| Welcome, Guest |
You have to register before you can post on our site.
|
| Online Users |
There are currently 223 online users.
» 0 Member(s) | 222 Guest(s)
Bing
|
| Latest Threads |
Buy Vilitra 60 Mg |【Get E...
Forum: Historia ya makabila ya kibantu
Last Post: Kieth_winsett
04-24-2023, 11:45 AM
» Replies: 0
» Views: 0
|
How to take Cenforce50?
Forum: Historia ya makabila ya kibantu
Last Post: Kieth_winsett
04-19-2023, 12:59 PM
» Replies: 0
» Views: 0
|
About the Vidalista 60 Mg...
Forum: Historia ya makabila ya kibantu
Last Post: Kieth_winsett
04-04-2023, 04:07 PM
» Replies: 0
» Views: 0
|
What Is Vidalista 60?
Forum: Historia ya makabila ya kibantu
Last Post: Kieth_winsett
04-03-2023, 10:49 AM
» Replies: 0
» Views: 0
|
How to take Cenforce 100 ...
Forum: Historia ya makabila ya kibantu
Last Post: Kieth_winsett
03-29-2023, 02:37 PM
» Replies: 0
» Views: 66
|
How is Vidalista 10 Mg us...
Forum: Watunzi wa Kiswahili
Last Post: Kieth_winsett
03-27-2023, 01:26 PM
» Replies: 0
» Views: 117
|
Obtain Thesis Paper Assis...
Forum: Historia ya makabila ya kibantu
Last Post: Minny02
03-24-2023, 03:01 PM
» Replies: 0
» Views: 200
|
SEO services for sports f...
Forum: Historia ya makabila ya kibantu
Last Post: Maria Poland
03-17-2023, 01:51 PM
» Replies: 1
» Views: 223
|
NUKUU ZA KISWAHILI DARASA...
Forum: Nukuu
Last Post: MwlMaeda
01-15-2023, 05:31 PM
» Replies: 0
» Views: 788
|
NECTA K4 2022
Forum: Mitihani
Last Post: MwlMaeda
01-15-2023, 05:25 PM
» Replies: 0
» Views: 403
|
|
|
| UCHAMBUZI -TAMTHILIYA YA KIVULI KINAISHI |
|
Posted by: MwlMaeda - 12-27-2021, 10:00 AM - Forum: Uhakiki wa kazi za fasihi
- No Replies
|
 |
JINA LA KITABU: KIVULI KINAISHI
MWANDISHI: SAID A. MOHAMED
WACHAPISHAJI: OXFORD UNIVERSITY PRESS
MWAKA: 1990
UTANGULIZI
Kivuli Kinaishi ni tamthiliya inayojadili na kuchambua matatizo mbalimbali yanayozikabili jamii zetu. Matatizo hayo ni kama vile uongozi mbaya,rushwa,kukosekana kwa haki,kuwepo kwa matabaka katika jamii,Ushirika na uzembe kazini.Kwa kutumia dhana ya Giningi mwandishi amefaulu sana katika kujadili matatizo yao.
MAUDHUI
DHAMIRA KUU: UJENZI WA JAMII MPYA
Mwandishi ameonesha jinsi jamii ya Giningi ilivyooza.Ni jamii yenye matabaka,tabaka tawala la watu wachache wenye navyo na wanaopenda kila kitu kiwe chao.Pili kuna tabaka la chini,hili ni tabaka la walio wengi ambao hawana chochote,hata kile kidogo walichonacho hunyang’anywa.(uk 18) mazungumzo kati ya Bawabu II na mkulima.
Mfano:‘’Unadhani mpunga huu unatosha hazina ya Giningi?’’
Ili kuonyesha kuwa tabaka tawala linapenda kupata Zaidi kuliko kutoa;mkulima huyo ambaye alipata mpunga kidogo kutokana na kukosekana kwa matrekta,mbolea waliyohaidiwa,hakusikilizwa alipojitetea.Alihukumiwa adhabu kali.
Rushwa imeshamiri katika jamii ya Giningi.Wafanya biashara ndio wanaotendewa haki ya upendeleo kwa sababu ya rushwa.Bawabu II alishindwa kuwatetea walimu,wakulima na tabibu kwa sababu hawakutoa rushwa.Katika (uk 24-25) mwandishi anaonesha jinsi kukithiri kwa rushwa kunavyosababisha kupotea kwa haki katika jamii ya Giningi.
Kutokana na hali hii,mwandishi anaonesha kuwa hata kuingia katika utawala wa Giningi ni lazima mtu atoe rushwa ndipo akubalike.Kwa mfano,Mtolewa alitoa shs. 5000/- (uk 28-29) ndipo aliruhusiwa kupita langoni.
Katika jamii ya Giningi,viongozi wamejigeuza miungu wadogo wenye kuishi milele.Wao ndio wenye sauti ya kusema na kutoa mawazo.Viongozi hao hawaangalii matatizo ya nchi kama vile shule kukosa huduma bora za kuboresha elimu,hospitali kukosa dawa,n.k. Badala yake wamepoteza muda mwingi katika sherehe za pombe na ngoma badala ya kutatua matatizo yanayowakera wananchi.
Uozo mwingine unajitokeza katika jamii ya Giningi ni ule wa watu kulazimishwa kusema uongo badala ya ukweli,yaani uongo ni ukweli na ukweli uongo.Mfano tabaka tawala hudanganya wananchi kuwa matatizo ya nchi husababishwa na vita,ukame,kupanda kwa mafuta, n.k. (uk 98).
Pia,mwandishi ameonesha kuwa,jamii ya Giningi maisha yake yamejaa chuki,kisasi,fujo na woga unaowaandama wananchi wa kawaida.
Hivyo mwandishi ameonesha kuwa ili tujenge jamii mpya yenye kuondokana na matatizo haya, lazima wananchi wasimame imara kupingana na aina zote za dhuluma,uonevu,kupiga vita rushwa na kuondoa matabaka katika jamii.Vilevile ameonesha kuwa,ili tujenge jamii mpya lazima tufanye mapinduzi ambayo yatawaangamiza wagandamizaji kama vile Bi Kirembwe.
MBINU ZA UJENZI WA JAMII MPYA
- Uongozi mbaya
Suala la uongozi mbaya limewashughulisha sana waandishi wengi wa Afrika wakiwemo waandishi wa Fasihi ya Kiswahili.Viongozi wa Afrika waliotwaa madaraka kutoka kwa wakoloni,wengi wao wana sifa zinazofanana na Bi Kirembwe wa serikali ya Giningi.Wao walijigeuza na kuwa viongozi wa kudumu milele na milele na hali hii imekwamisha ufanisi wa ujenzi wa jamii mpya katika nchi za Afrika.
Nyerere aliainisha vigezo vine vya kuleta maendeleo katika nchi changa kama Tanzania kuwa ni Ardhi,Watu,Siasa safi na Uongozi bora, lakini jamii ya Giningi imekosa maendeleo kwa sababu imekosa siasa safi.Imekosa siasa safi kutokana na kukosekana kwa uongozi bora.Hivyo maendeleo ya Giningi yamekwamishwa na uongozi mbaya wa Bi Kirembwe na wazee wenzake.
Bi Kirembwe ana hali zote za udikteta, anasema kwa niaba ya watu,anaua watu ovyo pale wanapotaka kumpinga,anawanyima watu uhuru wa kuabudu na badala yake wanamuabudu yeye kama Mungu.Hapendi mabadiliko – anakatalia kwenye madaraka,ana ukatili na vitisho visivyo kifani pamoja na uchawi uliokithiri.Kutokana na hali hiyo,amefanya kila hila na amefanikiwa kujifanya Mungu,mchawi wa wachawi,Bwana wa Mabwana,n.k. (uk 33-36) na (uk 56-60).
Utawala wa Bi Kirembwe umeleta hofu na vitisho kwa Wanaginingi.Bi Kirembwe hapokei ushauri wowote ule hata ukiwa mzuri.Anayetoa ushauri anauwa (uk 65-68) na (uk 73-75).Kama hiyo haitoshi, Bi Kirembwe anajistarehesha kwa vileo na ngoma wakati raia wengine wanaathirika na hali ngumu ya maisha.
Vilevile Bi Kirembwe amejilimbikizia madaraka yote.Ni mama wa wote,ni malkia,ni mfalme,ni hakimu, n.k.
Pia Bi Kirembwe ameshindwa kukemea maovu yanayotendeka nchini mwake kama vile rushwa na kukosekana kwa haki, kutokuwepo kwa demokrasia,n.k.Nchi za dunia ya tatu hususani nchi za Afrika zimeshindwa kujenga jamii mpya kwa sababu ya kuwa na viongozi wabinafsi na wasioshaurika kama Bi Kirembwe.Baadhi ya viongozi waliopewa madaraka na wananchi,waliwageuka wananchi hao na baadhi yao walijitangaza kama Maraisi wa maisha.Hali hii inasababisha bara la Afrika kushuhudia vita vya wenyewe kwa wenyewe mfano Sudan,Burundi, Rwanda, Kongo, Algeria,Sierra Leone, Angola, n.k.
Hivyo mwandishi anapendekeza kuwa,ili tujenge jamii mpya lazima tuwe na uongozi mzuri.Uongozi mbaya ni kikwazo kikuu cha ujenzi wa jamii mpya katika nchi zinazoendelea.
- Kufanya Mapinduzi (mageuzi)
Kuanzia onyesho la saba na kuendelea tumeoneshwa jinsi Mtolewa alivyoshirikiana na Wari kuleta mapinduzi katika jamii ya Giningi.Lengo kuu lilikuwa ni kuanganisha utawala mbovu wa Bi Kirembwe.
Katika harakati za ukombozi (kufanya mageuzi) Mtolewa aliwaunganisha Wari na kuwakomboa kifikra kwa kuwalisha unga wa rutuba. Katika harakati hizo Mtolewa na wale Wari walikamatwa na kuuawa lakini vuguvugu la mapinduzi walilokuwa wamekwisha pandikiza kwa kizazi kile lilisaidia sana kuutokomeza utawala mbovu wa Bi Kirembwe.(uk 118-119) mwandishi anasema;
‘’Tunaishi Bi Kirembwe,sote tunaishi,sote tulioangamia,………Sura zetu zimo ndani ya viwiliwili vya watoto wetu.Mawazo yetu yamo ndani ya bongo zao.Imani na itikadi imo ndani ya maisha yao…….tunaishi,ni vivuli vinavyoishi visivyoweza kufa,ni sauti zinazosema kimya kimya nahata kwa matamko ya wazi……’’.
Vivuli viliendelea kumsumbua Bi Kirembwe hadi anauona mwisho wake, kwani hata viungo vyake vya mwili vilimsaliti (uk 128).
Mfano: Macho ya Bi Kirembwe – Mimi ni shahidi wa maovu yote uliyoyatenda ya kudidimizana kuangamiza.
Mikono – Sisi ni mashahidi …….
Miguu – Nami pia nilikuchukua kwenye mienendo yako……
Kitaswira viungo vya mwili wa Bi Kirembwe ni wale watu waliokuwa karibu sana na Bi Kirembwe kama vile wazee na mtangazaji ambao wanamsaliti Bi Kirembwe kutokana na matendo yake mabaya.
Hali hii ilitokea kutokana na vuguvugu la mapinduzi kupamba moto.Vizazi vipya kwa kutumia mawazo ya Mtolewa viliendeleza mapambamano kama asemavyo mwandishi (uk 128).
‘’Sisi ni vizazi vipya Giningi,vizazi vya walioangamia ………Vizazi vya waliodidimia ………Sisi sasa tuna kinywa kipana….tuna uwezo wa kuamua tunavyotaka, kuamua wenyewe……….kwa maslahi ya wote………Hatutachagizwa tena na uchawi. Tunakuja ……. Tunakuja……..’’
Pia mwandishi ameonesha jinsi Bi Kirembwe anavyogwaya na kuanza kuhangaika kutokana na wimbi la mapinduzi kupamba moto.(uk 129),Mwandishi anasema;
‘’Ah, hata wewe Bi Kirembwe leo unagwaya? Unatetemeka kama…..? Unalialia kama mtoto mchanga au mwanamke aliyefiwa na mumewe? Unahofu matokeo ya matendo yako mwenyewe…..’’
Nadharia ya kujenga jamii mpya kwa njia ya mapinduzi inaoneshwa kutetewa na waandishi wengi. Nadharia hii inaonekana kuwa muhimukwa sababu tabaka tawala halipendi kuachia madaraka kwa hiari hasa katika utawala wake.
‘’Unasubiriwa kwa hamu ndani……..Ingia na ukishaingia keti juu, usikubali kuporomoka chini . Chini kuna udhia……..’’
Hivyo mwandishi anapendekeza kuwa,ili tujenge jamii mpya ni lazima tufanye mapinduzi au mageuzi ya kuwaondoa viongozi wabovu.
- Kujitoa Mhanga
Bila kujitoa mhanga hakuna mapinduzi ambayo yanaweza kufanikiwa.Mtolewa na Wari walijitoa mhanga kuleta mabadilko katika jamii ya Giningi.Pia Mtolewa alianzisha mabadiliko makali dhidi ya Bi Kirembwe.Aliamua kufanya hivyo baada ya kutembelewa na mizimu.
Vilevile Mtolewa alijitoa mhanga katika kuwakomboa Wari wenzake kifikra kwa kuwalisha unga wa rutuba kama asemavyo mwandishi katika (uk 90);
‘’Hamtoweza kufahamu mpaka niwatoeni mzigo mlio nao…..hamtatambua mpaka nikufumbueni macho na kukuzibueni masikio……’’
Mtolewa aliwafumbua macho Wari wenzake kwa kuwalisha unga wa rutuba – elimu ambayo inamfanya mtu ajitambue na atambue nafasi yake katika jamii na uwezo wa kuwaelimisha wenzake.
Mtolewa alijibizana na Bi Kirembwe kwa kujiamini na bila matatizo yoyote na hii yote inatokana na moyo wa ushujaa na ujasiri aliokuwa nao katika harakati za kutokomeza utawala mbaya wa Bi Kirembwe (uk 108).Mtolewa alijibu;
‘’Najiamini kama mchawi yeyote anavyojiamini………’’
Mwisho mwandishi ameonesha kuwa Mtolewa aliuawa na kuangamizwa kabisa.Mtolewa alijua wazi kuwa atauawa lakini hakuogopa,bali aliendesha mapinduzi kwa ujasiri.Hii hudhihirisha kuwa jamii mpya haitoshi kujengwa kwa siasa safi na uongozi bora bali kuwepo kwa watu waliojitoa mhanga kufanya mapinduzi hayo.
- Kuwepo kwa Demokrasia ya kweli
Demokrasia ni mfumo wa kuendesha serikali iliyochaguliwa na watu kwa manufaa ya watu.Katika jamii ya Giningi hakuna demokrasia ya kweli kutokana na uongozi mbaya wa Bi KIREMBWE.
Bi Kirembwe amebadili madaraka ya serikali ya Giningi na kujitangaza kama mtawala wa milele. Hivyo amewanyima wananchi wazalendo wa Giningi demokrasia.(uk 71).
‘’Ndiye mwenye kustahiki kukalia kiti hiki daima…..kukikalia daima dawamu’’
Katika jamii ya Giningi wananchi wananyimwa haki ya kuwachaguaviongozi wao wenyewe wanaowataka kwa kuwa hakuna demokrasia, kwani demokrasia imetekwa nyara na Bi Kirembwe.
Vilevile Bi Kirembwe hakuruhusu majadiliano nchini Giningi.Watu walifundishwa kusema uongo badala ya ukweli au kulazimishwa kukubali masharti magumu pasipo majadiliano.Mfano usiku kuwa mchana na mchana kuwa usiku.
Watu wanaoonekana kutoa mawazo ya hekima mbele ya Bi Kirembwe,hivyo adhabu yao huwa kifo.Mfano wa watu hao ni mkulima,tabibu na mwalimu ambao walielezea waziwazi matatizo hayo.
Vilevile wale wazee watatu waliuawa kwa sababu walifikiri kinyume namatakwa ya Bi Kirembwe hatakama walikuwa na mawazo mazuri ya kuiendeleza Giningi kimaendeleo,(uk 74) kama anavyosema mwandishi;
‘’Tulidhani tutaweza kutoa mchango wetu; tulijisemea tu, tena ndani ya nyoyo zetu kwamba sisi pia tulikuwa na sehemu ya kutaka kuiona Giningi ya namna tofauti kama tunavyofanya.’’
Halikadhalika Mtolewa aliuawa na Bi Kirembwe kwa sababu ya kutaka kuiona Giningi inajengwa kwa misingi ya haki na usawa.Alionekana machoni pa Bi Kirembwe kama msaliti wa utawala wake (uk 114).
Hivyo kuwepo kwa demokrasia ya kweli katika jamii ni mbinu moja wapo itakayosaidia ujenzi wa jamii mpya katika nchi zinazoendelea.
- Umuhimu wa Elimu
Elimu ni kitu muhimu sana katika ujenzi wa jamii mpya.Elimu inaweza kumpumbaza mtu akapumbazika,huweza kumlaza mtu akalala nahata kushindwa kujenga jamii mpya.Kwa upande mwingine,elimu inaweza kumuamsha mtu aliyelala usingizi akaamka na usipokaa chonjo huyo mtu aliyeamka anaweza kufanya makubwa yasiyotegemewa katika jamii.
Katika tamthiliya hii,elimuimetumika katika nafasi zote mbili.Elimu ilitumika kuwapumbaza Wanaginingi waamini kuwa Bi Kirembwe ni Mungu mdogo.Giningi hakuna kubisha,unapotaka kusema lazima upate amri kutoka kwa Bi Kirembwe.Giningi hakuna matatizo kwa mtazamo wa Bi Kirembwe.Bi Kirembwe hakosei katika utawala wake huko Giningi.Giningi wanaendeshwa kwa mwendo wa ngoma.Elimu hii waliipata kwa njia ya unga wa ndere (mawazo ya Bi Kirembwe) na mawazo haya ndio yanayowafanya hata watawala wetu kuanzisha itikadi mbalimbali ambazo kila mtu anatakiwa azifuate.
Kwa upande mwingine,mwandishi ameonesha jinsi elimu ya kimapinduzi waliyoipata akina Mtolewa ilivyosaidia kufanikisha kuleta mapinduzi katika jamii ya Giningi.Elimu hii ilimwezesha Mtolewaasikubaliane na mambo ya Bi Kirembwe hata siku moja.Elimu hii ndiyo iliyomwezesha Mtolewa kuwalisha Wari unga wa rutuba.Kupitia elimu hii ndipo Wari walipojitambua wana nafasi gani katika jamii yao.Ndipo walipogundua kuwa katika Giningi hakuna Amani bali kuna mateso makali.Kutokana na elimu waliamua kufanya mapinduzi.
Kwa hiyo,mwandishi anatuonesha kuwa elimu ni kitu chenye ncha kali na itategemea utaitumia jinsi gani, ukiitumia vizuri itakuamsha na ukiitumia vibaya itakupumbaza akili.Hivyo elimu ni kitu kinachokata nyuma na mbele.
