo yaliyosababisha Kiswahili kitumike katika eneo kubwa. Mambo hayo ni haya yafuatayo:
Vyombo vya habari
Vyombo vya habari vilivyokuwepo kwa wakati huo ni redio, magazeti na majarida mbalimbali. Kwa upande wa redio kulikuwepo na redio Tanganyika iliyoanza kurusha matangazo yake kwa kutumia lugha ya Kiswahili. Na magazeti yaliyokuwa yakichapishwa wakati huo ni pamoja na: Mambo leo, Sauti ya Pwani, Kiongozi na Habari za leo. Magazeti haya yote yalikuwa yakichapishwa kwa lugha ya Kiswahili. Kwa hiyo kwa kutumia vyombo vya habari (redio na magazeti) kiswahili kiliweza kuenea.
Kilimo
Kupitia kilimo watu waliweza kukutana pamoja, watu wa makabila tofautitofauti. Kwa hiyo katika kipindi chote walichokaa kwenye makambi ya mashambani waliweza kujifunza Kiswahili na walipomaliza muda wao walirudi nyumbani wakiwa wamejifunza lugha mpya na hivo kwa njia hii waliweza kuieneza lugha ya Kiswahili.
Muundo wa jeshi la kikoloni (KAR)
Jeshi la KAR liliundwa na watu kutoka makabila mablimbali, na lugha iliyokuwa ikitumika jeshini ni Kiswahili, askari hawa walisaidia kueneza lugha ya Kiswahili ndani na nje ya nchi kwani kila walipokwenda walikuwa wakizungumza Kiswahili.
Mfumo wa elimu
Chini ya utawala wa Waingereza Kiswahili kilitumika katika masomo yote kwa ngazi ya shule ya msingi, na pia kilitumika kama somo kwa ngazi ya shule za sekondari. Kwa hiyo hii pia ilichangia kuenea kwa lugha ya Kiswahili.
Harakati za kudai uhuru
Chama cha TANU kilianzisha harakati za kudai uhuru, harakati hizo ziliendeshwa kwa lugha ya Kiswahili. Kwa hiyo kupitia harakati hizo Kiswahili kiliweza kuenea kwa kiwango kikubwa.
Tathimini ya maendeleo ya Kiswahili wakati wa Waingereza
Licha ya maendeleo ya lugha ya Kiswahili katika utawala wa Waingereza, pia kulikuwa na changamoto zilizoikabili lugha ya Kiswahili katika kupiga hatua ya maendeleo. Changamoto hizo ni kama zifuatazo:
Kutofundishwa kwa Kiswahili shule zote nchini
Wakati wa utawala wa Waingereza Kiswahili kilifundishwa katika shule za watoto wa kiafrika tu, wakati katika shule za watoto wa kizungu Kiswahili hakikufundishwa. Kwa hiyo suala hili lilifanya Kiswahili kipewe msukumo mdogo sana na hivyo kuhafifisha ukuaji wake.
Kutotumika kwa Kiswahili kama lugha ya kufundishia
Lugha ya Kiswahili ilitumika kufundishia katika shule za msingi pekee ilihali lugha ya kiingereza ilitumika kuanzia shule za sekondari hadi elimu ya juu. Hali hii ilisababisha watu kujitahidi sana kujifunza kiingereza; kwa kuzungumza kiingereza ilikuwa na ishara kwamba wewe ni msomi, na hivyo kutokana na hali hii Kiswahili kilendelea kukua polepole sana.
Kukosekana kwa vyombo vya kizalendo vya kukuza Kiswahili
Vyombo vilivyokuwa vinahusika na masuala ya ukuzaji wa Kiswahili wakati wa ukoloni vilikuwa vimeanzishwa na wakoloni wenyewe, kwa mfano Kamati ya Lugha ya Afrika Mashariki (Inter-Territorial Swahili Language commitee) na Shirika la maandiko la Afrika Mashariki (East African Literature Bureau). Katika hali kama hii ukuzaji wa Kiswahili ulikosa msukumo mkubwa wa kizalendo.
Kasumba ya kuthamini Kiingereza
Wananchi walikuwa na kasumba kwamba mtu anayezungumza Kiingereza alichukuliwa kuwa ni mtu mwenye maendeleo na msomi, kwa hiyo hali hii ikapelekea watu kutothamini Kiswahili na hivyo Kiswahili kudharaulika.
|
|
|
|
| VYOMBO ( ASASI ) MBALI MBALI VYA KUKUZA NA KUENEZA KISWAHILI NCHINI |
|
Posted by: MwlMaeda - 09-06-2021, 09:43 AM - Forum: Taasisi za kukuza lugha
- No Replies
|
|
Baada ya uhuru, serikali imechukua hatua mbali mbali ili kukuza na kueneza Kiswahili . hatua moja wapo ni ile ya kuunda asasi za ukuzaji Kiswahili. Asasi hizo ni:
- UKUTA
Hiki ni chama cha Usanifu wa Kiswahili na Mashairi . chama hiki kilianzishwa mwaka 1965 na mshairi Mathias Mnyapala kwa lengo la kukuza ushairi wa Kiswahili kwa ujumla.
Ukuta ilikuwa na malengo yafuatayo:
a). Kukuza lugha ya Kiswahili na ushairi kwa ujumla kwa njia ya kujishughulisha na kazi tafauti zinazohusiana na maendeleo ya Kiswahili na ushairi kama vile uhariri wa miswada ya Kiswahili, utunzi wa mashairi na uandishi wa vitabu na kutafsiri maandishi mbali mbali katika Kiswahili.
b). Kukuza utunzi wa ngonjera na kuhamasisha utunzi wa vitabu katika misingi yenye kuzingatia utamaduni wa Mtanzania.
Mafanikio ya UKUTA.
c). Imeweza kuundaa na kuendesha semina na makongamano ya Kiswahili na kutunga kazi za fasihi kwa kushirikiana na vyombo vingine.
d). UKUTA imeweza kuandika vitabu mbali mbali vya ushairi hususan vya ushairi, kama vile Ngonjera za ukuta ( cha kwanza na cha pili – 1968 ), Mashairi ya Azimio la Arusha – 1974 na Mashairi ya miaka kumi ya Azimio la Arusha – 1977.
e). Imeweza kutafsiri kwa Kiswahili maandishi mbali mbali . mfano , iliwza kutafisiri majina ya baadhi ya mitaa ya jiji la Dar – es – Salaam kama vile mtaa wa uhuru badala Independence Avenue na mtaa wa Sokoine badala ya Sokoine Drive.
- TUKI ( Taasisi ya Uchunguzi wa Kiswahili ).
Taasisi hii kihistoria ilianzishwa mwaka 1930 ikiwa kamati ya lugha ya lugha ya Afrika Mashariki na uatwala wa Waingereza , na mnamo mwaka mwaka 1964, ilipandishwa hadhi na kuhamishiwa katika chuo kikuu cha Dar –es – Salaam baada ya kuimarishwa kwa sheria ya Bunge ya mwaka 1964. Na mwaka 1970 kilipoanzishwa chuo kikuu cha Dar –es Salaam taasisi ilikuwa moja wapo wa asasi za utafiti wa chuo, ambapo mpaka leo asasi hii imekuwa ikifanya kazi chini ya Chuo Kikuu,
Mnamo mwaka 2009, taasisi hii ilibadili jina baada ya kuungana na Idara ya Kiswahili ya chuo na kujulikana kwa jina la Taasisi ya Taaluma za Kiswahili. ( TATAKI ).
Malengo ya TUKI ( TATAKI ).
i). Kuichunguza na kuiendeleza lugha ya Kiswahili katika fani zake zote ikizingatia mipango ya muda mrefu katika Jamhuri ya Muungao wa Tanzania, Afrika na mashariki na Katika chuo kikuu cha Dar es Salaam.