- Kupiga Vita Rushwa
Kukithiri kwa rushwa katika jamii ya Giningi kunakwamisha ujenzi wa jamii mpya.Bawabu II anapokea rushwa kutoka kwa wafanyabiashara (uk 24-25).Vilevile alipokea rushwa ya Shs. 5,000/- kutoka kwa Mtolewa ili aruhusiwe kuingia ndani yaani aingizwe Giningi.
Kutokana na kukithiri kwa rushwa,haki haitendeki hata kidogo.Watu wasio na uwezo wa kutoa rushwa wananyimwa haki zao katika jamii ya Giningi na vilevile wanapewa mashtaka ya uongo ambayo hatimaye yanawaangamiza.Mfano mzuri ni tabibu,mwalimu na mkulima.
Hivyo mwandishi anapendekeza kuwa, ili tuweze kujenga jamii mpya yenye kufuata haki na usawa, hatuna budi kupiga vita rushwa na badala yake haki itendeke kwa kila mmoja (raia).
- Kupiga vita Matabaka
Katika tamthiliya hii,mwandishi ameonesha matabaka ya aina mbili.Ambapo kuna tabaka tawala na tabaka tawaliwa.Tabaka tawala linawakilishwa na Bi Kirembwe,wazee,mtangazaji na Bawabu I – II.
Tabaka tawaliwa linawakilishwa na Wari pamoja na sauti za wahenga walioangamizwa na Bi Kirembwe.Linaonewa,linanyanyaswa,linadhulumiwa,linagandamizwa na kusingiziwa kila uovu mfano:kuuawa kwa mkulima,tabibu na mwalimu.
Katika tamthiliya hii,tabaka tawala linanyonya,linaonea,linagandamiza na kunyanyasa tabaka tawaliwa.Vilevile tabaka hili linawalazimisha watu wa tabaka la chini kusema uongo ni kweli na kweli ni uongo.
Vilevile tabaka hili hutafuta kila aina ya visingizio kuhalalisha matatizo yanayowakabili watu wa tabaka la chini kama vile mvua,ukame,mbolea,vita,mafuta,n.k.Hivyo ili tujenge jamii mpya ni lazima tupige vita matabaka.
- Ushirikina (uchawi)
Habari nzima ya maisha ya Giningi imefungamana na imani ya uchawi.Bi Kirembwe anafanya mambo yake kama anavyotaka kwa sababu ya uchawi wake,anaogopwa na kuabudiwa na kila mtu.(uk 34) Mwandishi anasema;
“ Mchawi wa wachawi mjua yote ya ndani nay a nje, ardhini na hewani, mtambua mema na maovu,mruka hewani na mwota ndoto……”
Ushirikina kama ulivyokuwa tatizo katika Giningi ndiyo unavyoelekea kuwa tatizo katika nchi zetu. Viongozi wetu wanaamini kuwa wanaweza kuendelea kuwa viongozi kwa kujizindika madawa na ndiyo maana baadhi ya viongozi hutafuta uongozi (madaraka) kwa mbinu ya uchawi.
Ni vigumu kujua dhima ya uchawi au ushirikina katika ujenzi wa jamii mpya kwa sababu njia zake si za wazi,walio wengi hawawezi kuona wazi yanayotendeka;isipokuwa waliozindikwa kama anavyofanya Bi Kizee kwa watoto (uk 7).
“………..haya aje mmoja hapa. Watoto wanasogea………”
Mwandishi anaonesha kuwa jambo hili la uchawi na ushirikina lipo kama kawaida ya mambo yote lina nafasi yake na wakati maalumu na wakati huo ukiisha halina nguvu tena kama asemavyo Bi Kirembwe (uk 115);
“………..Tuseme uchawi wangu unaanza kupungua?……….Lakini aaa, potelea mbali, mimi najijua ni umbo la milele………….”
- Nafasi ya Mwanamke katika Jamii
Katika tamthiliya hii mwandishi amechorwa mwanamke katika pande kuu mbili,ambazo;
Kwanza amechorwa kama mtawala wa kidikteta, atishaye watu na si kiumbe duni tena kama waandishi wengine wanavyochora.Bi Kirembwe amepewa nafasi na dhamana kubwa kwa Giningi. Amechorwa kama mama wa Giningi baba wa Giningi, mlezi wa Giningi, mzee wa Giningi, mfalme wa Giningi, mchawi na hakimu wa Giningi (uk 33-35) na (uk 56-60).
Pamoja na kupewa dhamana Bi Kirembwe ametumia nafasi hii vibaya,kwani anaitumia kwa kunyanyasa,kuonea,kugandamiza na kunyonya watu.Anashindwa kutumia vizuri nafasi hii ya uongozi aliyopewa kuendeleza Giningi pamoja na wananchi wake:
Kwa upande mwingine mwanamkeamechorwa kama mwanamapinduzi,mfano mzuri Bi Kizee ambaye ameonekana wazi kuchukia matendo maovu ya Bi Kirembwe pamoja na viongozi wengine Giningi.Amesimulia watoto hadithi hii ili waone wenyewe matendo hayo ili waweze kurekebisha mfumo wa aina hii wa maisha (onyesho la 1, 6, 10).
- Hali ngumu ya Maisha
Katika tamthiliya hiimwandishi ameonesha kuwa hali ngumu ya maisha huwakumba sana watu wa tabaka la chini.Watu wa tabaka hili wana hali ngumu ya maisha kulinganisha na ile ya watu wa tabaka la juu.
Tabaka la juu hutoa ahadi za uongo kwa tabaka la chini lakini halitekelezi ahadi hizo (uk 18);ndio maana shule hazina vitabu,madawati,chaki,vifaa vingine,mishahara kidogo,hakuna chakula,madawa na vifaa vingine vya hospitalini hakuna hospitalini (uk 21).Kukosekana kwa vifaa hivi vyote kunasababisha hali mbaya ya maisha kwa watu wa tabaka la chini ambao ndio wengi.
Kwa upande wa tabaka la juu (tawala) linaona kuwa, hali hiyo mbaya ya maisha imesababishwa na vita vya Wanaginingi pamoja na ukame. (rejea uk 44-45).
Pia tabaka hili (tawala) linaona kuwa, hali ngumu ya maisha inasababishwa na kushuka kwa bidhaa zetu katika masoko ya nje na kupanda kwa bei za vifaa kutoka nje.Katika (uk 98), kwa upande mwingine mwandishi anaonesha kuwa mvua,ukame,mbolea,vita,mafuta….vimechangia kwa kiasi kidogo sana kuleta hali mbaya ya maisha.Ukweli ni kwamba,hali mbaya ya maisha imeletwa na ubinafsi wa viongozi wetu,rushwa na unyonyaji unaoendeshwa na watawala.Mtolewa kwa upande mwingine anaona kuwa,hali mbaya ya maisha inasababishwa na kuwa na maneno mengi bila matendo.
UJUMBE
Ø Ili tujenge jamii mpya ni lazima tuwe na uongozi mzuri,tufanye mapinduzi, tujitoe mhanga, tupige vita rushwa na tuzingatie elimu itakayowakomboa watu kifikra.
Ø Kila jambo lina wakati wake ukiisha na jambo hilo linaisha; kamwe wakati haulazimishi kufanya jambo la milele.
Ø Kufanya mapinduzi katika jamii si mchezo na lelemama bali kunahitajika wapatikane ambao wako tayari kuifia jamii yao kama alivyofanya Mtolewa.
Ø Dunia imejaa matatizo mbalimbali, hivyo lazima watu wafanye bidii kuyatatua matatizo hayo.
Ø Tuchukie, tuyaangamize na kuyakemea maovu katika jamii, kwani hayana faida yoyote kwa jamii.
Ø Tusipendelee urahisi katika maisha.Maisha ni mapambano,lazima tupambane ndipo utaishi maisha mazuri.
MIGOGORO
v Mgogoro kati ya Mtolewa na Bi Kirembwe,chanzo cha mgogoro huu ni mtolewa kutaka mabadiliko kwa kuwalisha wari unga wa rutuba ili wampinge bi kirembwe,suluhisho ni mtolewa kuuawa.
v Mgogoro kati ya Mtolewa na Sauti za wahenga,chanzo cha mgogoro huu ni mtolewa kuwasaliti wahenga ambao walimsomesha ,walikumlea na walimtuma giningi akafanye mapinduzi ya utawala Bi kirembwe badala yake yeye aliungana na bi kirembwe.Suluhisho ni wahenga kumkumbusha mtolewa.
v Mgogoro kati ya Bi Kirembwe na viungo vyake vya mwili yaani macho,mikono na miguu (mgogoro binafsi),chanzo cha mgogoro ni viungo vya bi kirembwe kushindwa kufanya kazi na suluhisho ni bi kirembwe aliachia madaraka (alikufa).
v Mgogoro kati ya bi kirembwe na mtangazaji,chanzo cha mgogoro huu ni mtangazaji kuanza kumpinga bi kirembwe na utawala wake,suluhisho ni bi kirembwe kumkaba na kumuua mtangazaji..
FALSAFA
Mwandishi anaelekea kuamini kuwa palipo na mvutano kati ya wema na ubaya,lazima wema hushinda na hivyo haki hutawala.
MSIMAMO
Mwandishi ana msimamo wa kimapinduzi, kwani ameonesha wazi matatizo mbalimbali yanayoikabili njamii yetu kama vile uongozi mbaya, rushwa, dhuluma, kukosekana kwa demokrasia ya kweli, hali ngumu ya maisha, n.k.
FANI
MUUNDO
Tamthiliya ina muundo changamano;yaani kuna visa viwili ndani ya kimoja au tamthiliya mbili ndani ya moja.Kuna kisa cha Bi Kizee na Watoto na kisa cha Maisha ya Giningi.
Kimpangilio tamthiliya imegawanyika katika maonyesho kumi.Onyesho la 1, 6 na 10 yanahusu Bi Kizee na Watoto lakini maonyesho yaliyobaki yanahusu maisha ya Giningi.Mwisho maonyesho yote yanafanya kisa kionekane kama mduara, kwani kisa kinamalizika pale kilipoanzia tena kwa maneno yaleyale.Kuhusu mtiririko wa matukio,msanii ametumia muundo rukia ambapo matukiohurukiana na huenda nyuma na mbele
MTINDO
Mwandishi ametumia mtindo changamano.Kuna mtindo wa monolojia (masimulizi) na dayolojia (majibizano).Vilevile mwandishi amechanganya tanzu tatu katika tamthiliya hii: Ngano,Ushairi na Tamthiliya na Nafsi zote tatu zimetumika.
WAHUSIKA
Wahusika wakuu: Bi Kirembwe, Mtolewa na Bi Kizee.
BI KIREMBWE
- Mtawala mkuu wa Giningi
- Amejilimbikizia madaraka
- Ni mwakilishi wa viongozi madikteta,mfano:Anaua watu ovyo,anawanyima watu uhuru, hapendi mabadiliko.
- Amejitangazia utawala wa maisha
- Anapenda starehe
- Anatumia elimu yake kuwafumba watu macho
- Hafai kuigwa katika jamii
MTOLEWA
- Mwanamapinduzi
- Aliwalisha Wari unga wa rutuba
- Jasiri na mvumilivu
- Alijitoa mhanga kuifia nchi yake
- Mpigania haki
- Mtetea wanyonge
- Mpinga dhuluma
- Anafaa kuigwa katika jamii
BI KIZEE
- Ndiye anayesimulia habari za maisha ya Giningi
- Anapenda haki na usawa
- Anawatayarishia vijana kufanya mapinduzi
- Anafaa kuigwa katika jamii
BAWABU I – II
Ni wahusika wadogo na ni wawakilishi wa vyombo vya dola ambavyo vinaendeleza rushwa na ukandamizaji wa watu wa tabaka la chini. Hivyo hawafai kuigwa katika jamii. Wahusika wengine ni: wari, watoto, wazee, wasichana, n.k.
MATUMIZI YA LUGHA
Lugha iliyotumika ni lugha ya kawaida yenye misemo,methali,tamathali za semi,taswira na picha mbalimbali.
METHALI
- Kuishi kwingi kuona mengi (uk 6).
- Unachumia juani unalia kivulini (uk 24).
- Kikulacho kinguoni mwako (uk 67).
- Majuto ni mjukuu (uk 111).
TAMATHALI ZA SEMI
TASHIBIHA
Mbona tumeambiwa una hadithi tele tumesikia hazikauki kwako kama maji ya bahari (uk 5).
Watoto wa siku hizi………tena wana maneno makali kama chiriku (uk 7).
Watu wenyewe hufanya kazi kama punda…………(uk 19).
MBINU NYINGINE ZA KISANAA
MDOKEZO
Subirini , subirini………
Sawa………sawa………..sawa
Ndiyo…..ndiyo…….ndiyo…….Sawa! Sisi ni Wari,
TANAKALI SAUTI
Lakini…………he……….he………he………(uk 52).
Ha…………ha……………..haaaaaaa!
Ha, ha, ha……………ha, ha, ha, haha!
UJENZI WA TASWIRA
- Unga wa ndere – Itikadi zinazomfanya mtu katika tabaka tawala akubalike na kushika miiko yaani elimu ya kuwapumbaza watawaliwa ili waone kila kinachofanywa na tbaka tawala ni sawa.
- Unga wa rutuba – elimu ya kujitambua katika jamii na kujitambua nafasi yako na kuwa na uwezo wa kuelimisha wengine.
- Sauti – mawazo ya tabaka la chini lililoathirika kutokana na utawala wa Bi Kirembwe.
- Kivuli kinaishi – mawazo ya kimapinduzi yaliyokwisha pandikizwa kwa vizazi vipya ili kudai haki na usawa.
- Uchawi – itikadi za viongozi wasiotaka mabadiliko.
- Giningi – ngazi ya utawala wa juu katika jamii.
MANDHARI
Mwandishi ametumia mandhari ya Kitanzania kutokana na kutajwa kwa miji kama vile Unguja na Pemba.Vilevile mambo kama rushwa,uongozi mbaya na hali ngumu ya maisha vinaashiria nchi za dunia ya tatu kama vile Tanzania,ambapo baadhi ya viongozi hutumia vibaya madaraka yao.
JINA LA KITABU
Jina la kitabu linasadifu yote yaliyomo ndani ya kitabu.Kitaswira linaashiria mawazo ya kimapinduzi yaliyopandikizwa na Mtolewa kabla hajauawa ambayo vizazi vipya vilivyofuata viliyatumia hadi vikaleta mapinduzi.
KUFAULU KWA MWANDISHI
Kimaudhui mwandishi amefanikiwa kuonesha matatizo na mbinu za kuondokana na matatizo yanayozikumba jamii zetu.
Kifani,mwandishi amefanikiwa kuchora wahusika katika pande mbili yaani Wana – mapinduzi na wapinga mapinduzi.
KUTOFAULU
Mwandishi amemkweza sana mwanamke jambalo katika mazingira halisi haliwezekani, Bi. Kirembwe amepewa uwezo mkubwa sana dhidi ya mwanaume hali inayoweza kuonekana kuwa ni uzushi usiowezekana. Mwandishi amesahau juu ya juhudi za kumuinua mwanamke na kwamba bado hajainuka hivyo kumuonesha akiwa na uwezo, mamlaka na nguvu kama alizopewa Bi. Kirembwe kunaweza kuzorotesha juhudi za kumkomboa mwanamke.
|
|
|
| ETIMOLOJIA YA NENO 'UGHAIBUNI' |
|
Posted by: MwlMaeda - 12-27-2021, 09:56 AM - Forum: Majadiliano ya Wadau wa Kiswahili
- No Replies
|
|
HII NI ETIMOLOJIA YA NENO 'UGHAIBUNI'
Vikita Yusufu: Dkt. Khamisi naomba etimolojia ya neno ughaibuni.
Je, Kenya ni ughaibuni?
ETIMOLOJIA YA NENO 'UGHAIBUNI'
Neno Ughaibuni, linatokana na neno la Kiarabu ( al-)Ghaib ( الغائب) lenye maana ya:
1. -siyokuwepo.
2. - enye kufichikana.
3. -siojulikana.
Waswahili wanalitumia neno hili kuelezea nchi za mbali zisizojulikana (Kwa wakati huo wa zamani)...Amekwenda Ughaibuni.
Ughaibuni ni nchi ya mbali isiyojulikana na msemaji.
Pale nchi hiyo inapojulikana basi hukosa sifa ya kuitwa nchi ya ughaibuni kwani tayari inajulikana.
Nchi ya Kenya haiwezi kuitwa nchi ya ughaibuni kwa kuwa ni nchi jirani; si nchi ya mbali na inajulikana; si ghaibu.
Shukran.
Profesa Kineene Wamutiso:??
Maelezo mazuri Ustadh Mataka. Niongezee, hususa kwa mtazamo wakisufii: al-Ghaibu/al-Ghaibi-mambo ambayo yajulikana na Mwenyezi Mungu tu, siri habari isiyojulikana ya akhera, mambo yaliyofichika kwa kiumbe. Masufii wana Ghaibu'l Huwiyyah (siri ya dhati au ya moyo) na *Ghaibu'l Mutlaq (siri kuu au siri li asirali, siri sirini au siri ya siri - Soma Utenzi wa Siri li Asirali , uliotungwa na Binti Lemba Mwanamwarabu, katika mwaka 1652 B.K. Utenzi huu wahusu hirizi, ambayo ina majina ya sifa tisini na tisa ( ya Mwenyezi Mungu), ambayo yameficha Siri Kuu. Hirizi hii ilipatikana na kafiri jambazi, muuaji, mbwamtu, mlaaniwa na mnajisi wake za watu, ambaye aliishi jangwani. Kasiri lake lilikuwa la ajabu sana, hata Shetani Rajimi hakujua lilijengwa kwa siri gani. Kafiri huyu jagina na mfalme wa makafiri aliitwa Anzaruni ( Andharuni katika Kibajuni) na aliwanyanyasa Waislamu akitumia hirizi hii (lakini hakujua siri zilizokuwa ndani yake). Mtume Muhammad akasikia habari zake na akaja na jeshi lake kupigana naye. Vita hivi vilikuwa ni kama zilizala/ mtetemeko wa ardhi. Anzaruni, akiwa ba jeshi kubwa sana kuliko la Waislamu, aliwashinda mara nyingi lakini Mwenyezi Mungu akamfunulia siri Mtume Muhammad, kupitia kwa malaika Jiburili, na ndege mweusi akampokonya hirizi na kumpelekea jagina wa kivita, Simba Ali. Hata hivyo, Waislamu walishindwa wakiwa na hirizi (Funzo: wasitegemee hirizi kama Anzaruni). Wakaswali hata na baadaye wakamshinda Anzaruni.