3.BAKITA ( Baraza la Kiswahili Tanzania).
Baraza hili liliundwa mwaka 1967 kaw sheria ya Bunge Na. 27. Ya mwaka huo.
Malengo makuu ya uundwaji wa baraza hili ni kutaka kuwepo kwa chombo nchini cha kusimamia shughuli za ukuzaji Kiswahili.
KAZI ZA BAKITA.
i). Kuhimiza matumizi ya Kiswahili fasaha, kuandika vitabu vya Kiswahili na taaluma zake hususan fasihi na sarufi.
ii). Kutoa huduma za ukalimani kwa serikali na mashirika
iii). Kuratibu kazi za ukuzaji Kiswahili nchini na zile zinazofanyika nchi za nje.
iv). Kuchapisha majarida ya Kiswahili yatakayoongoza matumizi sahihi ya maneno na maendeleo yake.
v). Kuchunguza usahihi wa lugha ya Kiswahili inayotumika katika uandishi wa vitabu mbali mbali vinavyokusudiwa kutumika kufundishia shuleni na vyuoni kwa kushirikiana na Wizara ya Elimu.
vi). Hujishughulisha na uthibitishaji wa tafsiri sanifuza isitilahi na kusimamia utafiti wa lugha ya Kiswahili.
vii). Kutoa ushauri kwa waandishi na wachapishaji kuhusu utumiaji wa Kiswahili fasaha na kuratibu maendeleo ya Kiswahili nchini.
Katika utekelezaji wa shughuli zake, baraza hilo limeanzisha idara tano za taaluma. Nazo ni:
Idara ya Uhariri na Uchapishaji.
Idara hii hujishughulisha na masuala mbali mbali ya uchapaji wa taarifa za BAKITA na majarida mengine.
Idara ya Lugha na Fasihi.
Idara hii husimamia matumizi sahihi ya Kiswahili sanifu katika vyombo vya habari na matumizi rasmi na kutoa ithibati ya vitabu vya Kiswahili vinavyokusudiwa kutumika katika elimu.
Idara ya Tafsiri na Ukalimani.
Idara hii hujishughulisha na kutoa huduma za tafsiri na ukalimani kwa lugha ya Kiswahili kwa mashirika,idara,wizara,balozi na watu binafsi.
Idara ya Istilahi na kamusi.
Hii inafanya kazi ya kufanya tafiti za isitilahi, kuandaa orodha ya isitilahi na kuandaa kamusi kwa matumizi ya asasi, shule na watu wa aina mbali mbali.
Idara ya Uhusiano
Idara hii inafanya kazi ya kutangaza kazi za shughuli za baraza kwa kutumia radio,magazete na majarida na kusimamia vipindi vya Kiswahili katika radio na televisheni, pamoja kuimarisha uhusiano baina ya vyombo vya ukuzaji Kiswahili kwa kuandaa warsha na semina.
MAFANIKIO YA BAKITA
. Bakita imeandaa isitalahi za taaluma mbali mbali kama vile za Fizkia, Kemia, Uchumi, Ufundi, Bunge , maktaba n.k
. Bakita inatoa majarida mbali mbali yanayohusu lugha ya Kiswahili kama vile lugha yetu tusome tuijue, jifunze Kiswahili uwafunze wengine , lugha ya kiswahili – fasihi na sarufi yaken.k
. Bakita huendesha vipindi mbali mbali vya Kiswahili katika radio Tanzania dar es sallam kama vile lugha yetu, ulimwengu wa Kiswahili, Kiswahili lugha ya taifa n. k
MATATIZO YA BAKITA.
- Uhaba wa fedha wa kuendeshea shughuli za bakita, kama vile warsha ,semina,makongamano uchapishaji wa majirida.
- Uhaba wataalamu
4). TAASISI YA KISWHILI NA LUGHA ZA KIGENI. ( TAKILUKI ).
Taasisi hii iliundwa mwaka 1979 ikiwa chini ya Wizara ya Elimu na Mafuzo ya Amali Zanzibar.
Lengo kubwa ya kuanzishwa taasisi hii ni :Kusimamia na kuendeaha shughuli za ukuzaji wa kiswahli na lugha za kigeni kisiwani humo.
KAZI ZA TAKILUKI:
- Kutoa mafunzo na elimu ya Kiswahili kwa kiwango cha juu kwa watumishi wa serikali na viongozi wa chama ua vyama ili kukuza ujuzi wa Kiswahili na kuzumgumza Kiswahili fasaha
- Kufanya utafiti wa Kiswahili , kuandika vitabu vya taaluma mbali mbali za Kiswahili na kutafsiri katika kisahili maandishi mbali mbali yaliyo katika lugha za kigeni.
- Kuhimiza matumizi ya Kiswahili fasaha , kuchapisha vitabu vya Kiswahili na kuwapa waandishi chipukizi miongozo ya uandishi sahihi wa vitabu.
- Kuratibu na kusimamia maendeleo ya Kiswahili visiwani Zanzibar pamoja na kuendesha mafunzo ya lugha ya Kiswahili kwa wazawa na wageni
- Kuandaa isitalahi za taaluma mbali mbali pamoja na kutoa huduma za tafsiri na ukalimani kwamashirika ,idara wizara kampuni,na watu binafsi , pia hufundisha lugha za kigeni kama vele GR, PR FR ARB CHINA na kuandika vitabu vya Kiswahili.
- Hujishughulisha na ufuatiliaji pamoja na usimamizi wa matumizi sahihi ya Kiswahili katika vyombo vya habari katika shughuli mbali mbali za serkali na za kawaida.
- Kufanya utafiti wa lahaja na fasihi simulizi ya Kiswahili.
MAFANIKIO YA TAKILUKI.
Takiluki imepata mafanikio kadhaa yakiwemo haya yafutayo:
- Kuchapisha vitabu mbali mbali vya Kiswahili kama vile malenga wapya, na tungo zakale.
- Kuandaa na kuendesha semina na makongamano mbali mbali ya Kiswahili.
- Kuhimiza ufundishaji wa Kiswahili visiwani Zanzibar.kushirikiana na vyombo mbali mbali vyaukuzaji lugha ya Kiswahili katika kutekeleza mipango mbali mbali ya ukuzaji Kiswahili.
BAKIZA. ( BARAZA LA KISWAHILI ZANZIBAR ).
Ni chombo chengine ambacho kimesidia kukuza na kustawisha kugha ya Kiswahili visiwani Zanzibar. Baraza hili lilianzishwa mwaka 1983.
KAZI ZA BAKIZA. - Kuratibu na kusimamia maendeleo ya Kiswahili visiwani Zanzibar.
- Kuhimiza matumizi ya Kiswahili fasaha na kufanya utafiti wa Kiswahili kwa kushirikiana na vyombo vingine.
- Kuendesha semina za Kiswahili na kuwafundisha waandishi misingi ya uandishi.
- Huratibu maendeleo ya Kiswahili na kutoa ushauri kwa serikali kuhusu namna ya kufanikisha ukuzaji wa Kiswahili ndani nan je ya Zanzibar.
CHAMA CHA KISWAHILI CHUO KIKUU CHA DAR ES SALAAM
Chama hiki kilianzishwa mwaka 1970 kwa juhudi za mwanzo za wanafunzi walioingia chuo kikuu kusoma Kiswahili katika ngazi ya shahada ya kwanza.
Chombo hiki kilikuwa na madhumuni yafuatayo: - Kuwapa wanachama nafasi ya kuvumbua na kukuza vipawa vyao katika isimu na fasihi ya Kiswahili.
- Kuamsha ari ya kimapinduzi katika kuendeleza lugha ya Kiswahili kwa njia ya uchunguzi namaandishi.
MAFANIKIO YA CHAMA HIKI.
- Kutoa jarida ya kioo cha lugha.