Tukirudi kwa dhana hizi
za al- Ghaibu kisufii, masufii huzitumia kueleza hali na sifa za Mwenyezi Mungu. Alimu'l Ghaibi ni Ajuaye Siri zote, mojawapo ya majina ya sifa ya Mwenyezi Mungu. Angaliaa katika Kaswida ya Hamziyyah, ubeti wa tano:
Dhatil ulumi zilawazo kwa alaimi
Al- Ghaibu'l ndako na masimu ya Adama
Fasiri sisisi yangu:
Elimu ya dhati itokayo kwa elimu nyingi
Na ile msiyojua ni yako na majina ya Adamu
Fasiri yangu kamili ya ubeti huu:
Wewe pekee ndiwe ulifunzwa zaidi elimu yote ya dunia
Kuliko ye yote yule, hata Adamu ( Adamu alifunzwa robo tu ya elimu ambayo Mtume Muhammad alifunzwa ( tazama Kur'uani Tukufu Surah 2: 28--31)
Maneno: - lawa - toka, zilawazo - zitokazo ( KiNgozi), alalimu - elimu nyingi ( Kiarabu), dhatil ulumi , elimu ya dhati ni yako. Aina za elimu ni kama vile:
: ' Im'ul-Mabad ( elimu ya kawaida au inayohusiana na maneno au sentensi za Kur'uani Tukufu na Hadithi ) na 'Ilm 'ul- Muqasid (elimu kamilifu au inayohusiana na dini, kama inavyoelezwa katika Kur'uani Tukufu na Hadithi. Aidha, kuna ' Ilm 'l-Mukushafa (elimu ya ufunuo au ile ya maarifa ya siri au Nuru iangazayo moyo wa Mwislamu halisi, hata akang'ara kidini na kuwa Sufii kwa kuujua ukweli wa Uislamu. Elimu hii pia hujulikana kama 'Ilm 'l-Haqiqah ( maarifa kuhusu ukweli). Masimu ni majina, masimu ya Adama - Majina aliyopewa Adamu na Mwenyezi Mungu na baadaye (Mwenyezi Mungu) akawauliza malaika kama waliyaelewa majina hayo, kama vile Adamu alivyoyaelewa. Malaika wakamjibu ya kwamba hawakujua zaidi ya yale mwenyewe aliwafundisha.
MAJIBU YANGU:
Naam, hilo lizungumzwalo ni neno ghayb (soma: ghaybun/ghayban/ghaybin غيب ).
Hili ni neno linaloundwa na herufi tatu: Ghayni غ , Yaa ي , na Baa ب GHAYBUN غيب na lile lililotangulia kuzungumzwa kabla ni neno GHAIBUN (Soma: ghaaibun/ghaaiban/ghaaibin غائب ) na unaweza kuliarifisha (to make it a definite noun) kwa kuliongezea al (sawa na the katika Kiingereza) na likawa alghaaibu الغائب .
Neno ghaibu (ghaaibun) linaundwa na herufi Ghayn غ , Alif ا , Hamza ء na Baa ب yaani, GHAAIBUN غائب .
FASILI YA NENO GHAYBU غيب:??
الغَيْبُ : (معجم الوسيط) : (معجم الوسيط)
الغَيْبُ : خلاف الشهادة. الغَيْبُ كلُّ ما غاب عن الاِنساِن، سواء أَكاِن مُحَصَّلاً في القلوب أَم غير مُحَصَّل. يقال: تكلَّمَ عن ظَهْرِ الغَيْبُ وسَمِعْتُ صوتًا من وراءِ الغَيْبُ من موضعٍ لا أراه، والجمع غُيُوبٌ.
Tarjama
Kwa mujibu wa Kamusi Muujamu Al-Waswiitwi neno GHAYB ni:
1. -liyojificha; kinyume na kinachoonekana/kinachoshuhudiwa.
2. Kila ambacho kimejificha kwa mwanadamu, kiwe kinachoweza kufikiwa na moyo (kufikirika) au kisichoweza kufikirika. Husemwa: Amezungumza ghayb yaliyofichikana.
Na husemwa pia: Nimesikia sauti kutoka mahali ghayb kusikojilikana; mahali asipopaona.
Wingi wa neno la Kiarabu ghayb غيب ni ghuyuub غيوب na Mola Mlezi ni Allaamu Al-Ghuyuub (soma: Allaamul Ghuyuub, علام الغيوب Mjuzi mno wa visivyoonekana; vilivyofichika.
غَيب : (معجم الرائد) :
غيب - جمع، غيوب و غياب - (اسم)
1- مصدر غاب
2- كل ما غاب عن الاِنساِن : « هو عالم بالغيب »
3- سر
4- شك
5- ما سهل واِنخفض من الأرض.
TARJAMA:
Kwa mujibu wa Kamusi Muujamu Al-Raaid معجم الرائد fasili ya neno ghayb غيب (wingi wake: ghuyuub غيوب na ghiyaab غياب ) ni:
1. Tendo-jina la kitenzi cha Kiarabu ghaab.a غاب (ametoweka/ameghibu/hayupo).
2. Kila kilichojificha kuepukana na binadamu (Mwenyeezi Mungu ni Aalimu Al-Ghayb Mjuzi wa yasiyojulikana).
3. Siri.
4. Shaka.
5. Kilichosahilika na kikainama kutokana (kutokamana) na ardhi.
TAMATI :
Nimetekeleza amri yako Kaka Profesa Daktari Kineene Wamutiso kwa kutayamamu. Basi ukiona upungufu wowote ni ukweli kuwa kutayamamu (kujitwaharisha kwa kutumia mchanga) si kutia udhu (kujitwaharisha kwa kutumia maji).
Asubuhi njema!
Khamis S.M. Mataka
|
|
|
|
| ETIMOLOJIA YA MANENO ' ADHABU' NA 'UKUBA' |
|
Posted by: MwlMaeda - 12-26-2021, 03:21 PM - Forum: Majadiliano ya Wadau wa Kiswahili
- No Replies
|
|
HII NDIYO ETIMOLOJIA YA MANENO ' ADHABU' NA 'UKUBA'
Neno adhabu [ Ngeli: i-/zi-] katika lugha ya Kiswahili lina maana zifuatazo:
1. Nomino: Malipizo yanayoendana na mateso na tabu au gharama anazofanyiwa au kutozwa mtu kwa kwenda kinyume na sheria, taratibu, miiko au kanuni zilizowekwa.
2. Nomino: Mateso anayopewa mtu kama njia ya kumrudi kwa kosa alilofanya.
Kuna methali: Adhabu ya kaburi, aijuaye maiti.
Katika lugha ya Kiarabu, neno hili adhabu (soma: adhaabun/adhaaban/adhaabin عذاب ) ni nomino yenye maana yenye maana zifuatazo:
1. Malipizo yenye tabu na mateso.
2. Kila lenye kuumiza moyo wa mtu.
3. Kila jambo gumu na zito linalomkabili mtu.
Kuna kauli ya Mtume Muhammad (Allaah Amrehemu na Ampe amani) isemaye: Safari ni sehemu ya adhabu. (السفر قطعة من العذاب).
Neno ukuba [ Ngeli: u-/u-] katika lugha ya Kiswahili ni nomino yenye maana zifuatazo:
1. Hali ya kutokea jambo baya linaloweza kusababisha madhara; baa.
2. Harufu nzito, mbaya na inayokera.
Katika lugha ya Kiarabu, neno hili ukuba (soma: uquubatun/uquubatan/uquubatin عقوبة ) lina maana zifuatazo:
1. Nomino: Tendo - jina ( masw-dar مصدر) linalotokana na kitenzi cha aaqaba عاقب (ameadhibu).
2. Nomino : Kumlipa mtu kwa kumfanyia ubaya; kisasi.
3. Adhabu apewayo mtu kwa kuvunja sheria
Kinachodhihiri ni kuwa wakati neno adhabu (soma: adhaabun/adhaaban/adhaabin عذاب) lilipoingia katika lugha ya Kiswahili na kutoholewa kuwa neno adhabu maana yake ya msingi katika Kiarabu haikubadilika, neno ukuba (soma: uquubatun/uquubatan/uquubatin عقوبة) lilipoingia katika Kiswahili na kutoholewa kuwa neno ukuba lilibeba maana mpya iliyo mbali na maana yake katika lugha yake ya asili - Kiarabu.
Shukran sana.
Khamis S.M. Mataka.
|
|
|
|
| SHAIRI: KITU KIZITO |
|
Posted by: MwlMaeda - 12-26-2021, 09:39 AM - Forum: Ushairi
- No Replies
|
|
KITU KIZITO
Nakumbuka siku hiyo, niliketi kitandani,
Alikuja mbiyombiyo, akalala kifuani,
Akiwa mwenye kiliyo, kama yuko msibani,
Hakika kitu kizito, kimenipiga kichwani.
Kabla kumuuliza, tatizo ni kitu gani,
Ambacho kinamliza, akatoka furahani,
Akanambia sikiza, "ewe wangu wa hubani"
Hakika kitu kizito, kimenipiga kichwani.
Na mimi sikupuuza, kulifanyia utani,
Sauti nikapunguza, ya redio pale ndani,
Akaanza kunijuza, ili kunitoa dhani,
Hakika kitu kizito, kimenipiga kichwani.
Kwa sauti ya kuimba, kama chiriku mbugani,
Ndipo akaanza amba, kimtiacho shidani,
Kuwa eti! Ana mimba, ni yangu si ya fulani,
Hakika kitu kizito, kimenipiga kichwani.
Sikusubiri apoe, ama afike mwishoni,
Ikabidi niyatoe, niliyonayo moyoni,
Nikaanza na mayoe, yalonijaa pomoni,
Hakika kitu kizito, kimenipiga kichwani.
"Nyonda wangu taratibu, sikiza yangu maoni,
Japo jambo la aibu, mimba isiyo ndoani,
Kulea ninawajibu, usiwe mwenye sononi"
Hakika kitu kizito, kimenipiga kichwani.
Kwangu ikawa aula, sote tukiwa rahani,
Nikazidi saka hela, viwe havikosekani,
Vizurizuri vyakula, matunda pale nyumbani,
Hakika kitu kizito, kimenipiga kichwani.
Ikakatika miezi, kwa rehema za Manani,
Nikiyatoa malezi, mzuri yenye thamani,
Akabariki Menyezi, kujifungua mwendani,
Hakika kitu kizito, kimenipiga kichwani.
Huku nikiwa na hamu, nikawasili gangoni,
Mtoto nimfahamu, aliyetoka tumboni,
Sikuamini dawamu, nilichoona machooni,
Hakika kitu kizito, kimenipiga kichwani.
Ayi! nilipata tabu, sijawahi maishaini,
Nikaiona ajabu, mbaya isiyo mfani,
Ati! napewamwarabu, na mie hatufanani,
Hakika kitu kizito, kimenipiga kichwani.
Tama naachia nibu, kuongeza sitamani,
Nyonda hana la kujibu, anaomba samahani,
Kwa haya yalonisibu, siwezi kutamakani,
Hakika kitu kizito, kimenipiga kichwani.
Mshairi Machinga,
mfaumehamisi@gmail.com,
+255716541703/752795964,
Dar es salaam, Kkoo.
|
|
|
|
| UHAKIKI WA RIWAYA YA KUFIKIRIKA |
|
Posted by: MwlMaeda - 12-25-2021, 08:24 PM - Forum: Uhakiki wa kazi za fasihi
- No Replies
|
|
KITABU: KUFIKIRIKA
MWANDISHI : S. ROBERT
MCHAPISHAJI : OXFORD UNIVERSITY PRESS
MWAKA : 1967
Riwaya ya kufikirika ni riwaya iliyotungwa na mwandishi mashughuli Shaabani Robert, katika riwaya hii mwandishi anaeleza juu ya mila na desturi zilizopitwa na wakati kuwa hazina nafasi katika kipindi cha sasa. Mwandishi anaeleza kuwa jamii ya watu wakufikirika ilikuwa inaamini juu ya uganga na mambo ya kijadi. Hivyo kupitia mhusika utu busara ambaye alikuwa anaelimu kubwa ya dunia. Utu Busara alijiingiza katika kundi la utabiri ili aweze kuleta mabadiliko katika nchi ya kufikirika. Kutokana na utabiri wake Mfalme na Malkia wanafanikiwa kupata mtoto na baadae Utu Busara tena anakuwa mwalimu wa mtoto wa mfalme na kuanza kumfundisha elimu ya dunia ambayo ni kinyume na matakwa ya mfalme, baada ya kufukuzwa na mfalme, Utu Busara anaamua kujiingiza katika kilimo ambapo ikapelekea kukamatwa kwa kudhaniwa kuwa ni mjinga. Kutokana na elimu na weledi alionao utu busara anafanikiwa kujiokoa kutoka gerezani na kufanikiwa kumponya mtoto wa mfalme kwa kutoa ushauri kuwa apelekwe hospitali. Mwisho mtoto wa mfalme anapona na kufanya utu busara kufanikiwa katika nia yake ya kuleta mabadiliko katika nchi ya kufikirika.
Katika kuhakiki na kuchambua riwaya hii ya Kufikirika tutazingatia vipengele vya fani na maudhui. Hivyo tutaanza kwa kuchambua vipengele vya maudhui ambavyo hujumuisha dhamira, ujumbe, migogoro, mtazamo, na falsafa na kisha tutatalii kwa kina juu ya fani na vipengele vyake..
Dhamira, Katika riwaya hii ya Kufikirika mwandishi shaaban Robert ameonesha dhamira kuu ni ukombozi wa kiutamaduni. Kiujumla riwaya ya kufikirika inajdili harakati zinazofanywa na Utu Busara za kupambana na tamaduni zilizopitwa na wakati. Kupitia mhusika Utu Busara mwandishi anaonesha kuwa mila na tamaduni zilizopitwa na wakati hazina budi kutupiliwa mbali hasa katika kipindi hiki cha sayansi na teknolojia.
Licha ya dhamira kuu, pia mwandishi amejadili dhamira ndogondogo kupitia wahusika lukuki ambao amewatumia katika riwaya hii, Dhamira hizo ni kama zifuatazo:
Suala la uongozi, Mwandishi Shaban Robert hakupuuzia suala la uongozi katika riwaya hii, anaonesha kuwa viongozi wa nchi ni lazima wawe mstari wa mbele katika kuhakikisha maslahi ya nchi yanalindwa na wananchi wanaishi kwa amani. Mwandishi anabainisha suala hili kwa kumtumia mhusika mfalme (uk 1-2)
“Nimejaliwa kupata ufalme kuliko wafalme wengine walio majirani zangu. Binafsi yangu nimepigana vita nyingi kulinda nchi isitekwe adui. Ushindi wa kila vita umenipa utukufu wa namna ya peke yake. Milki yangu pana imeenea kaskazini, kusini, mashariki na magharibi.”
Suala la ugumba na utasa,mwandishi shaban robert hakusita kulielezea suala la ugumba na utasa katika riwaya hii ambalo ndio lilipelekea kuibua dhamira mbalimbali. Mwandishi anamtumia mhusika mfalme na malkia katika kuonesha tatizo hili. Mwandishi anaonesha kuwa licha ya ujasili, uzalendo na furaha yote aliyokua nayo mfalme na malkia lakini walijiona sio kitu kutokana na kukosa mtoto, ambaye angekuja kurithi madaraka mara baada ya kufa kwa mfalme.(uk 3)
“…………….jina lake litachorwa kwa majohari, wa watu hawa na pia nashukuru kwa kuwa bwana juu ya vitu vya faraja visivyokwisha, lakini nina sikitiko kubwa kwa kukosa mtoto. Maskini mwenye mtoto namuona kuwa bora kuliko mimi………….”
Kutokana na tatizo hili mfalme akatafuta kila njia ili aweze kupata mtoto. Hapa ndipo mfalme alipoamua kuweka bayana tatizo lake hili aweze kuaidiwa.
Suala la imani potofu, mwandishi anaonesha juu ya dhana potofu zilizojengeka katika vichwa vya watu wa kufikilika juu ya mtu mwerevu na mjinga. Wanaona kuwa mjinga na mwelevu hujulikana kutokana na kazi anayoifanya mtu, utu busara alionekana kama mtu mjinga kutokana na shughuli ya kilimo aliyokuwa anaifanya halikadhalika mfanyabiashara alionekana mwelevu kutokana na kazi yake (uk 39)
”…………mtu wa kwanza alikuwa na umbo kuza. Kazi yake ilikuwa ni biashara mjini. Ajali ya kukamatwa ilikua amekaa kitako dukani pake. Yeye alihesabiwa kuwa ni mwerevu. Mtu wa pili alikua na umbo la wastani. Amali yake ilikuwa ni ukulima. Ajali ya kufanywa mahabusi wa kafara ilimkuta shambani pake analima. Huyu alidhaniwa kuwa ni mjinga……..”
Kutokana na mtazamo huu, hatimaye mwelevu aliweza kujinasua na kifo hicho, hivyo mwandishi shaban robert anajaribu kutoa mwanga kwa jamii juu ya dhana potofu na kuitaka jamii kubadilika ili kuendana na wakati.
Halikadhalika imani potofu imekisili katika jamii ya watu wa kufikirika kwani wanaamini juu ya mambo ya jadi hasa uganga na kupuuzia huduma za kisasa kama vile hospitali. Hivyo mwandishi shaban robert kupitia mhusika wake Utubusara anaitaka jamii kuachana na mila na tamaduni zilizopitwa na wakati kwani huweza kusababisha hasara kubwa kwa jamii husika kama ilivyowapata watu wa kufikirika ambao walipoteza vitu vingi kwa ajili ya uganga (Uk 8-14)
Nafasi ya mwanamke, mwandishi shaaban robert hakupuuza nafasi ya mwanamke katika riwaya yake. Katika riwaya hii mwandishi amemchora mwanamke kama mtu muhimu katika jamii mwenye kutoa ushauri na ukakubalika. Mfalme analithibitisha hili katika ( uk 1) anasema
“………alikuwa tayari kupokea msaada uliotolewa kwa hiyari na mwanamke lakini kulazimisha kutendewa msaada hakupenda. Aliona kazi na faraju zitendwazo na wanawake katika maisha zilitosha kuwa mzigo mzito juu yao…..”
Hivyo mwandishi anaonesha jinsi mwanamke anavyofanya mambo makubwa katika jamii, hivyo anapaswa kuheshimiwa na kuthaminiwa.
Pia mwanamke amechorwa kama mtu mvumilivu, mwandishi Shaaban Robert amemuonesha mwanamke kama mtu mwenye kuvumilia matatizo mbalimbali yanayomkabili. Malkia licha ya kukumbwa na tatizo la kukosa mtoto hakuvunjika moyo aliendeleza upendo wake kwa mfalme mpaka pale mungu alipowajalia kupata mtoto.
Dhamira nyingine ni dharau na majivuno, dhamira hii imejitokeza pale ambapo mhusika Mfanyabiashara alipokuwa gerezani alikuwa anamdharau utu busara. Kutokana na kazi aliyokuwanayo mfanyabiashara alijiona kuwa ni bora kuliko mkulima( uk 40)
………….Huwaje, wewe mvaa koja la ushanga shingoni kama mwanamke kupata njia! Una sifa zaidi ya ujinga. Nashangaa kwanini hawakutakiwa wajinga wawili kwa kafara hii! Ujinga ni ila ya kustahili upanga wa chakali.
Umuhimu wa elimu ni dhamira nyingine ambayo mwandishi Shaaban Robert ameijadili katika kazi yake. Mwandishi anaonesha kuwa watu wa Kufikirika walikuwa hawana elimu ya dunia walijiegemeza zaidi katika mambo ya uganga, hivyo utu busara alijaribu kuleta mabadiliko katika nchi ya kufikirika kwa kuwapatia elimu ya dunia ambayo baadae ilisaidia kuikomboa nchi ya kufikirika.