- Kutoa nafasi kwa walimu na wanafunzi kujadili na kuhakiki fani mbali mbali za isimu na fasihi.
- Kuongoza makongamano ambayo mijadala yake huhaririwa na kutolewa katika kijarida kiitwacho ZINDUKO.
TAASISI YA ELIMU.
Taassisi hii ilianzishwa mwaka 1966 na ilikuwa na kazi zifuatazo:
- Kutayarisha mihutasari ya masomo ya shule za msingi na sekondari pamoja vyuo vya elimu.
- Kutayarisha na kuongoza semina mbali mbali kwa walimu ili waweze kufundisha vyema lugha ya Kiswahili.
- Kutoa muongozo mpya kuhusu utahini wa somo la Kiswahili katika kidato cha tatu na nne wakishirikiana na baraza la mitihani la taifa.
MAFANIKIO YA TAASISI HII. - Kuandaa mihutasari ya masomo mbali mbali hapa nchini.
- Kuandaa vitabu vya kufundishi Kiswahili sekondari kama vile Kiswahili kidato cha 1 – 4 (1996).
TAASISI YA ELIMU YA WATU WAZIMA.
Taasisi hii ilianzishwa mwaka 1963. Kama chombo cha kuwasaidia wazelendo katika stadi za kusoma na kuandika ambao hawakupata fursa ya kupata elimu katika ngazi ya msingi na sekondari.
Baadhi ya mafanikio ya elimu ya watu wazima ni: - Kufanikiwa kutoa elimu ya watu wazima katika stadi za kusoma na kuandika wakati wa jioni kwa lengo la kufuta ujinga .
- Kutoa masomo kwa njia ya posta kwa kidato cha kwanza hadi cha sita katika somo la Kiswahili.
- Kuanzisha maktaba makao makuu ambayo huwasidia wanafunzi kupata vitabu na majarida mbali mbali ya Kiswahili.
- Kunzisha idara ya mafunzo ya elimu ya watu wazima ambapo wanafunzi kutoka ndani na n je ya nchi husomea diploma ya elimu ya watu wazima.
IDARA YA KISWAHILI – CHUO KIKUU DAR ES SALAAM
Idara hii ilianzishwa mwaka 1970 baada ya kuanzishwa chuo kikuu.
Kazi kubwa ya idara hii ilikuwa ni: - Kutayarisha walimu na wataalamu wenye shahada katika somo la Kiswahili ili waweze kufundisha mashuleni na vyuoni.
Mafanikio makubwa ya idara hii ni kuweza kutoa walimu wengi wenye shahada ya Kiswahili wanaofundisha mashuleni mashuleni na vyuoni,
Pia imeweza walimu wenye shahada ya pili , tatu na hata uprofesa wa lugha ya kiswahili.
CHAMA CHA KISWAHILI CHA AFRIKA.
Chama hiki kiliundwa katika semina ya kimataifa kuhusu usanifishaji wa isitilahi za Kiswahili iliyofanyika chuo kikuu dar es salaam mwaka 1978. Ikiwa na wajumbe tafauti waliotoka nchi za Kenya, Tanzania, msumbuji, na Zambia ikiwa na madhumuni yafuatayo: - Kukuza kueneza Kiswahili kote afrika.
- Kuleta umoja katika mataifa ya kiafrika kwa kutumia lugha ya asili.
Pia semina nyengine iliandaliwa tena mwaka 1983 na kuhudhuriwa na wajumbe kutoka Kenya, Rwanda, Comoro, Uganda, DRC, Zanzibar na kutoka radio mbali mbali kama vile India, BBC, RTD, Radio Rwanda n.k na waliazimia mambo yafuatayo: - Kuandaa mikutano ,semina na warsha zitakazotumika kuchambua isitilahi za Kiswahili badala ya kawaachia Tanzania peke yake.
- Kusambaza isitilahi za Kiswahili zitumike na watu wa kawaida na hasa wale wanaojishughuisha na ukuzaji Kiswahili ndani na nje ya mipaka yake.
- Kupendekeza mpango wa usanifishaji wa isitilahi uwe wa kiwango cha kimataifa.
- Kuanzisha jarida makhsusi ambalo litajidili masuala ya usanifishaji ili kuimarisha taasisi mbali mbali zinazo jishughulisha na Kiswahili kama vile unesco.
MATATIZO YA CHAKA. - Kuachiwa Tanzania peke yake katika usanifishaji wa isitilahi.
- Kutafsiriwa kwa maneno ya kigeni bila ya utafiti mkubwa ambayo hupelekea kutokuwa na mvuto kwa wasomaji wa kawaida.
- Kutokuwa na msukumo wa viongozi wa nchi wanachama kwani viongozi wengine walipiga vita shughuli hii badala ya kutoa ushauri na kuhimiza.
UWAVITA. ( Umoja wa waandishi wa vitabu Tanzania ).
Umoja huu ulianzishwa mwaka 1974 na ulikuwa na madhumuni yafuatayo: - Kuwahimiza watu kuandika vitabu mbali mbali vya Kiswahili.
- Kuwasidia waandishi chipukizi ikiwa ni pamoja kuwafahamisha uandishi wa masuala mali mbali ya fasihi.kujishughulisha na kukikuza na kukitangaza Kiswahili katika vyombo vya habari kama vile radio na magazeti.
- Kutetea maslahi ya waandishi wa kitanzania ili kuwaunganisha pamoja.
- Kubuni na kuendesha miradi ya uandisshi, uchapaji na uchapishaji.
- Kuwaelimisha wananchi juu ya umuhimu wa kusoma, uandishi wa vitabu na Sanaa zinazoambatana nazo kwa njia ya radio na magazeti.
TATHMINI YA MAENDELEO YA KISWAHILI BAADA YA UHURU.
Lugha ya Kiswahili baada ya uhuru imepata mafanikio kadhaa. Miongoni mwa mafanikio hayo ni:
- Uendelezwaji wa Kiswahili.
Kiswahili kimeweza kuendelezwa kwa njia mbali mbali kama vile kufundisha kama somo moja wapo katika ngazi zote za elimu nchini, kufanyiwa utafiti, kusanifiwa na kutumika kama lugha kuu ya mawasiliano.
- Kuongezeka kasi ya ueneaji wa lugha ya Kiswahili.
Kiswahii kimeweza kuenea hadi nje ya Tanzania katika mataifa mbali mbali na hata kufikia moja wapo lugha ya kimataifa na pia kuongezeka msamiati.
- Kuongezeka kwa uundwaji wa vyombo vya ukuzaji Kiswahili.
Kuendelea kujitokeza vyombo mbali mbali vya ukuzaji wa Kiswahili ndani na nje ya Tanzania ni mafanikio makubwa kwa upande wa lugha ya Kiswahili kwa sababu vyombo hivyo vimewea kuikuza lugha ya Kiswahili kwa njia mbali mbali.
- Kutumika Kiswahili katika vyombo vya habari vya nje.
Kuendelea kutumika lugha ya Kiswahili katika vyombo mbali mbali vya habari vya nje kama viel BBC. Deutchwelle,radio japani, sauti ya amerika na nyinginezo kumeifanya lugha ya Kiswahili kuwa miongoni mwa lugha mashuhuri duniani
CHANGAMOTO ZINAZOATHIRI MAENDELEO YA KISWAHILI.
Pamoja na mafanikio hayo ,zimekuwapo changamoto kadhaa zinazoathiri maendeleo ya Kiswahili. Baadhi ya changamoto hizo ni: - Upotoshwaji wa lugha ya Kiswahili.
Upotwashwaji wa Kiswahili hutokea kwa namna kadhaa mfano ni wa uchanganyaji wa Kiswahili na kingereza na pia kutumia Kiswahili kwa maneno yasio yanifu na pia utumizi wa Kiswahili ulioathiriwa na sarufi ya lugha za kikabila hususan kimatamshi na kimuundo. - Athari za lugha za kigeni.