Pia dhamira nyingine ni matumizi mabaya ya mali, kutokana na mfalme kukosa mtoto, waganga walitumia sehemu kubwa ya mali ya nchi ya kufikirika hadi ikapelekea matatizo katika nchi ya kufikirika( uk 14)
Nchi ambayo zamani ilikuwa ya shibe, utajili, nguo, tafrija na neema zote sasa ilikuwa imegeuka nchi ya njaa, umaskini, uchi, uzito na uhitaji wa kila namna ulikuwa mbele ya watu………
Kipengele kingine ni ujumbe. katika riwaya ya kufikirika kupitia dhamira mbalimbali zimeweza kutuibulia ujumbe ufuatao.
· Umoja ni nguvu na utengano ni udhaifu. Mfano wananchi wa kufikirika walikuwa na umoja katika kufanikisha ustawi wa nchi yao hali kadhalika watu wa kufikirika walikuwa na umoja na ushirikiano katika kufanikisha mfalme wao anapata mtoto.
· Kwenye upendo, umoja na ushirikiano hakuna vurugu na matatizo mbalimbali.ustawi wa nchi ya Kufikirika umetokana na umoja na ushirikiano waliokuwa nao.
· Jamii isijiegemeze katika imani za kimila na kitamaduni tu bali iangalie upande mwingine. Hii inatokana na ukweli kwamba wanakufikirika walikuwa hawaamini masuala ya hospitali badala yake walikuwa wanaamini mambo ya kimila na kitamaduni.
· Ujinga na werevu wa mtu hupimwa kwa matendo na sio kazi anayoifanya. Hii inatokana na watu wa kufikirika ambayo walikuwa wanapima werevu na ujinga wa mtu kutokana na kazi zao.
· Ujumbe mwingine ni kwamba viongozi lazima wadumishe sheria za nchi ili kuleta usawa na amani katika nchi.
Hivyo Shaaban Robert anaitaka jamii ibadilike kwa kuzingatia maonyo na maadili yapatikanayo katika riwaya ya kufikirika.
Kipengele kingine ni migogoro, mgogoro ni mvutano kati ya pande mbili au zaidi.mwandishi Shaaban Robert katika riwaya hii ya kufikirika ameonyesha migogoro mbalimbali kama vile mgogoro wa kiuchumi,kijamii,kisiasa,utamaduni na mgogoro wa nafsi.
Tukianza na mgogoro wa kiuchumi, Mwandishi ameonyesha jinsi nchi ya kufikirika ilvyoyumba kiuchumi kutokana na mali zote za nchi zilivyotumika katika kumtibu mfalme na malkia na mwishowe shughuli za nchi zilisimama.uk (8-12).
Pia kuna mgogoro wa kijamii, mwandishi ameonyesha mgogoro wa mfalme na malkia kwa kukosa mtoto,kwakua walijiona hawana umuhimu katika jamii ingawa walikua na mali nyingi. Uk(1-6).
Pia mgogoro mwingine wa kijamii ni kati ya mfalme na waganga kwamba makundi matano ya waganga waliokusudiwa kumtibu mfalme na malkia walishindwa kuwatibu.uk(8-13).
Mgogoro mwingine wa kijamii ni kati ya mfalme na waliotakiwa kutolewa kafara,kwamba katika nchi ya kufikirika suala la mtu kutolewa kafara ni suala ambalo haliendani na sheria za nchi ya kufikirika.
Vilevile kuna mgogoro wa nafsi uliojitokeza kwa mfalme,jinsi mfalme alivyokua akiumia juu ya kukosa mtoto kwa muda mrefu takribani miaka kumi baada kuoana na malkia.
Pia malkia alikua na mgogoro na nafsi yake juu ya kukosa mtoto kwa muda mrefu tangu kuoana kwao.
Hali kadhalika kuna mgogoro kati ya waziri mkuu na wajumbe juu ya kubadili mfumo wa uongozi.
Pia kuna mgogoro kati ya ukale na usasa,kwamba wananchi wa kufikirika waliamini sana mambo ya kishirikina wakati Utubusara alikua akijaribu kuwaelimisha juu ya mambo ya sayansi na teknolojia na waachane na mambo ya zamani.
Pia kuna mgogoro wa kisiasa, mwandishi ameonyesha jinsi mfalme alivyokua ameegemea kuongoza nchi yake kupitia mila na desturi, lakini tunaona jinsi Utubusara alivyokua akijaribu kuishauri jamii ya kufikirika kuepukana na mila zilizopitwa na wakati na waegemee katika sayansi na teknolojia ili waweze kuleta mabadiliko.
Falsafa, kiujumla falsafa ni mchujo wa welekeo wa mawazo muhimu yajitokezayo kila mara katika kazi mbalimbali za msanii ( Senkoro 2011). Katika kazi hii shabaan Robert anaonekana kutawaliwa na falsafa kuwa mila na tamaduni zilizopitwa na wakati hazina nafasi katika nkipindi hiki cha sayansi na teknolojia.
Msimamo, msimamo ndio uwezao kuwatofautisha wasanii wawili wanaotunga kazi za fasihi zilizo na kiini na chimbuko moja ( senkoro 2011). Katika kazi hii mwandishi shaaban Robert anaonekana kuwa na msimamo wa kiyakinifu. Kwa mujibu wa mwandishi anaona katika kipindi cha sayansi na teknolojia mila na tamaduni za zamani zisipewe nafasi.
Mtazamo, mwandishi shaaban robert anaonekana kuwa na mtazamo wa kimapinduzi, mwandishi anaona kuwa ili jamii isiangalie mila na tamaduni tu bali iangalie mambo ya sayansi na teknolojia.
Baada ya kuchambua vipengele vya maudhui sasa tugeukie vipengele vya kifani.kiujumla fani katika fasihi ni ule ufundi wa kisanaa anaotumia msanii katika kazi yake(Senkoro 2011). Katika kuchambua vipengele vya fani tutajikita katika muundo, mtindo, wahusika, mandhari na matumizi ya lugha.
Wahusika, hawa ni watu, ama viumbe, waliokusudiwa wawakilishe dhana, mawazo au tabia za watu, katika kazi za fasihi. Katika riwaya ya kufikirika mwandishi Shaaban Robert amepambanisha wahusika mbalimbali katika kuibua au kusindikiza dhamira zake. Baadhi ya wahusika aliowatumia ni kama wafuatao
Mfalme, huyu alikuwa ndiye kiongozi au mfalme wa nchi ya kufikirika ambaye aliongoza vema na alikuwa mtu mwenye huruma na upendo na watu wake. Hali kadhalika mfalme alikuwa ni jasiri na mzalendo aliyepigania haki za raia wake na kuzilinda sheria za nchi ya kufikirika. Licha ya mali na furaha yote aliyonayo mfalme lakini kwa kipindi kirefu cha maisha yake mfalme amekuwa akisumbuliwa na tatizo la kukosa mtoto. Kupitia uhusika alioubeba mfalme ameibua dhamira mbalimbali kama vile suala la uongozi, ujasiri na uzalendo, umuhimu wa kuwajali wanawake na imani potofu.
Malkia, huyu alikuwa ni mke wa mfalme ambaye pia alikuwa anasumbuliwa na tatizo la utasa. Ni mwanamke mvumilivu na mwenye subira hivyo anafaa kuigwa na jamii. Mwandishi kwa kumtumia mhusika malkia ameibua dhana ya utasa na uvumilivu.
Utu busara ujinga hasara, ni mhusika aliyeibua dhamira nyingi katika riwaya hii ya kufikirika, alikuwa ni mtu makini na mwenye upeo mkubwa katika kufikiria mambo. Huyu ndiye aliyetabiri kuzaliwa kwa mtoto wa mfalme, baadae akawa mwalimu wa mtoto wa mfalme na baadae akajiingiza katika ukulima( uk 49). Hekima na uelewa aliokuwa nao ulikuwa ngao tosha iliyomsaidia kujikomboa kutoka katika vikwazo vyote alivyokumbana navyo, hakika ni mtu anayefaa kuigwa katika jamii.
Mwerevu, huyu alikuwa ni mfanyabiashara ambaye alionekana ni mwerevu kutokana na kazi yake. Ama hakika ni mtu aliyajaa dharau na majivuno( uk 40) anasema,
………….Huwaje, wewe mvaa koja la ushanga shingoni kama mwanamke kupata njia! Una sifa zaidi ya ujinga. Nashangaa kwanini hawakutakiwa wajinga wawili kwa kafara hii! Ujinga ni ila ya kustahili upanga wa chakali.
Kwa hakika utu busara alileta mwanga katika nchi ya kufikirika juu ya imani na tamaduni zilizopitwa na wakati.
Waziri mkuu, huyu uwakilisha viongozi wanaopindisha sheria kwa manufaa ya watu wachache. Mwandishi anamchora mhusika huyu kama mtu ambaye aliyetumia vitisho na nguvu katika kushawishi wajumbe kukubaliana na ubadilishaji wa sheria. Hakika hafai kuigwa na jamii hasa katika kipindi hiki cha mabadiliko.
Muundo, Katika kazi ya fasihi muundo ni mpango na mtiririko wa kazi hiyo kwa upande wa visa na matukio( Senkoro 2011). Hivyo katika riwaya hii ya Kufikirika mwandishi Shaaban Robert ametumia muundo wa moja kwa moja ambapo amesimulia kitabu mwanzo hadi mwisho. Katika kuipamba kazi yake mwandishi Shaaban Robert ameigawa riwaya yake katika sehemu ndogondogo , Kila sura ina kichwa cha habari. Sura hizo ni kama vile Mfalme, Waganga, Matokeo ya utabiri, Mtoto wa mfalme na Kafara. Pia sura ya tano ameigawa katika sehemu kuu mbili na kuipa jina la Baraza na Gereza.
Mtindo, katika kazi ya fasihi ni ile nama mbayo msanii hutunga kazi hiyo na huipa sura ambayo kifani na kimaudhui huainisha kanuni au kawaida zilizofuatwa kama ni zilizopo( za kimapokeo) au ni za kipekee( senkoro 2011). Mwandishi shaaban Robert katika kazi yake hii ametumia mtindo wa masimulizi yaani amesimulia matukio yote katika mtiririko unaofaa.pia nafsi zote zimetumika, hali kadhalika katika kuipamba kazi yake mwandishi ametumia ushairi ( uk 18-19) anasema.
Jina lipewe wana
Kulikariri kwa moyo
Waelezewe maana
Wakuze wayatendayo
Kama milivyoona
Matendo ya mtu huyo
Katenda bora sana
Kwa tuzo apewayo
Pia katika riwaya hii, mwandishi ametumia mtindo wa kutoa maana ya meneno magumu mwishoni ili kufanya kazi yake ieleweke kwa urahisi.
Mandhari. Mandhari ni mahali au sehemu ambayo kazi ya fasihi inatendeka. Katika riwaya ya kufikirika mwandishi shabani robert ametumia mandhari ya Kufikirika, kwani hata nchi inayozungumziwa ni ya Kufikirika, pia nchi zilizopakana na nchi ya Kufikirika nazo ni za kufikirika. Pia mwandishi ametumia muktadha halisi kama vile Gerezani, Nyumbani kwa Mfalme, Bustanini ( uk 1) na Shambani. Kupitia mandhari hizi mwandishi Shabani Robert ameibua dhamira mbalimbali ambazo tumejadili hapo awali.
Matumizi ya lugha, hujumuisha jinsi mtunzi alivyotumia lugha katika kuwasilisha kazi yake. Matumizi ya lugha hujumuisha misemo, nahau, methali na tamathali za semi.
Methali, methali zilizotumika katika riwaya hii ni kama vile, nyumba ya mgumba haina matanga (uk 5),mwenye haya hazai (uk 6),
Misemo, katika riwaya ya kufikirika misemo iliyotumika ni kama ifuatayo. Dunia haifichi siri (uk 23), maisha ni kama kuwa katika bahari ( uk 24).
Tamathali za semi, haya ni maneno ambayo hutumiwa na wasanii wa fasihi ili kutia nguvu katika maana, mtindo na hata sauti katika maandishi au kusema. Pia tamathali za semi hutumika ili kupamba lugha au mazungumzo. Katika riwaya ya kufikirika mwandishi Shaaban Robert ametumia tamathali mbalimbali kama ifuatavyo:
Tashibiha, katika tamathali hii watu ama vitu viwili au zaidi hulinganishwa na watu ama vitu vingine kwa kutumia maneno kama mithili, kama, n.k, katika riwaya hii tahibiha zilizojitokeza ni kama vile kichwa chake kilishindiliwa kama gunia (uk 29),sauti ya waafrika ni kali kama ile ya radi ( uk 6)waliweza kunusa kama mbwa mwitu( uk 8), akili yake kali kama wembe ( uk 38), maswali aliyamimina kama maji ( uk 29), mtu mdogo kama mbilikimo (uk 41)
Tashihisi, katika aina hii vitu visivyo na sifa walizonazo watu hupewa sifa hizo. Katika riwaya hii mwandishi Shaaban Robert anabainisha tashihisi zifuatazo,sauti ya ndege waliokuwa wakiimba matawini kwa kuagana na mchana ilikuwa na simanzi masikioni (uk 1)
Sitiari, hii ni tamathali ambayo hulinganisha vitu bila kutumia viunganishi, mwandishi wa riwaya hii ametumia sitiari zifuatazo, mjinga ni mnyama ( uk 41), wanawake ni malaika( uk 40).
Mubalagha, ni tamathali ya semi ambayo hutia chumvi au hukuza jambo. Katika riwaya ya Kufikirika mwandishi ametumia mbinu hii katika( uk 11) siku hiyo kuni, mkaa, na mafuta yote yalikwisha kwa kuchoma hirizi hizo, moshi mwingi uliruka juu ukatanda katika hewa kama wingu kubwa la mvua.
Jinala kitabu, Jina lakitabu kufikirika linasadifu yaliyomo .Kwanza nchi yenyewe ya kufikirika ni nchi ambayo haipo,mwandishi anaonyesha kwamba hata mfalme mwenyewe haijui mipaka ya nchi yake.Hata nchi zinazopakana nazo ni nchi za kufikirika tu.Nchi kama Anasa,Majaribu,Bahari ya kufaulu na safu ya milima ya Jitihada vyote ni vya kufikirika tu.
Kwa upande wa maudhui, mambo ya kafara ni ya kufikirika tu,kwani mambo hayo katika jamii zetu hayapo.Matibabu mengi siku hizi hufanywa hospitalini,ambako kuna wataalamu waliosomea taaluma hii ya uganga na sio miti shamba kama wananchi wa kufikirika.
Kwa kuhitimisha tunaweza kusema kuwa mwandishi shaaban robert kwa kiasi kikubwa ameonesha matatizo mbalimbali yanayoikumba jamii na kuyatolewa ufumbuzi.
Marejeo
Robert, S (1991) Kufikirika.Dar es salaam. Mkuki na nyota publishers.
Senkoro, F.E.M.K (2011) Fasihi. Dar es salaam. KAUTTU.
|
|
|
|
| UHAKIKI WA RIWAYA YA USIKU UTAKAPOKWISHA |
|
Posted by: MwlMaeda - 12-25-2021, 06:31 PM - Forum: Uhakiki wa kazi za fasihi
- No Replies
|
|
KITABU : USIKU UTAKAPOKWISHA
MWANDISHI-MBUNDA MSOKILE
MWAKA-1990 WACHAPISHAJI-DUP
UTANGULIZI
Riwaya ya Usiku Utakapokwisha imejadili kwa kina masuala ya kisiasa, kiuchumi na kijamii katika jamii ya Tanzania baada ya miaka ishirini na mitatu ya Azimio la Arusha.Mwandishi ameyaangalia baadhi ya kwa jicho pevu matatizo yanayoikumbaTanzania katika juhudi zake za kujenga jamii mpya ya kijamaa. Riwaya hii imekitwa kwa wahusika watatu: Chioko, Gonza na Nelli.
Nelli ni mchumba wake Chioko na wanaishi kwa Gonza ambaye ana chumba kimoja tu,Gonza anaishi kwa kutegemea kuuza karanga na kufanya shughuli nyingine ambazo Chioko hazifahamu. Katika msako unaofanyika mjini ili kutafuta wazururaji, Nelli anakamatwa na kupelekwa kijii cha mapinduzi. Chioko hafanikiwi katika juhudi zake za kutafuta kazi: Gonza anamshauri Chioko waende Zambia amabako watapata kazi. Chioko anatilia mashaka mpango huo; lakini anapopata barua kwa Nelli kumweleza kwamba,anakuja kumtembelea na hali yeye hana pesa anashawishika na mpango huo.
Mwandishi Kupitia wahusika hawa watatu anaichambua jamii ya Tanzania na hali nzima ya mfumo wa kiuchumi na kijamii, na kuonesha uozo uliomo katika jamii hii ambayo inatarajia kujenga mfumo wa Ujamaa. Suala la rushwa, na utumiaji mbaya wa madaraka kwa viongozi, matabaka, dhiki za Walalahoi/makabwela na masuala mengine mengi yanayohusiana na hali halisi ya kiuchumi,kisiasa na kijamii Mwandishi ameyapa nafasi kubwa na kuyajadili kwa kina katika riwaya hii.
MAUDHUI
DHAMIRA KUU;UMASKINI AU HALI NGUMU YA MAISHA
Hali ngumu ya maisha au umaskini kwa makabwela umemshughulisha sana Mwandishi katika riwaya hii ya Usiku Utakapokwisha. Katika riwaya hii, mwandishi anaonesha kuwa umasikini umewatawala sana watu wa tabaka la chini kiasi kwamba, hata mahitaji muhimu hukosa na kusababisha vifo vyao, kama asemavyo msanii (uk.7);
“Kifo kilichotokea kati ya mama na watoto wake wawili uko Buguruni kinasikitisha. Ukweli ni kwamba haya ni madhara ya ufukara na umasikini, watu hawa hawakua na kazi kwa muda mrefu na maisha yao yamekuwa yakitegemea mno chakula kilichotokana na kuuzwa kwa vifaa na vyombo vyao vya nyumbani. Lakini vifaa na vyombo hivyo vimeuzwa hadi vikaisha. Mwishoni wakafa kutokana na kukosa chakula”.
Ugonjwa wa ufukara ulikuwa umewasonga sana watu wa tabaka la chini. Kila wakijaribu kuutibu kwa kufanya kazi walishindwa (uk.11). Matatizo ya maisha yaliwakumba wengi.Walijitahidi kupambana na shida usiku kucha, mchana kutwa lakini mafanikio yao yakazidi kuwa duni. Mtatizo haya hayakuwakumba watu wa tabaka la chini tu, yaliwakumba hata vijana wa shule.Katika uk. 16 mwandishi anasema;
“Kwa watoto wa shule, hasa wasichana walipita mitaani huku wakiwa wamebeba vyeti vya maisha yao. Kwa upande wao, mtu aliyempa chai ni ‘mpendwa’. Aliyetoa pilau ni mfadhili na yule aliyetoa lifti wakati wa jua kali lililokausha midomo yao na kuwatoa jasho alikuwamungu mtu”.