Tatizo la kutokithamini Kiswahili miongoni mwa wanajamii ni changamoto ya kuathiriwa na kasumba za ukoloni ambapo wanajamii huthamini Zaidi lugha za kigeni hususan kingereza. - Kutokuwepo uwiano wa kimatumizi.
Hii ni changamoto nyengine ambapo Kiswahili hakina uwiano wa kimatumizi katika nchi nzima, tofauti hizi zipo kutokana na jamii moja na nyingine kuathiriwa na lugha mama. - Utafauti wa sera .malengo na mipango ya vyombo vya ukuzaji Kiswahili.
Juhudi za ukuzaji Kiswahili zinaonekana hazina mashiko kutokana na kuwepo idadi kubwa ya vyombo vya ukuzaji Kiswahili ambayo havina mshikamano wa pamoja kwani kila chombo kina malengo,sera, na mipango ya yake ya uendeshaji wa Kiswahili.
Uhaba wa wataalamu katika vyombo vya ukuzaji wa Kiswahili husababisha vyombo kutofanya na kutekeleza malengo kwa ufanisi. - Kutokwepo mpango wa kukitumia Kiswahili kama lugha ya kufundishia.
Ni tatizo jengine linalokwanishwa maendeleo ya Kiswahili kwa kutotekelezwa kwa mpango wa kukitumia Kiswahili kama lugha ya kufundishia katika ngazi zote za elimu nchini, na hivyo kutoa mwanya hasa kwa lugha za kigeni kama vile kingereza kustawi zaidi na hivyo kuathiri nafasi ya Kiswahili katika jamii.
|
|
|
|
| SHAIRI: NAVAA JEZI YA SIMBA |
|
Posted by: MwlMaeda - 09-06-2021, 09:00 AM - Forum: Ushairi
- Replies (1)
|
|
NAVAA JEZI YA SIMBA
Jezi yenye misukule, siivai asilani,
Kuchorwa watu wa kale, inachekesha jamani,
Nisipigiwe kelele, sivai jezi kwa nini,
Jezi yenye mikule, kuvaa Ina udhia.
Jezi ina watu watu, kama wapo msibani,
Kununua sithubutu, hata ningepewa nini,
Nasema sivai katu, habari mziamini,
Jezi zenye misukule, kuvaa Ina udhia.
Ninaogopa kuota, madudu yaje ndotoni,
Yaanze kunifuata, na mapanga mikononi,
Ndio Mana ninasita, kujitundika mwilini,
Jezi yenye misukule, kuvaa ina udhia.
Nahisi ikinigusa, nitalegea mwilini,
Na siyafanyi makosa, kujitia madharani,
Wavaaji medodosa, jezi zatisha jamani,
Jezi yenye misukule, kuvaa ina udhia.
Yake njano hunichosha, kuniumiza machoni,
Wengine wamejivisha, Kama nyoka wa kijani,
Kweli zinaogopesha, wenyewe angalieni,
Jezi yenye misukule, kuvaa ina udhia.
Lakini jezi za Simba, mithili upo peponi,
Kuvaa ni kujipamba, tamu kutia mwilini,
Kuvaa kupiga pamba, alo vaa hushaini,
Jezi yenye misukule, kuvaa ina udhia.
Nivae nipate raha, Ya Simba jezi nipeni,
Wala haina karaha, naota nipo mbinguni,
Nasema nataka raha, msimbazi nivisheni,
Jezi yenye misukule, kuvaa ina udhia.
Sasa namaliza jambo, mtunzi mniacheni,
Msinipige kikumbo, sitaki Yanga jueni,
Timu iendayo kombo, kuwa nayo ni ya nini?
Jezi yenye misukule, kuvaa ina udhia.
Mtunzi Filieda Sanga
Mama B
Mabibo Dsm
0753738704
|
|
|
|
|