Kutokana na umasikini vijana wengine walipoona hawana fedha, walivuta bangi ili kutoa woga. Kisha wakawa wanauza bangi kwa siri, walifanikiwa na walioshindwa walijiingiza kwenye vitendo vya wizi (uk.17).
Mwandishi ameonyesha namna makazi ya makabwela yanavyokatisha tamaa. Waliishi sehemu duni ambazo hazina miundo mbinu kama Manzese. Manzese ni sehemu muhimu ya mji wa Dar-es-salaam na ina mambo mengi. Huko ndiko wanakoishi makabwela na makapera wa jiji hili, sehemu ambayo ni chafu na haitamaniki.Katika uk.1 mwandishi anasema;
“Sehemu ya jiji ambayo inafukuta harufu ya uozo wa aina aina; sehemu ambayo ina mashimo na makaro yanayobwabwaja maji machafu ya mji, sehemu ambayo ina mabanda mbavu za mbwa yenye kushika tama kwa unyonge! Manzese inahuzunisha!”.
Mwandishi ameonyesha namna makabwela/maskini wanavyoishi maisha ya taabu sana, nyumba zao si salama, chakula chao cha taabu daima wanaishi na wadudu kama vile nzi, mbu, panya, kama rafiki zao. Maisha ya mtu masikini hayakudhaminiwa ndio maana hata wakipeleka malalamiko yao serikalini hawashughulikiwi (uk.7).
Hali ngumu ya maisha au Umaskini imesababisha makabwela kutegemea majaa ya takataka kupata chakula chao.Hawa waliokota vile vyakula vilivyotupwa na wenye pesa ili kuokoa maisha yao ya kila siku. Katika uk.25 mwandishi anasema;
“Wengine walikua wamejaa kwenye jaa moja la takataka, karibu na barabara wakiokota punje ndogo ndogo za mchele zilizokuwa zimetupwa huko.Pengine ilibidi wapepete makapi ya mchele zilizokuwa zimetupwa huko.Pengine ilibidi wapepete makapi ya mchele kwa saa nyingi huku jua kali likiwachoma.Hakika lilikuwa tatizo”.
Hali ya umasikini ina madhara yake kwa jamii.Kutokana na umasikini makabwela wanapoteza utu wao. Mfano mtu yuko tayari kufungwa kwa niaba ya mwenye pesa ya kununulia chakula kama asemavyomsanii (uk. 40);
“Mtu mmoja, mheshimiwa, mwenye pesa alikuwa amepatikana katika kosa, akahukumiwa kifungo. Lakini yeye liamua kulinda hadhi yake kwa kumtafuta mtu wa hali ya chini akafungwe ili alipwe pesa”.
Maisha ya masikini yalitegmea kuzunguka mitaani na kuuza karanga, na njugu huku wakifukuzwa na mgambo kila sehemu. Maisha yao niya kukimbizana na mgambo kila sehemu; masikini akipata matako hulia mbwata. Kwa ujumla, msanii anaonesha kuwa watu masikini kula kwao ni kwa taabu, kulala kwa kwa taabu, kunywa kwao kwa taabu, kila kitu ni taabu kwao, hawana nafuu yoyote.
Mwandishi anaonyesha kuwa kwenye hoteli za makabwela vyakula vinavyouzwa navyo ni vya hali ya chini sana ukilinganisha na mahoteli makubwa wanaokula viongozi na watu wengine wenye pesa.Katika uk.37 mwandishi anasema;
“Akapita mbele ya jingo moja, akaona kibao kimeandikwa bei mbalimbali za vyakula. Maandishi yake yalikuwa yakisomeka wazi.
NKom Ba hoTeLI
BEI:MAkonGolo…………………………………………………Shs 25.00
BatA La kUchoMA………………………………………….Shs 20.00
PUA ya nguluwe……………………………………………Shs 15.00
MBavu YamBuZI…………………………………………Shs 20.00
SuPu Ya kicHwa CHA kuku…………………….…….Shs 3.00
UtumBo wa KUKU………………………………………Shs 4.00
KichWA chA KuKu…………………………………………Shs 6.00
UGAli……………………………………………………………Shs 5.00
fIrIGIsi la BAtA ……………………………………………Shs 10.00
Fika JioNEE mWENYEWE: nDunGu:
ChAKula Ni uZIMA: NKomBa end GampaNi
Sehemu hii ilikuwa maarufu kwa watu wa tabaka la chini, lakini wa hali ya juu haikuwa sehemu maarufu kwao, kwani hoteli yenyewe haikuwa ya hadhi yao. Pua ya nguruwe, supu ya kichwa cha kuku, utumbo wa kuku, na filigisi za bata ni vyakula vya makabwela.
Katika kuondokana na tatizo hili la umasikini. Gonza anasema lazima itafutiwe sababu ili tuweze kuondokana na umasikini. Gonza anasema (uk.8);
“Panapowezekana pawezekane! Panaposhindikana pashindikane;na sababu itafutwe na kutolewa hadharani”.
Mwandishi anaona kuwa ili tuondoe umasikini, lazima tutafute kwanza chanzo cha umasikini huo.Chanzo kikipatikana, hata hatua zakuchukua dhidi ya umasikini itakuwa rahisi kupatikana.Mwandishi anapendekeza kuwa, kufanya kazi kwa bidii ni njia mojawapo ya kuondoa umasikini.(uk. 11);
Mwandishi anaonesha kuwa kufanya kazi kwa bidii kutaondoa ugonjwa huu wa ufukara kwa makabwela. Bila kufanya kazi kwa bidii;itakuwa ndoto kuondokana na huu umaskini.
Mwandishi anaona kuwa kurudi shamba si suluhisho la umasikini kwani hata huko shamba kuna matatizo yake kama ilivyo mjini. Mwandishi anasisitiza kuwa sio makabwela tu walazimishwe kwenda shamba mabadiliko ya nchi lazima yawe ya watu wote na sio makabwela tu (uk. 19). Mwandishi anaonesha kuwa lazima huduma zote muhimu zipelekwe huko kijijini ili ziwavutie watu kwenda huko (uk. 19).
Mwandishi anaona kuwa ili kuondokana na umasikini ni muhimu kuanzisha miradi mjini. Lakini kwanza lazima tuwe na nia, kama hatutakuwa na nia miradi hiyo itakufa. Miradi anayopendekeza mwandishi ni kama vile maduka ya ushirika. Kwa upande wa Gonza na Nyundo wanaona njia pekee ya kuondokana na umasikini ni kupambana na wenye pesa kwa nguvu na kugawana kile wanachomiliki: Gonza na Nyundo wanaona wenye vyeo ndio wamesababisha umasikini, kwahiyo tunapotaka kuondoa umasikini lazima tupambane nao (uk. 74);
“Leo jioni kuna kazi………leo usiku tutakwenda nyumbani kwa yule meneja wa kampuni ya mabomba…… Tanzania frendi; hatuwezi kulala njaa wakati watu wengine wanachezea mifwedha…… wanasaza mifedha……”
Mapambano ya Gonza dhidi ya wenye navyo yanaangamiza maisha yake kabla usiku haujaisha. Mwandishi anatuonesha kuwa mapambano dhidi ya umaskini si lelemama bali yanahitaji umoja na mshikamano wa makabwela, kwani umoja ni nguvu na utengano ni udhaifu (uk. 39).
Mwandishi wa riwaya hii ameonesha matatizo mbalimbali yanayoikumba Tanzania ya leo kama vile umaskini,uongozi mbaya na rushwa,matabaka,wizi na ujambazi,umalaya na matatizo mengine mengi na hizo ndizo dhamira ndogo ndogo.
- SUALA LA UONGOZI NA RUSHWA
Azimio la Arusha lilianzishwa mwaka 1967 hapa Tanzania lilikusudia kujenga mfumo wa Ujamaa.Katika Azimio hilo suala la uongozi bora lilijadiliwa kwa kina hasa misingi yake.Mwandishi anaonyesha kuwa licha ya kulipa kipaumbele suala la kujenga ujamaa lakini bado kuna viongozi ambao wanakiuka misingi ya kujenga jamii yenye haki na usawa.Mwandishi ameonesha kuwa viongozi wetu wako mstari wa mbele kupokea rushwa ili watoe huduma .Katika uk 13 mwandishi anasema;
“Natafuta kazi”
“Kazi?”
“Ndiyo kazi”
“Je una chochote?”
“Kama nini?”
“Ma-dalla kadhaa!”
“Ya kazi gani?”
“Ili tumlainisha meneja. Unajua meneja ni mzee wa nyumbani, lakini habari hii ya dalla anaipenda sana. Hii ni silaha kubwa tukitaka kufanikiwa mambo ya siku hizi magumu”
Akameza mate na kuendelea kusema
“Isitoshe, kila mtu tutakamopita kabla ya kufika kwa mzee itabidi kutoa dalla kadhaa. Iko kazi”
Pia Suala hilo linajitokeza tena katika uk.21 pale Gonza anapomtaka Chioko amshawishi mpenzi wake Nelli ahonge mwili wake ili apate kazi, mwandishi anasema;
“Mwambie shemeji ahonge bwana.Kama hana pesa kama sisi anaweza kutumia njia nyingine. Kama ujuavyo yeye ni msichana bwana. Anao uwezo mkubwa sana wa kuwaweka sawa maofisa wa aina yoyote ile. Usiwaone wasichana wengine wamevalia wakipita mitaan ukadhani ni hivihivi tuu”
Watu walioshika nafasi za uongozi kwenye taasisi mblimbali wanaajiri watu baada ya kupata hongo au rushwa na Iwapo mwombaji kazi ni mwanamke basi wanatarajia kulala nae kwanza kabla ya kumpatia kazi. Lakini wakati mwingine msichana anayehusika anakuwa kama mcheza kamari kwani anaweza kutoa penzi na kazi hapati kama anavyosema mwandishi (uk. 21);
Kuna vijana ambao pengine wanahonga lakini kazi yenyewe wasipate, na kuna wasichana ambao pamoja na kuyakubali matakwa ya wakubwa, lakini hawafanikiwi katika matumaini yao ya kupata kazi; wakubwa waliowaahidi kuwapa kazi wanawapa mimba na kuwatelekeza. Hivyo basi, mwandishi anaona kuwa wanasichana hawanabudi kuepuka rushwa kwani katika hali kama hii msichana anaweza kuwa Malaya.
Mwandishi anaitaka jamii kuwainga viongozi wanaotumia vibaya madaraka waliokabidhiwa. Badala ya kuwaajiri watu kufuatana na kanuni zinazofahamika katika masuala ya ajira, wao wanafuata kanuni zao wenyewe ambazo zinawaletea maslahi binafsi.Mwandishi anaonyesha kuwa Matokeo ya msichana kutafuta kazi yanakuwa kupata mimba (uk. 42-43). Msichana wa namna hii, ambaye anapata mtoto na hana uwezo wa kumhudumia,kuna uwezekano mkubwa wa, kama hakufikiria kutoa mimba kabla ya kujifungua au kumtupa mtoto baada ya kuzaa.
Suala la uongozi mbaya, wizi na njia mbaya ambao watu wenye nyadhifa wanazitumia ili kupata pesa za kutumia kwa ajili ya starehe zao ni kinyume na misingi ya Azimio la Arusha. Gonza anasema kwamba, watu wengi ambao wana fedha nyingi wamepata fedha hizo kutokana na njia ya dhuluma au za wizi. (uk 43);
“Wewe sikiliza, Chioko uawaona wale wenye mifedha hapa mjini”? Wengi wao wamedhulumu walishikwa? Hawakushikwa. Walioshikwa n bahati mbaya na hawana raha”.
Katika hali kama hii maskini au walalahoi au makabwela hawafurahii matunda ya uhuru yaani kana kwamba uhuru umetekwa nyara na watu wachache ambao wananufaika kutokana na uhuru huo.
Wakulima na wafanyakazi sio wanaonufaika na jasho lao, bali vibepari uchwara ambavyo vimepata bahati ya kujipachika katika sehemu za uongozi. Wao ni wanyonyaji wa jasho la wakulima na wafanyakazi. Wakati wakulima na wafanyakazi wanatoa jasho lao kufanya kazi, viongozi hao ndio wanaolifaidi jasho hilo. Matokeo yake ni kuwa, matunda ambayo mkulima na mfanyakazi wanayahangaikia usiku na mchana hawayaoni. Hawaoni jinsi ambavyo serikali inajitahidi kuondoa matatizo yao yanayowakabili. Wameshindwa kujikimu walau kwa mahitaji yao ya lazima.
- UJENZI WA VIJIJI VYA UJAMAA (Operesheni sogeza)
Miaka ya 1974 Tanzania ilifanya ikifanya jitihada ya kujenga vijiji.Kumekuwa na juhudi mbalimbali za kujenga vijiji .Katika kujenga vijiji vya ujamaa hapa Tanzania njia mbili zilitumika ambazo ni:
Ø Kuwaweka pamoja watu ambao nyumba zao zilikua mbalimbali
Ø Kuwasaka watu wasio na kazi mjini na kuwapeleka vijijini.
Dar-es-salaam,kama miji mingine ya Tanzania umewahi kukumbwa na msako wa watu wasio na kazi ambao wamekamatwa na kupelekwa kijiji cha mapinduzi.Riwaya ya Usiku Utakapokwisha inalishughulikia tatizo hili.Watu wasiokua na kazi wanakamatwa na kupelekwa kwenye kijiji cha ujamaa cha mapinduzi, miongoni mwa wanaokamatwa ni wauza karanga,maji ya barafu,korosho kama asemavyo msanii(uk. 48);
“Walishikwa wa aina aina.Wauza kashata,Njugu na karanga,walikuweko wauza pombemwenye mabaa,walikuweko walevi pia,walikuweko wale waliofikiriwa pia kuwa ni wezi walikuwepo.Tulipofika huko tulikua watu wengi, huko tulikuta pia wachawi waliokuwa wamekamatwa na kupelekwa huko kama adhabu. Tulikutana wengi……………………”
Watu hawa wote walishukiwa kwamba,wao ndio wezi ambao usiku wanabomoa majumba. Iwapo ni hivyo, basi kitu ambacho kinafanyika ni kama kuusafisha mji, watu ambao hawatakiwi kuwepo mjini na kuwapeleka vijijini.
Je,ndiyo kusema kwamba vijiji ndio vimekuwa ngao ya kuhimili mishale inayorushwa?Je, pengine kusingeweza kupatikana na uwezekano mwingine wa kuwashirikisha watu hawa katika shughuli za kijamii wakiwa hukohuko mijini badala ya kuwasukumizia vijijini ambako hawakai bali wanatafuta mbinu za kutoroka na kurejea tena mjini? Aidha, kuwapeleka watu kama wezi na wanyang’anyi vijijini kunatoa picha ya kwamba vijijini ni mahali pa kuishi watu wa aina iyo. Hivyo basi, kitendo hiki kinaweza kufisha juhudi zote za kujarbu kuviimarisha vijiji na kuvifanya mahali pazuri pa kuishi.
Katika maongezi yake, Nelli anakisifu mno kijiji cha Helela.Anatoa picha ya kwamba hapo ni mahali ambapo hakuna matatizo (uk. 49);
“Kijiji hiki kina wakazi wapata elfu saba. Kina umeme, kina maji, kina chakula kingi na cha kutosha kuwalisha majirani wa vijiji vikubwa visivyopungua kumi. Helela imesonga mbele, kijiji cha Helela kina mashamba mengi ya mahindi na ngano, mashamba ya maharage, ndizi na smatunda mengineyo. Naikumbuka Helela, naipenda Helela. Helela imesonga mbele”.
Picha anayoitoa Nelli kuhusu Helela ni ishara ya maendeleo ya kuridhisha kwa vijiji vya ujamaa vilivyoanzishwa na serikali, na vijiji lazima viige maendeleo ya kijiji cha Helela.
Baada ya kukamatwa Nelli na kupelekwa kijiji cha mapinduzi, kulitokea matatizo mbalimbali. Kwanza kulitokea fujo, mkusanyiko wa waovu mbalimbali hauwezi kujenga jambo la maana. Kutokana na kuwepo kwa wachawi, wezi, wahuni ikatokea vita vya kugombea wasichana (uk. 48).
Baada ya zile vurugu za kijiji cha mapinduzi, watu wengi sana walifanikiwa kutoroka na kurudi tena mjini. Kurudi kwao mjini kunaonesha kwamba, katika mfumo kuna jambo Fulani ambalo linakosekana. Je, jambo hilo ni lipi? Nelli (uk.50) anasema; “Utaratibu wake si mzuri”.
Katika mfumo wetu wa kijamii kuna tofauti kubwa kati ya mfumo wa mji na kijiji, mfumo wa kiuchumi na kijamii umeipendelea zaidi niji kuliko vijiji. Katika masualaya mawasaliano na huduma nyingine za kijamii hakuna uwiano kati ya miji na vijiji. Vitu hivi vimeshughulikiwa mjini lakini vijiji vimeachwa nyuma. Huu upendeleo wa miji dhidi ya vijiji ndio unaowafanya watu wakapendelea zaidi kuishi mijini kuliko vijijini. Na ndio maana watu waliosakwa na kupelekwa kijiji cha Mapinduzi wanaamua kutoroka kutoka huko na kurudi mjini ambako kuna starehe ambazo huko vijijini hazipatikani.
Kwa upande wa Gonza, yeye hana sababu ya kwenda kijiji cha mapinduzi. Gonza amezaliwa mjini, amekulia mjini na ataendelea kuishi mjini kama alivyosema(uk. 50);
“Mimi binafsi sipendelei “Alijibu Gonza haraka haraka”.
“Kwa nini?
“Nimezaliwa mjini, nimekulia mjini; na sasa makazi yangu ni mjini; shamba nimfuate nani na nikafanye nini?”
Kwa upande wa Nelli, amejifunza maisha ya kijijini na baada ya kurudi mjini anatamani kurudi tena kijijinimradi tuu ahakikishwe usalama wake, anasema (uk. 51);
“Niko tayari kurudi tena huko nikihakikishiwa usalama wangu”.
Gonza anashangaa kusikia tamko la Nelli la kutaka kurudi kijijini. Kwa ujumla, msanii anaonesha kuwa kuwasaka watu na kuwapeleka vijijini si suluhisho la msingi. La muhimu ni kutafuta suluhisho la matatizo hayo mjini hukohuko.
- SUALA LA MAPENZI
Ni hali ya kupenda na kuvutiwa sana inayojengeka baina ya mtu mzima mmoja na mwingine.Mwandihi ameainisha aina mbili ambazo;
Ø mapenzi ya kweli na mapenzi ya uongo (pesa).
Ø Mapenzi ya kweli
Kwa upande mwandisi ameainisha kama ifuatvyo;
Mosi,mapenzi ya kweli kati ya Chioko na Nelli; hawa walipendana hasa katika shida na raha,katika uk.2-3 Chioko anasema;
“Barua hiyo ilikuwa imetoka kwa mpenzi wake Nelli. Nelli alikuwa tumaini la maisha yake ……Nelli……Nelli alikuwa waridi la moyo wake.Nelli alikuwa kioo cha maisha yake…..Nelli alijazwa katka kilakona ya maisha yake”.
Pia katika uk.6 Chioko anaendelea kusisitiza kuwa ;
“Nelli ndiye ua langu…Nelli ndiye waridi la moyo wangu mchanga ……….Nelli wangu “
Maneno ya Chioko dhidi ya Nelli ni ishara tosha kuwa ,hawa watu walipendana kwa dhati na mapenzi yao hakuna wa kuyatenganisha labda kifo tu.
Pili,mapenzi ya kweli kati ya Chioko na Gonza, Chioko na Gonza walikuwa marafiki hasa na wasiri wakubwa. Walikuwa wamesoma wote huko Iringa,ingawa kiini chao kilikuwa tofauti.Wazazi wao walikuwa wakifanya kazi huko Iringa. Na huko ndiko walikokutana vijana hawa wakashibana.Walielewana sana.Walikuwa wameelewana hata wakawa wanazungumza kwa kutumia viungo vya miili yao na sasa walikuwa wamekutana tena hapa jijini na waliishi pamoja kwa kusaidiana hadi kifo cha Gonza.
Kwa upande wa mapenzi ya uongo ambayo msingi wake ni pesa mwandishi anaonyesha kuwa Wanawake wengi waliwapenda wanaume tofauti kwa sababu ya pesa. Wanafunzi nao walikua kwenye mkumbo huohuo,wa kupenda wanaume kwa sababu ya pesa,kama asemavyo msanii (uk 17);
“Utanipa nini nawe katika kipindi hiki cha dhiki”? Alidharau msichana mmoja alipokuwa ametupiwa kombora la penzi na kivulana kitanashati kilichokua kinasoma hapa jijini”.
Mwandishi wa riwaya hii anaonesha kuwa mapenzi ya pesa kwa kiasi kikubwa yanatokana na hali ngumu ya maisha inayowakabili watu wa tabaka la chini. Nakutokana na hali hiyo ndiyo maana linajitokeza tatizo la umalaya jijini.
- TATIZO LA USAFIRI
Mwandishi anaonesha kuwa katika jiji la Dar-es-salaam kuna tatizo kubwa la usafiri kwa watu wa tabaka la chini.Usafiri pekee unaotumiwa na watu wa tabaka la chini ni UDA ambapo mtu unakaa kituoni kwa muda mrefu Kutokana na uchache wa mabasi ya UDA.Katika uk. 27 mwandishi anasema;
“Walifika kituoni, hapa walikuta umma wa watu, utadhani kulikuwa na sherehe ya kumtoa mwali na ambaye leo hii amefunga ndoa”
Mwandishi anaoneshak kuwa Licha ya watu kukaa sana vituoni kusubiri usafiri pia kuna tatizo la msongamano wa watu kwenye vyombo hivyo vya usafiri. Watu wanasukumana, kila mmoja akigombea nafasi.Hasara za kusukumana huko ni kuibiana na kupata vilema ambavyo havikutegemewa (uk. 29).
Mwandishi naonesha kuwa kwenye vyombo hivyo vya usafiri, kuna matusi ya kila aina.Mtoto anamtukana mtu mkubwa, konda anamtukana abiria,abiria wanamtukana konda na dereva, matokeo yake ni matusi mtindo mmoja. Kutukana matusi kwenye vyombo vya usafiri ni kinyume na utaratibu wa jamii, kwani kwenye vyombo hivyo kuna watoto.Hivyo matusi hayo yanawakomaza watoto kabla ya umri wao (uk. 29-34).
Kutokana na tatizo hili la usafiri kwa watu wa tabaka la chini; wengi wao wanachelewa makazini na kwenye shughuli nyingine za kujenga taifa. Mwandishi ameongelea tatizo hilo miaka ya 1990, na bado tatizo hili linaendelea, leo hii watu wanapitia madirishani kutokana na tatizo la usafiri.
- UTOAJI MIMBA NA UTUPAJI WA WATOTO
Suala la utoaji mimba linaonekana kuota mizizi katika jamii ya sasa.Mwandishi amejadili suala hili kwa mapana.Kwa kuangalia suala hili kwa mapana zaidi inaonekana kwamba, ukiacha wanafunzi wa vyuo vikuu, wanafunzi wengine wote wanafukuzwa shule wanapopata mimba. Tatizo hili pia linapelekea utoaji mimba au utupaji wa watoto (uk. 56).
Mwandishi wa riwaya hii anaonesha kuwa suala la utoaji mimba na utupaji wa watoto ni tatizo sugu, na hili kwa kiasi kikubwa linasababishwa na umasikini .Katika uk. 42-43 mwandishi anasema;
“…… Mara ngapi watu huimba jijini juu y wasichana wanaoitwa Malaya ‘ na wale wanaotupa watoto mapipani……… wanawalaumu…… eti Malaya! Ati wahuni! Ni kweli wanauza miili; sawa lakini tumekaa na kufikiri kwa nini? Nani anapenda mwili wake? Ni mwanake gani angependa kumridhisha kila mwanaume? Hakuna!Nani anapenda kutupa watoto? Hakuna lakini kuna maana gani kutunza mtoto wakati huna chakula cha kumlisha? Uhai wa mtoto huyu ni nini kama si chakula? Kwa msichana anayetafuta fedha akipata mimba ni suala la bahati mbaya yeye anataka chakula …… matokeo ya mtoto hayakutarajiwa wala hayaheshimu”
Suala hili linafungamana na suala zima la mfumo wa kiuchumi na kijamii. Wasichana wanatoa mimba au kutupa watoto kwasababu hawawezi kuwakimu kimaisha. Mkabala wa jamii dhidi yao ni wa kikatili. Kupata kwao mimba kunaangaliwa kama mtu ambaye amefanya dhambi isiyosameheka.Kuogopa hali ngumu ya jamii kunawasukuma wasichana hawa ama kutoa mimba au kutupa watoto.
Katika kutatua tatizo hili mwandishi anapendekeza kwamba, lazima tuchunguze kwanza mfumo wa uchumi na kijamii. Mfumo mzima wa kiuchumi na kijamii hauna budi kuchunguzwa. Na katika mambo hayo ndimo ambamo jawabu la tatizo hili linaweza kupatikana.
- NAFASI YA MWANAMKE
Katika riwaya hii mwanamke amechorwa katika nafasi mbalimbali.
Kwanza mwanamke amechorwa kama chombo cha starehe kwa wanaume.Viongozi na mameneja wengi wanawatumia wanawake kukidhi haja zao za kimwili pindi wanawake hao wanapokwenda kutafuta kazi ili apate kazi lazima amstareheshe kwanza mwajiri wake (uk. 23).
Pili,mwanamke amechorwa kama kitega uchumi na ndiyo maana Gonza alimshawishi rafiki yake Chioko amshawishi mchumba wake Nelli akahonge penzi apate kazi ili wapate hela ya kwaajili kukidhi mahitaji yao muhimu ya nyumbani.
Tatu, mwanamke amechorwa kama kiumbe duni asiye na maamuzi yoyote katika jamii zaidi ya kumtegemea mwanaume, katika uk 56 mwandishi anasema;
“Mwanamke …kwani mwanamke nani? Kila cha maana hubebwa na mwanaume.Haki zote anazo mwanaume. Ndio mwamuzi na hakimu nyumbani.Kazi ya mwanamke? Kuzaa, kupika na kumtumikia mume. Mwanamke!”
Nne, mwanamke amechorwa kama mshauri mzuri wa mwanaume,mwandishi anaonesha kuwa Nelli kama mshauri mzuri.Kwanza aliwashauri Gonza na Chioko kurudi kijijini na pia aliwashauri kuanzisha miradi na shughuli mbalimbali za kibiashara zinazoweza kuwafanya waishi na ndugu na wote wanaowahusu hapa mjini (uk. 51).
kwa ujumla Mwandishi anawalakini juu ya nafasi ya mwanamke katika jamii.Mwandishi anaona mwanamke hana mchango wowote katika jamii zaidi ya kumtegemea mwanaume tu.Mwanamke pia ananafasi yake katika kuleta maendeleo ya jamii kama alivyo mwanaume.
DHAMIRA NYINGINE
8.UGUMU WA AJIRA
UJUMBE
Ø Ili tuweze kujenga jamii mpya lazima tupige vita uongozi mbaya na rushwa.
Ø Mfumo wa elimu unaotolewa haumjengi mwanafunzi kujitegemea, bali kutafuta kazi za ofisini.
Ø Umoja na mshikamano kwa watu wa tabaka la chini ni njia mojawapo ya kupambana na umasikini.
Ø Kufanya kazi kwa bidii ni njia mojawapo ya kuondokana na umasikini.
Ø Kutoa mimba au kutupa watoto chanzo kikubwa sni hali ngumu ya maisha kwa wale wanaohusika.
Ø Tatizo la usafiri litatatuliwa iwapo tu serikali itajenga miundo mbinu zaidi ili kuwezesha kununuliwa kwa magari mengi.
MGOGORO
v Kuna mgogoro kati ya wenye navyo (matajiri) na wasio navyo (masikini).
v Mgogoro kati ya tabaka tawala na tabaka tawaliwa.
v Mgogoro kati ya mgambo na walalahoi (masikini).
MSIMAMO
Msimamo wa mwandishi ni wa kimapinduzi kwani ameonesha matatizo mbalimbali yaliyoko katika jamii na baadhi ya suluhisho la hayo matatizo.
FALSAFA
Mwandishi anaamini kuwa umasikini utaisha iwapo masikini watafanya kazi kwa bidii na kuanzisha miradi mbalimbali ya biashara ambayo itawaingizia kipato cha kuweza kujikimu. Vilevile anaona kuwa mfumo wa kiuchumi na kijamii lazima ubadilishwe.
FANI
MUUNDO
Mwandishi ametumia muundo wa rejea katika riwaya yake. Ameigawanya riwaya yake katika sura tisa na matukio kutoka sura moja kwenda sura nyingine ni changamano.
Mtindo
Msanii ametumia mtindo wa masimulizi na Nafasi zote tatu amezitumia. Vilevile ametumia mbinu mbalimbali za kifasihi simulizi.
Kwanza kuna matumizi ya nyimbo,mfano katika ukurasa wa 23;
KILINDWACHO
Ajabu ya kilindwacho,
kwa upeo wa kulinda,
kilindwacho hutokea.
Na kwa mwizi kikanenda
Jizi likatoa macho
na kikanena kilindwa,
mwizi ni’ be hima hima,
ili nende nikalindwe.
Pili mwandishi ametumia hadithi ndani ya hadithi. Hii inapatikana katika kurasa za 19, 24 na 42.
Tatu,matumizi ya barua,Barua mojawapo ni ile anayoandakiwa Gonza na Chuchu kutoka Zambia inayomtaka Gonza aende Zambia, huko kuna maisha mazuri.
MATUMIZI YA LUGHA
Lugha aliyotumia mwandishi ni lugha rahisi iliyojaa misemo, methali, tamathali za semi, mbinu nyingine za kisanaa na taswira mbalimbali.
v Misemo/ Nahau - Mtu anayelala mbavu za mbwa – (uk.1).
- Mtu anayelala na mgonjwa ndiye anayejua miugulio yake (uk. 7).
- Hatukupata kiamsha kinywa (uk.10).
- Jitu hili la miraba mitano (uk. 29).
- Hawamziki mama yao akafika chini (uk. 39).
v Methali - Ukishindwa kupata kwale mawindoni rudi na bundi (uk. 43).
- Nguo ya kuazima haisetiri matako (uk. 36).
- Jino la pembe si dawa ya pengo (uk. 36).
- Alipo kilema usikunje kidole (uk. 3).
- Usipochomwa mwiba hujui kiatu (uk.5).
TAMATHALI ZA SEMI
v Tashibiha - Hata majengo yaliyokuwa yamesimama kama askari jela wa kikoloni yalikuwa shwari (uk.4).
- Lakini iliyobeta kdogo mithili ya mdomo wa bata (uk. 5).
- Yalikuwa katika siri ya moyo wake mithili ya kaburi lifichayo maiti (uk. 5).
- Jogoo kama mfalme wa nyumba alifunza vifaranga kunya tunduni (uk. 33).
v Tashihisi - Alichukuliwa na usingizi haraka haraka, guu moja kalipinda na kuligandisha ukutani bila yeye mwenyewe kujijua (uk. 1).
v Sitiari - Sehemu ambayo ina mabanda mbavu za mbwa yenye kushika tama kwa wanyonge (uk. 1).
- Nelli alikuwa waridi la moyo wake; Nelli alikuwa kioo cha maisha yake (uk. 3).
- Nelli ndiye waridi la moyo wangu mchanga (uk. 6).
MBINU NYINGINE ZA KISANAA
v Tanakali sauti (Onomatopea) - “Myaau! myaau!myaau!Sauti kali ya paka ilisikika juu ya paa (uk. 1).
- Haa! Haa! Mwanaume mzima unaogopa (uk. 9).
- Baada ya muda kidogo nasikia sauti kali pyaaaaa.
v Takriri
Ø Kila kitu kilikuwa kimya! Kimya kushoto, kimya kulia …… Hata mbele kulikuwa kimya (uk.3).
Ø Alikuwa na kiu, Kiu kubwa! ….. Alijua miugulio ya kiu (uk. 7).
Ø Nimeporwa a-a-a, nimeporwa jamani? Watu hawakujali (uk. 29).
TASWIRA
Katika riwaya hii mwandishi ametumia taswira mbalimbali kama ifuatavo;
Kwanza ametumia taswira zionekanazo za wadudu/wanyama kama vile nzi, kunguni, mende, viroboto, panya, paka, n.k kuashiria makazi duni ya watu wa hali ya chini huko Manzese.
Pili, sehemu nyingine katika riwaya hii giza limetumika kuashiria matumaini finyu ya makabwela kuweza kupata nafuu katika maisha yao ya kila siku.
WAHUSIKA
Mwandishi ametumia wahusika watatu ambao ndio washiriki katika riwaya hii. Wahusika hao ni Chioko, Gonza na Nelli: kuna wahusika wengine kama vile Chuchu, Nyundo, Matiko, Kazimoto, Priscilla, Titos, n.k.
- CHIOKO
– Amemaliza darasa la saba na anatafuta kazi ya ofisini. Yeye ni kiwakilishi cha vijana ambao baada ya kumaliza masomo yao wanakimbilia mjini ambako wana mategemeo ya kupata kazi ya kuajiriwa.
-Chioko anakaa kwa rafiki yake Gonza, Manzese.
-Alikuwa rafiki yake Gonza na msiri wake na kabila lake ni Mngoni.
-Chioko hakubahatika kwenda sekondari kutokana na kifo cha babake aliyetakiwa ampe vifaa vya shule.
– Alikuwa mpenzi wake Nelli na alikuwa tegemezi kwa kila kitu.
- GONZA
– Huyu ni rafiki yake Chioko na kabila lake ni Mgogo na alisoma mpaka kidato cha nne.
– Anaishi Manzese ambako anaendesha maisha yake kwa kuuza karanga. Ni kutokana na hizo karanga ndio anaweza kutosheleza kwa kiasi fulani maisha yake naya Chioko pamoja na Nelli.
-Anaishi maisha ya kikabwela katika chumba kimoja.
– Anayaelewa maisha na mbinu za namna ya kuyaishi. Gonza ndiye anayemfafanulia Chioko ambavyo wanawake kwa wanaume wanavyotumia mbinu mbalimbali kupata kazi.
– Anawakilisha mawazo na malalamiko ya tabaka linalokandamizwa. Anaona jinsi mfumo wa uchumi unavyowapendelea baadhi ya watu ambao wanafanikiwa kimaisha kutokana na wizi au udanganyifu, pamoja na kutofuata maadili ambayo jamii imekubaliana.
-Malalamiko aliyonayo ni ya kimsingi, ndiyo yanayomsukuma kuwa mwizi.
– Anataka kuyakimbia maisha kwa kwenda Zambia KWANI akifika huko atapata kazi.
- NELLI
– Huyu ni mpenzi wake Chioko na katika harakati zake za kutafuta maisha anakamatwa na kupelekwa kijiji cha Mapinduzi; ambako katika muda mfupi tu wa kuishi huko kunakuwa na athari katika maisha yake.
-Anataka kurudi katika kijiji cha Helela au Mapinduzi kama watamhakikishia usalama wake.
– Ni muhusika ambaye amechaguliwa kuwakilisha mawazo ya kijiji. Kutokana na kuishi kwake kijiji cha Mapinduzi amebadilika kabisa kimaendeleo, na hana analoongelea kuhusu kijiji cha Helela isipokuwa sifa tu. Hivyo anafaa kuigwa na jamii.
MANDHARI
Mandhari ya riwaya hii ni ya jijini Dar-es-salaam,hasa sehemu za Manzese, Kariakoo,Posta,Tandika na Buguruni.Vilevile kuna mandhari ya nyumbani, barabarani, kwenye vyombo vya usafiri, kwenye mabaa,mitaani, n.k.
JINA LA KITABU
Jina la kitabu Usiku Utakapokwisha linasadifu yale yaliyomo ndani ya kitabu hiki kwa kuwa Neno Usiku linamaanisha Giza.Giza linaloongelewa na mwandishi ni matatizo wanayokabiliana nayo watu wa tabaka la chini kama vile; Umaskini,Hali ngumu ya maisha,Ukosefu wa ajira,Tatizo la usafiri n.k Je lini matatizo haya yatakapokwisha? Matatizo haya yamefananishwa na Giza kulingana na utatuzi wa matatizo hayo.
KUFAULU NA KUTOFAULU KWA MWANDISHI
KUFAULU
Mwandishi amefaulu kwa kiasi kikubwa;
-Kuonesha matatizo mbalimbali yanayowakabili mafukara na makabwela hapa nchini.
-Kuonesha chanzo cha matatizo hayo.
-Kutumia lugha rahisi inayoeleweka na amewachora vizuri wahusika kuwakilisha hali halisi ya jamii.
KUTOFAULU
Suluhisho la matatizo ya makabwela halijapatikana mpaka mwisho wa riwaya, tunachoona ni wahusika kuandika kwenye mikokoteni yao “Iko siku” (uk.36). Hili ni suluhisho la kukatisha tamaa, hiyo siku ni lini na kwa nini isiwe sasa. Kwa hapa mwandishi hajatuonesha wazi suluhisho la matatizo aliyoyajadili.
|
|
|
|
| UCHAMBUZI WA DIWANI YA KIMBUNGA |
|
Posted by: MwlMaeda - 12-25-2021, 06:17 PM - Forum: Uhakiki wa kazi za fasihi
- No Replies
|
|
KITABU: KIMBUNGA
MWANDISHI: HAJI GORA HAJI
WACHAPISHAJI: TUKI
MWAKA: 1995
UTANGULIZI
Kimbunga ni diwani inayozungumziwa juu ya mawaidha mbali mbali katika maisha pamoja na suala zima la ujenzi wa jamii mpya. Katika diwani hii, mwandishi ametoa maadili na maonyo mbali mbali pamoja na mbinu mbalimbali za kufuata ili kufanikisha suala la ujenzi wa jamii hapa nchini.
Maudhui
Dhamira Kuu- Ujenzi wa jamii mpya
Mwandishi amejadili dhamira ya ujenzi wa jamii mpya katika kazi yake. Katika diwani hii mwandishi ameonesha vikwazo mbali mbali vinavyokwamisha ujenzi wa jamii mpya hapa nchini. Vikwazo hivyo ni kama vile uongozi mbaya, rushwa, tamaa, ukosefu wa elimu, ukoloni mamboleo, n.k.
Katika kujadili dhamira hii mwandishi ameonesha mbinu/njia mbalimbali ambazo jamii inapaswa kuzitumia katika zoezi zima la ujenzi wa jamii mpya hapa nchini.
- Uongozi Bora
Mwandishi ameonesha kuwa Uongozi bora unahitajika kwa jamii yoyote ile ili kuleta ufanisi mzuri katika utendaji na utekelezaji wa majukumu mbalimbali kwani Uongozi mbaya unasababisha kushindwa kufikia malengo. Kutokana na uongozi mbaya ndiyo maana jamii hufikia kufanya mpinduzi ili kuuondoa uongozi uliopo na kusimika uongozi mpya ili kuijenga jamii kwa upya.
Katika shairi la “Kimbunga” (uk 1) mwandishi anaongelea juu ya mapinduzi yanayofanywa na tabaka la chini dhidi ya tabaka tawala.mwandishi anasema;
‘’kimbunga mji wa siyu,kilichowahi kufika,
Si kwa yule wal huyu,ilikua patashika,
Kimeing’owa mibuyu,minazi kunusurika,
Nyoyo zilifadhaika.
Ametumia mji wa Siyu kama kielelezo kizuri kwa jamii yoyote inayotaka kufanya mapinduzi ili kuondoa viongozi wabovu na kuleta viongozi bora. Katika mapinduzi hayo mwandishi amefafanua kuwa wengi ndio wanaoathirika na wachache hunusurika.
Shairi la “Madanganyo” linazungumzia jinsi uongozi mbaya unavyowadanganya wananchi, unavyowaathiri na kuwakera wananchi. Wananchi hushiriki katika shughuli za uzalishaji mali (miradi mbli mbali) lakini matunda ya jasho lao hufidiwa na wachache. Wachache hao husahau wale waliosulubika katika uzalishaji na mtokeo yake wnanchi wanaishia kuishi maisha ya taabu. Ubeti wa 6, msanii/mwandishi ansema;
“Mlitupigia mbiu, tulimeni ushirika,
Tukakatana miguu, kwa mapanga na mshoka,
Manufaa kwa wakuu, wadogo yetu mashaka,
Wezeni kutukumbuka, mjue nasi wenzenu.”
Shairi la “Wenye Vyao Watubana” (uk 8) mwandishi amejadili namna matajiri au vitu jinsi wanavyowagandamiza, kuwanyonya na kuwabana wale wasio na chochote. Mwandishi anawaomba viongozi wawatetee ili kuepukana na hali hii. Hii ni kutokana na uongozi mbaya ndiyo maana hali kama hii ipo nchini lakini viongozi hawachukui tahadhari.Ubeti wa 7, mwandishi anasema;
“Maji yamezidi unga, kwa lochi wa darajani,
Kujitole mhanga, kwa bei hiwezekani,
Mvao wake wa kanga, ni shilingi elifeni,
Wakubwa tuteteeni, wenye vyao watubana.”
Shairi la “Kibwangai” linajadili dhana ya usaliti wa viongozi wetu kwa wananchi wanaowaongoza. Mwandishi ameonesha jinsi wananchi wanavyowachagua viongozi wao lakini viongozi hao wakishapata madaraka au wakishashika nyazfa wanageuka na kuwasaliti wananchi waliowachagua. Msanii anathibitisha hayo kwenye ubeti wa 7;
“Kibwangai alipoona, ni mtu kakamilika,
Akaanza kujivuna, na dharau kuzidiya,
Wala hakujali tena, wenzake waliwambiya,
Akahisi hawi nyani, umbo lile litadumu.”
Shairi hili, limetumia taswira ya Kibwangai kuwakilisha viongozi wasaliti nanyani kuwakilisha wananchi wanaoongozwa na akina Kibwangai yaani watawaliwa.
Katika shairi la “Hili Mnatutakiya” , mwandishi anaonesha jinsi vyombo vya dola kama vile polisi ,jeshi namna vinavyoshindwa kutekeleza wajibu wake wa kuwalinda raia na kuwashughulikia wahalifu..Ubeti wa 1msanii anasema;
Twasema kinaganaga,tumechoka vumiliya,
Wenzetu mkatubwaga,hasa ukiangaliya,
Hao wezi mwafuga,wazidi kutuibiya,
Msanii ameonesha kuwa vyombo hivyo ndivyo vinavyowalinda wezi,majambazi na matapeli.Kwa ujumla msanii wa diwani hii anaona kuwa ili tujenge jamii mpya lazima tuwe na uongozi bora unaowajali wananchi wake.
- Kupiga vita rushwa
Rushwa ni kikwazo kimojawapo kinachokwamisha kujenga jamii kwa upya. Kutokana na rushwa kuota mizizi katika jamii haki hupotea, wachache wanafaidi matunda ya nchi na wengine wanaendelea kuumia. Shairi la “Rushwa” mwandishi anasema;
“Rushwa kajenga kambi, na kuondoka hataki,
Afanya kila vitimbi, mkaidi hashindiki,
Tumzushieni wimbi, isiwe kutahiliki,
Tumchimbie handaki, rushwa tukamzikeni.”
Katika ubeti huu, mwandishi anatuonesha kuwa lazima jamii yetu ipinge rushwa ili haki na usawa vitawale.Kupiga vita rushwa ni njia pekee itakayoisaidia kujenga jamii mpya ambayo mwandishi ameipendekeza.
- Umuhimu wa Elimu
Ili tuijenge jamii mpya ni lazima watu wapate elimu na waelimike bila kujali umri. Mwandishi anawahimiza wazee kujiunga na kisomo chenye manufaa ili wafute ujinga wa kutojua kusoma na kuandika. Mwandishi anathibitisha haya katika shairi la “Kisomo cha Maarifa” Msanii ansema;
Kisomo chenye manufaa,tusomeni kwa haraka,
Isiwe tunakataa,kwa kuwa tumekongeka,
katika shairi hili mwandishi anawahimiza wazee wajiunge na kisomo cha elimu ya watu wazima kwa sababu wakishaelimika watakuwa na uwezo wa kupanga mipango yao ya maendeleo. mwandishi anaonesha kuwa elimu ni silaha madhubuti katika kufanikisha zoezi zima la ujenzi wa jamii mpya kwani bila kuwa na wasomi katika jamii kama hii yetu zoezi la ujenzi wa jamii mpya halitaweza kufanikiwa.
- Kupiga vita ukoloni mamboleo
Ukoloni mamboleo ni kitendo cha nchi kuwa na uhuru wa bendera lakini kimaamuzi inatawaliwa na nchi nyingine.Ukoloni mamboleo ni kikwazo kikubwa kinachokwamisha maendeleo ya uchumi hapa nchini. Na ili tuweze kufanikisha ujenzi wa jamii mpya hapa nchini hatuna budi kupiga vita ukoloni mamboleo . Katika shairi la “Chuwi” Mwandishi anaonesha jinsi ukoloni mamboleo unavyoathiri maendeleo ya uchumi hapa chini. Ukoloni mamboleo unawaathiri watu wa tabaka la chini wasio nachochote na kuwasetiri matajiri au tabaka la juu. Katika ubeti wa 6 mwandishi anasema:-
“Ambao ni matajiri, kwao anapowafikiya,
Huweza kujisitiri, salama kujipatiya,
Walokuwa mafakiri, huzidi kuwaoneya
Huyu ndiye Chuwi gani?
Mwandishi ameeleza kuwa ukoloni mamboleo huingia kwa njia mbali mbali katika nchi zinazoendelea. Hivyo mwandishi anatahadharisha kuwa tuepukane na mbinu (njia) hizo na tuupinge ukoloni mambo leo kwa nguvu zote ndipo tutaweza kujenga jamii mpya.
- Umuhimu wa kujitawala
Ili tuweze kujenga jamii mpya ni lazima tujitawale katika Nyanja zote za kifikra, kisiasa, kiutamaduni pamoja na kiuchumi. Katika shairi la “Afrika “ Mwandishi anaeleza kuwa ili tuweze kujitawala ni lazima tuepukane na unafiki, vibaraka (wasaliti), tusikate tama na tudumishe amani. Katika ubeti wa 3 msanii ansema:-
“Wasaliti wazikishe, wasio wenye kuzuzuka,
Tamaa uwakalishe, yasiwe unayotaka,
Katu wasiwawezeshe, wabakie kuzuzuka,
Katu washindike mahusuda, wasiopenda bara letu.”
Katika shairi la “Kujitawala” Mwandishi anaeleza umuhimu wa kujitawala kwa jamii yoyote ile. Mwandishi anaonesha kuwa, kujitawala ni pale umma unapokuwa na mamlaka ya kuamua mambo yao wenyewe bila kuingiliwa au kuwekewa vikwazo vyovyote.Katika Ubeti wa 1 Msanii anasema:-
“Kujitawala ni kwema, kuliko kutawaliwa,
“Kujitawala ni umma, kila yao kuamua…”
Katika shairi hili la kujitawala mwandishi anonesha faida mbalimbali za kujitawala kama vile demokrasia, kuwepo umoja naushirikiano, kuwepo haki na usawa, amani hudumishwa, vile vile mila na desturiza nchi zinadumishwa. Hivyo mwandishi anatuasa kuwa ili tujenge jamii mpya ni lazima tujitawale kisiasa, kiuchumi, kiutamaduni na kifikra.
- Umuhimu wa kazi na kuwajibika
Kazi ni nguzo muhimu sana ya ujenzi wa jamii mpya. Mwandishi amesisitiza umuhimu wa kazi na kuwajibika katika shairi la “Kazi” Mwandishi anatuonesha kuwa kzi ndio msingi wa maendeleo. Anasisitiza umuhimu wa kufanya kazi kwa bidii na tuepukane na uvivu. Ubeti wa 1, mwandishi anasema;-
“Pesa huletwa na kazi, ni njia zipitiayo….”
Katika shairi la “Uokolewe”, mwandishi anasisitiza umuhimu wa kudumisha umoja na mshikamano ili kuuinua uchumi wetu. Anasisitiza umuhimu wa kufanya kazi kwa bidii kutumia vyema rasilimali zetu za kuinua uchumi wetu. Hivyo msanii aniasa jamii kujihusisha na ukulima, uvuvi, utalii na viwanda ili kujenga jamii kwa upya.
Katika shairi la “Dumizi” mwandishi anakemea tabia ya baadhi ya watu kukaa bila kazi (uvivu) na kuanza maisha ya kunyonya. Hivyo mwandishi anapiga vita unyonyajiwa watu waishio kwa jasho la wenzao.
- Mapenzi na ndoa
Katika diwani hii, mwandishi ameonesha kuwa mapenzi yamegawanyika katika pande kuu mbili ambayo Kuna mapenzi ya kweli na udanganyifu.
Katika shairi la “Usimpige Mkeo “ mwandishi anasema kuwa haifai mwanaume kumpiga mke wake na vile vile mwanaume hatakiwi kumwekea mkewe masharti magumu.
Shairi la “Hongera” mwandishi anaendelea kujadili suala la mapenzi na ndoa katika jamii zetu. Anawaonya wanandoa(bibi na bwana) wasiwe na tabia ya kufukuzana wawapo nyumbani. Amewapa kila mmoja maadili yake kwa mwenzake. Beti za (4-5) mwandishi anasema:-
4- “Bi arusi yangu shika, uyatie akilini.
Mumeo akifika, anapotoka kazini,
Mpe mema mamlaka, aliwazike moyo,
Hongera.”
5- “Bwana arusi sikia, ukiwa kwako nyumbani,
Maneno ya kutupia, hayafai asilani,
Kauli njem tumia, na lugha iwe laini,
Hongera”
Katika shairi la “Sifa ya Mke” Msanii anaonesha kuwa sifa kubwa ya mwanamke ni tabia na wala si sura. Sifa ya tabia njema humpa mwanamke taadhima, huruma, utiifu na hata uhodari. Anaeleza kuwa mwanamke anapaswa kuwa mtulivu, asiwe kiruka njia, asiwe na ufedhuli wa aina yoyote, uovu, n.k.
Katika shairi la “Sitaki” Mwandishi anakemea mapenzi ya udanganyifu yaliyoshamiri katika jamii zetu kwa wakati huu. Anasema:-
“Rabi simpe mapenzi, hakuna wa kuamini,
Wapendwa wenye ujuzi, ni wachache duniani,
Mapenzi yamepotea, sasa ni adimu sana,”
Ni kweli mapenzi ya siku hizi hutawaliwa na pesa na yamejaa ulaghai wa kila aina pamoja na udanganyifu.
- Maonyo na maadili mema katika maisha
Mwandishi amekuwa mwalimu mzuri wa walimwengu kuhusiana na harakati mbali mbali za maisha. Mawaidha aliyoyatoa mwandishi ni kielelezo kizuri kinachofaa kufuatwa na kizazi hiki. Maadili na maonyo haya ni ya muhimu sana katika maisha. Maadili hayo ni kama vile:-
(a)Malezi bora katika jamii ni njia pekee ya kuiweka jamii katika msingi bora wa maisha. Katika shairi la “Vijana wa Zanzibar” Mwandishi ameonesha kuwa matendo ambayo vijana wa siku hizi wanayatenda si mazuri, ni ya kusikitisha. vijana wa siku hizi hawana utii, ni wajeuri, ni wadanganyifu, ni majambazi na pia hudharau mila na desturi zetu za asili a kukimbilia tamaduniza kigeni. Katika ubeti wa 2 msanii anasema:-
“Mwawacha yenu ya hapa, ambayo yako mazuri,
Kutii na kuogopa, mwaona haina heri,
Mwayavamia kwa pupa, kwa kedi na jeuri,
Mila zetu za fakhari, wacheni kuzipotosha.”
Kulingana na ubeti huu,mwandishi anaonesha kuwa suala la malezi bora ni muhimu sana katika jamii ili kuwaandaa vijana wetu kuendana na mazingira wanamoishi.
.
Kwa ujumla, katik suala la malezi mwandishi anaifundisha jamii kuwa, samaki mkunje angali mbichi.
b)Umuhimu wa kuwathamini wazazi
Mwandishi ameonesha kuwa kuna umuhimu wa kuwaheshimu na kuwathamini wazazi. Katika shairi l “Wazazi” ameonesha kuwa wazazi ndiyo ngao ya mtoto; mtoto hatakiwi kuwakasirikia, kuwaudhi wala kuwachikiza bali anatakiwa kuwa na mapenzi nao. Wajibu wa wazazi kwa mtoto ni kumpa chakula, mavazi, malezi mema pamoja na elimu. Katika ubeti wa 4:-
“Wakatafuta walimu, kukupatia ujuzi,
Wakakufunza elimu, pamoja na matumizi,
Sasa ni mtu timamu, waendelea na kazi,
Usiwaudhi wazazi, hiyo ndiyo yako ngao”
Katika shairi la “Ulezi Kazi” Mwandishi ameonesha jinsi mama (wazazi) wanavyohangaika kubeba mimba hatimye kuzaa na kuanza kazi ya ulezi wa mtoto hadi anapofikia umri wa kujitegemea. Anaonesha kuwa wazazi hupata taabu na shida mbalimbali katika ulezi wao. Hivyo mwandishi anashauri wazazi wathaminiwe napewe heshima zote.
c)Kuepukana na umbea
Umbea ni ile tabia ya kutoa maneno au habari bila kutumwa. Mwandishi anaona tabia hii si nzuri, kwani huweza kutenganisha marafiki au ndugu kwa njia ya uchonganishi.
Katika shairi la “Wacha Hayo” mwandishi anaishauri jamii iepukane na umbea na badala yake ijishughulishe katika shughuli za uzalishaji mali. Madhara ya umbea ni kama vile majungu, uchochezi, n.k. Umbea pia husababisha utengano. Ubeti wa 1 mwandishi anasema;
“Wacha kupika majungu, na kuleta uchochezi,
Kuwajaza walimwengu, kasumba zile na hizi,
Hicho kimoja kifungu, huletesha ubaguzi,
Tuacheni ubaguzi, huvunja mafanikio.”
Katika shairi la “Hayafai Mitaani” mwandishi anaionya jamii kuwa si jambo la busara au zuri kusambaza au kupeleka taarifa ya jambo fulani sehemu ambayo haihusiki. Anaona kuwa ni busara sana endapo jambo fulani limefanyikia sehemu fulani liishie huko huko lilikotokea na haifai kulipeleka sehemu isiyohusika. Si tabia nzuri kupeleka mitaani kwa watu wasiohusika. Ubeti wa 2 unasema:-
“Yanayosemwa kunini, huko huwa yamekisha,
Haifai asilani, mitaani kufikisha,
Kwani siri ya mwituni, si vyema kuelewesha,
Ya kunini huishia kunini.”
Hivyo mwandishi anatushauri kuwa jambo mojalikitendeka sehemu moja ni bora liishie katika sehemu hiyo na hakuna haja ya kulipeleka sehemu nyingine.
(d)Kuepukana na udokozi (tabia ya wizi)
Udokozi ni ile hali ya kunyemelea vitu visivyo vyako kwa lengo la kuiba au kunyang’anya. Mwandishi anakemea tabii hii kwani si nzuri. Tabia hii ipo miongoni mwa wanajamii. Mwandishi anaonya kuwa tabia hii huhatarisha maisha ya wahusika yaani wenye tabia hii. Mwandishi amemtumia pakakuwakilisha watu wenye tabia hiyo. Aidha mwandishi anaendelea anaelezea kuwa tabia hii husababisha uchokozi, ugomvi pamoja na chuki katika maisha.
(e)Umuhimu wa shukrani katika maisha
Mwandishi anaieleza jamii umuhimu wa kutoa shukrani pale mtu anapofanyiwa hisani na mtu mwingine. Katika shiri la “Punda” mwandishi ameonesha jinsi baadhi ya watu wasivyo na shukrani katika maisha . Ameonesha kuwa mwandamu asiye na shukrani hata umfanyie wema kiasi gani hawezi kutoa shukrani. Ameelezea kuwa mtu asiye na shukrani ni kuachana naye au kumtenga (kutengana naye) kabisa. Anasema;
“Punda hakumbuki wema, hta kwa mchunga wake,
Humpa mwingi mtama, na majianufaike,
Katu hawi salama, shukrani zake mateke,
Ndiyo tabia ya punda, kurusha rusha matee,
Kuchunga akikushinda, mwacheaende zake.”
Katika ubeti huu, mwandishi anasisitiza umuhimu wa kutoa shukrani pale tunapofanyiwa fadhila.
UJUMBE
Ø Dhana potofu ya kudhani bila ya kuwa na uhakika wa mambo haifai katika jamii kwa sababu hupotosha ukweli wa mambo.
Ø Mapenzi na ndoa ya dhati ni muhimu katika jamii zetu
Ø Ukoloni mamboleo, uongozi, mbaya, rushwa na ukosefu wa elimu ni baadhi ya vikwazo vya ujenzi wa jamii mpya hapa nchini.
Ø Maadili mema na maonyo ni njia pekee ya kuiweka jamii katika misingi ya haki na usawa.
FALSAFA
Mwandishi anaamini kuwa maadili mema na maonyo ni njia pekee ya kuiweka jamii katika msimamo na mwendo bora wa maisha na anatetea misingi ya haki na utu katika jamii.
MSIMAMO
Msimamo wa mwandishi una hali ya udhanifu kwani amejadili baadhi ya mambo katika jamii kwa kudhani tu bila kuwa na misingi ya kisayansi.
FANI
a)Muundo
Mwandisha ametumia miundo tofauti katika diwani hii kma vile;Tarbia (mistari 4), Tathlitha (mistari 3) katika shairi la “Kujitawala” (uk 7-8).
Pia ametumia muundo wa takhimisa (sabilia) – mistari 5 na kuendelea katika shairi la “Punda” (uk 21-22), shairi la “Bahati” (uk 36).
b)Mtindo
Mtindo uliotumika ni ule unaofuata kanuni za mapokeo za urari wa vina na mizani pamoja na mpangilio wa beti. Karibu mashairi yote yana vina vya kati na mwisho isipokuwa katika mashairi ya “Kimbunga” (uk 1), “Dumuzi” (uk 41), “Madereva” (uk 43), “Chuwi” (uk 42) yana nusu mstari katika kituo.
c)Matumizi ya Lugha
Mwandishi ametumia lugha rahisi iliyoshehenezwa lahaja ya Kiunguja yenye mafumbo na taswira mbali mbali na tamathali za semi kidogo na misemo kwa kiasi.
d)TAMATHALI ZA SEMI
Tashibiha
-Kwenye shairi la “Sifa ya Mke” (uk 40)
-Ufedhuli na uovu kama yake mazoea.
-Awe kama malaika mzuri kupindukiya
Tafsida
Mwandishi ametumia mbinu ya kufumba kwa kusema maneno makali, machafu, matusi kw kutumia tafsida. Mfano shairi la “Nyang’au” (uk 44) linahusu tamaa, “Paka” (uk 22) linahusu wizi, shairi la “Dumuzi” (uk 41) linakemea uvivu, n.k.
Mbinu Nyingine za Kisanaa
Takriri
Mwandishi ametumia takriri ili kuweka msisitizo mfano shairi la “Kujitawala” (uk 7-8) neno kujitawala limerudiwarudiwa.
Matumizi ya Taswira
Mwandishi ametumia taswira nyingi kama vile;
Mfano: Kimbunga …(uk 1)…..Kuashiria mapinduzi
Kibwangai…(uk 9)….Kuashiria viongozi wasaliti
Nyani…..(uk 9)…….Kuashiria wananchi waliosalitiwa
Chuwi…..(uk 42)…..Kuashiria ukoloni mamboleo, n.k.
Jina la Kitabu
Jina la Kitabu Kimbunga halisadifu yale yaliyomo ndani ya kitabu kwa sababu hatuyaoni mageuzi yoyote ambayo anayajadili katika kitabu hiki zaidi ya mashairi ya maadili mema na maonyo ya kimaisha. Asilimia kubwa ya mashairi katika diwani hii yamejadili juu ya maonyo na maadili katika maisha.
Kufaulu kwa Mwandishi
Kimaudhui
Mwandishi amefaulu ;
Ø Kutoa maadili mema na maonyo katika jamii
Ø Kujadili dhamira ya ujenzi wa jamii mpya
Ø Ameonesha mbinu mbalimbali za kufuata ili tufanikiwe katika ujenzi wa jamii mpya
Kifani
Ø Ametumia lugha rahisi, mafumbo, taswira, n.k.
KUTOFAULU KWA MWANDISHI
Kimaudhui
Ø Baadhi ya maadili aliyoyajadili katika kitabu hiki ameyajadili kidhanifu, ni sawa na yale tunayoyapata makanisani, ambayo yana nafasi ndogo sana katika ujenzi wa jamii mpya
Ø Vile vile amejadili masuala mbalimbali kidhanifu hasa anapomhusisha Mungu. Kama vile maswala ya kipaji (uk 38-39), bahati (uk 36), umaskini (uk 35).
Kifani
v Mwandishi ametumia lahaja ya Unguja badala ya Kiswahili sanifu ivyo ni vigumu kueleweka kwa watu wote.
v Diwani hii ni ya hali ya chini sana katika muundo, mtindo na baadhi ya vipengele vingine vya kisanaa.
|
|
|
|
| UCHAMBUZI WA DIWANI YA CHUNGU TAMU |
|
Posted by: MwlMaeda - 12-25-2021, 05:46 PM - Forum: Uhakiki wa kazi za fasihi
- No Replies
|
|
KITABU: CHUNGU TAMU
MWANDISHI: THEOBALD MVUNGI
WACHAPISHAJI: TPH
MWAKA: 1985
UTANGULIZI
Chungu Tamu ni diwani iliyoandikwa na Theobald Mvungi miaka ya 1980. Katika diwani hii mwandishi anaimulika jamii na kuichunguza kwa makini. Anakosoa na kutoa mapendekezo ili wananchi waondokane na machungu yanayowaandama na kuonja utamu ambao utawafikisha kwenye kheri. Katika diwani hii mwandishi ameonesha dhahiri jinsi Uchungu na Utamu vinayotangamana katika harakati zote za maisha ya mwanadamu. Kwa ufupi, tunaweza kusema kuwa diwani hii ni kipaza sauti kinacholia kwa sauti kali kuujulisha ulimwengu juu ya uchungu unaoiandama jamii yetu ya Tanzania .
MAUDHUI
DHAMIRA KUU; UJENZI YA JAMII MPYA
Suala la ujenzi wa jamii mpya limezishughulisha fikra za wanafasihi wengi hapa Tanzania . Jamii endelevu ni jamii mpya ambayo haina ubaguzi, matabaka, uongozi mbaya, yenye kufuata misingi ya haki na usawa. Jamii iliyojikomboa katika Nyanja zote yaani kiuchumi, kisiasa, kiutamaduni na kifikra. Wanafasihi wa Afrika wanaitaka jamii hiyo ijengwe kwa kufuata misingi ya haki na usawa kwa kila mtu. Wameonesha dhahiri kuwa jamii iliyoachwa na wakoloni ilikua imeoza na hivyo zinahitajika juhudi kubwa ili kuondoa uozo huo.
Nchini Tanzania suala la jamii endelevu lilianza mara tu baada ya kupata uhuru na kuimarishwa zaidi wakati wa Azaimio la Arusha. Watanzania walitaka wajenge jamii yenye kufuata misingi ya haki na utu, jamii isiyokuwa na matabaka, jamii yenye viongozi waliotakasika, jamii yenye demokrasia ya kweli, jamii isiyo na unyonyaji wa aina yoyote ile, jamii ambayo hatamu za uongozi zingekuwa mikononi mwa wakulima na wafanyakazi, jamii isiyo na dhuluma ya aina yoyote, n.k.
Hadi mwandishia anaandika diani hii anaonyesha kuwa jamii bado haijafanikiwa kuifikia lengo la kujenga jamii mpya.
Mwandishi ameonesha vikwazo mbali mbali vinavyokwamisha ujenzi wa jamii mpya na endelevu hapa nchini na mbinu za kujikwamua kutoka kwenye vikwazo hivyo.Mwandishi ametoa mapendekezo ambayo anaamini kuwa endapo jamii itayafuata itafanikiwa kuijenga jamii mpya na endelevu. Mbinu hizo ndizo dhamira ndogo ndogo za diwani hii kama ifuatavyo;
- KUPINGA DHULUMA
Dhuluma ni tendo lisilo la haki, tendo la uonevu, ukatili au uovu. Dhuluma hupingana na haki. Suala la dhuluma hurudisha nyuma maendeleo ya jamii na hivyo ni kikwazo kikubwa cha ujenzi wa jamii endelevu. Suala la dhuluma limemshughulisha sana mwandishi wa diwani hii,katika shairi la “ Chatu na kuku” ubeti wa mwisho mwandishi anasema;
Basi babu akatua akatua,
Funda akajimezea,
Mimi tama imejishikia,
Huzuni imenisaliti,
Kwa chatu kukosa dhati,
Ndipo nikapanga hizi beti,
Ziwe kama ndiyo hati
Ukumbusho wa huyu dhulumati .
Katika shiri la “Chatu na Kuku”, mwandishi amelijenga kitaswira kuonesha jinsi wakoloni (chatu) walivyoingia Afrika na kuendeleza dhuluma. Chatu amewakilisha wakoloni na kuku anawakilisha wananchi (Waafrika) walioonyonywa na kudhulumiwa na wakoloni. Mayai ya kuku yanawakilisha mali ghafi waliyodhulumu wakoloni kutoka hapa Afrika.
Katika shairi la “Chanzo ni Wenye Kauli”, mwandishi anaonesha jinsi ulanguzi unavyosababisha dhuluma katika jamii. Ameonesha kuwa chanzo cha ulanguzi ni upungufu wa bidhaa muhimu, tamaa, pamoja na uzembe toka kwenye vyombo vya dola. Ulanguzi husababisha rushwa, magendo na hivyo haki haitendeki katika jamii.
Mwandishi anasema;
“Mianzo tukiijua,
Mipango tujipangia,
Kmwe pasiwe na njia,
Ulanguzi kurudia,
Iwe tu twahadithia,
Mithili historia”.
Katika shairi la “Kademokrasia Katoweka”mwandishi anasema;
Ya msiba atayetamka,
Udikteta waja haraka,
Mtemi na walomzunguka,
Wawatia raia mashaka,
Dhuluma yatangazwa fanaka.
Mwandishi anaonesha jinsi wananchi wanavyodhulumiwa demokrasia yao ya kutoa maoni yao hadharani. Demokrasia inapokosekana, dhuluma ya kutawala kwa mabavu huendelezwa.
Katika shairi la “Wengine Wabaki Taabuni”, mwandishi anajadili juu ya dhuluma wanayoiendesha wakubwa dhidi ya watu wa tabaka la chini. Ameonesha kuwa majambazi wanayo idhini ya kufanya kila jambo kwa wanyonge, kwani hayo majambazi hulindwa na wakubwa. Anaendelea kueleza kuwa dhuluma inayoendeshwa na majambazi hapa nchini ni njama za walinzi (vyombo vya dola).
Anasema;
“Majabazi wanayo idhini,
Kufanya lijalo akilini,
Na hawataingia nguvuni,
Maana walinzi wamo njamani,
Tabu yaanzia kileleni.”
Mwandishi anaeleza kuwa tabu inaanzia kileleni maana yake ni tabu au dhuluma inaanzia kwa wakubwa. Hivyo ili tufanikishe suala la ujenzi wa jamii mpya ni lazima tujitoe mhanga kupambana na kila aina ya dhuluma katika jamii.
- KUFANYA KAZI KWA BIDII
Uzembe na kutowajibika ni kikwazo kikubwa kinachokwamisha maendeleo ya jamii yoyote sile. Jamii yoyote ile yenye viongozi wazembe, viongozi wasiowajibika au wananchi wasiojua wajibu wao daima itabaki nyuma kimaendeleo. Mwandishi anaitaka jamii yetu ijue umuhimu wa kazi na kuwajibika katika suala zima la maendeleo. Mashairi kadhaa katika diwani hii yanasisitiza kuhusu umuhimu wa kufanya kazi ili kuleta maendeleo ya jamii. Mashairi haya ni kama vile “Daktari Askari” (UK 11-24), “Chanzo ni Wenye Kauli” (UK 27-28), “Wimbo Wake Hotubani” (UK 28-29) pamoja na lile la “Wengine Wabaki Taabuni” (UK 32-32).
Katika shairi la “Daktari Askari”, mwandishi anaonesha jinsi waganga wanavyojua umuhimu wa kuwajibika katika kazi yao ya utabibu. Ameonesha kuwa wale waganga waliwahudumia majeruhi kwa bidii wakati wa vita. Hivyo kila mtu anatakiwa kuwajibika kama wale waganga ndipo tutaweza kulisukuma mbele gurudumu letu la ujenzi wa jamii endelevu.
Katika shairi la “Chanzo ni Wenye Kauli” mwandishi anaonesha utekelezaji na uwajibikaji mbovu unavyosababisha rushwa, magendo na ulanguzi katika jamii yetu. Katika shairi hili mwandishi ameonesha dhahiri kuwa uzembe toka kwenye vyombo vya dola ndio umechangia uwajibikaji kuwa mbovu. Anasema;
“Chombo hiki kuzembea,
Chanzo kilichozidia,
Magendo kuyatetea,
Watu kuwasaidia,
Chombo kilididimia.”
Katika shairi la “Wimbo Wake Hotubani” mwandishi anaonesha utekelezaji mbaya wa maazimio unavyochangia kuzorota kwa maendeleo ya jamii yetu. Katika shairi hili, mwandishi ameonesha kuwa viongozi wetu wametuna ofisini na shambani hawingii, wanatumia madaraka vibaya, maagizo ni midomoni bila utekelezaji, kila siku-mchana kutwa wanakunywa na kulewa, n.k. Utekeleaji wao uko kwenye hotuba! Mwandishi anasema;
“Cheo kiko mkononi,
Agizo li mdomoni,
Mchana kutwa ndotoni,
Wimbo wake hotubani,
Raia kazi fanyeni.”
Katika shiri la “Wengine Wabaki Taabuni”, mwandishi anaonesha jinsi uzembe kazini, kutowajibika ipasavyo, usaliti pamoja n rushwa unavyorudisha nyuma utekelezaji mzuri wa maazimio tunayojiwekea. Kwa ujumla mshairi anaitaka jamii ifahamu na kutambua umuhimu wa kazi na wajibu wa kila mmoja katika jamii ndipo tutaweza kufanikisha kuijenga jamii mpya.
- KUWA KIONGOZI MZURI
Suala la uongozi mbaya linaonekana kuwashughulisha sana waandishi wengi wa Afrika. Waandishi wengi wameonesha jinsi ambavyo viongozi wengi walioshika madaraka baada ya mkoloni kuondoka walivyoteka nyara uhuru uliopatikana, kwa hiyo mabadiliko yakawa rangi ya ngozi tu, kwani wananchiwengi waliendelea kuteseka katika umasikini wao.
Nchini Tanzania, pia waandishiwa ushairi kama vile E. Kezilahabi ( Karibu Ndani), T. Mvungi (Raha Karaha na Mashairi ya Cheka Cheka), M.S.Khatibu (Fungateya Uhuru), M.M.Mulokozina K.K.Kahingi (Malenga wa Bara), n.k. wamelijdili suala hili la uongozi kwa mapama sana.
Mashairi yanayojadili dhana ya uongozi mbaya katika diwani hii ni kama:- “Tishio la Binadamu”, “Chini ya Mti Mkavu”, “Wanajua Kuvumilia”, “Chanzo ni Wenye Kauli”, “Wimbo Wake Hotubani” pamoja na “Shairi la Udongoni”
Katika shairila “Tishio la Binadamu” mwandishi anakemea juu ya uongozi unaotumia mabavu. Mfano mzuri mwandishi anakemea nchi za Urusina Marekani ambazo ni wanachama wenye VETOkwenye umoja wa Mataifa zinavyotumia mabavu kuzikandamiza nchi zisizo na nguvu kisilaha. Mwandish anasema;-
“Kuyasudu mabavu, mwadai tusilotaka,
Maoni yetu chakavu, sawa nguo yamiaka,
Ni pengi penye makovu, nchi zilivyopasuka,
Mabomu yateketeza, waundaji mwafurahi!”
Shairi la “Chini ya Mti Mkavu”mwandishi analaani uongozi unaoendeleza dhuluma katika jamii. Anakemea juu ya uongozi mbaya usiojali maslahi ya wengi, uongozi usiopiga vitaumaskini hapa nchini, n.k.
Shairi la “Wanajua Kuvumilia”, mwndishi analaaniahadi za uongo zinazotolewa na viongozi wetu. Ameonesha kuwa viongozi wetu hawasemi ukweli bali uongo ndio umetawala midomo yao. Sauti ya mshairi inayosikika katika shairi hili lina laani vibaya viongozi ambao hawafiki vijijini kwa wananchi waliowachagua kwa kishindo ili kujionea hali halisi ya maisha wanayoshi. Mwandishi anasema:-
“Afadhali kuimba ukweli,
Wimbo mchomo mkali,
Wimbo, unalilia hali,
Ya vijiji vilivyo mbali,
Kwa wale wasio kauli.”
Katika shairi la “Chanzo ni Wenye Kauli”, mwandishi anajadili juu ya madhara yaletwayo na uongozi mbaya. Ni dhahiri kuwa chanzo cha ulanguzi, rushwa, uzembe, na kila aina ya uovu ni uongozi mbaya.
Shairi la “Wimbo Wake Hotubani” linjadili na kuonesha jinsi ungozi mbaya unavyochangia utekelezaji mbaya wa maazimio na mipango tunayojiwekea.
Katika shairi la “Kademokrasi Katoweka”, mwandishianaonesha jinsi uongozi mbaya unavyozorotesha demokrasia katika bara la Afrka. Demokrasia inapokosekana udikteta, dhuluma, usaliti, rushwa na kukosekana kwa haki hutawala katika jamii.
“Shairi la Udongoni” lawakumbusha viongozi wajibu waokatika jamii. Mwandishi anasema:-
“Lanikumbusha wajibu,
Kujenga si kuharibu,
Naahidi kujaribu,
Kulinda tulichojenga.”
Hivyo, ili tujenge jamii mpya ni lazima tuwe na uongozi bora. Uongozi mbaya ni kikwazo kikubwa cha ujenziendelevu hapa nchini.
- KUWEPO NA DEMOKRASIA YA KWELI
Demokrasia ni mfumo wa kuendesha serikali iliyochaguliwa na watu kwa manufaa ya watu. Demokrasia inahitajika sehemu yoyote ile ili kuwaruhusu wananchi kutoa maoni yao kwa uhuru bila wasi wasi au kikwazo chochote. Mashairi yanayoongelea suala la demokrasia ni “M janja yu Mashakani”, (UK 25-26), na lile la “Kademokrasi Katoweka”, (UK 30-31)
Katika shairi la “Mjanja yu Mashakani” mwandishi anajadili juu ya mfumo wa demokrasia ambao umejitokeza miaka ya 1980 kote ulimwenguni. Mfumo huu ni ule wa kupiga sera a chma kimoja na kuingia katika mfumo wa vyama vingi (mageuzi). Katika shairi hili mwandishi anaonesha kuwa mfumo wa vyama vingi umewaamsha wananchi wengi kutoka usingizini na kuanza kutetea haki zao. Hata hivyo, mwandishi anaonesha kuwa wale viongozi waliojilimbikizia madaraka na vyeo mbali mbali wamehofia sana mfumo huu na hivyo hufanya kila mbinu ili kuudididmiza. Viongozi wanaong’ang’ania madaraka ndio wanaohofia mfumo huu. Mwandishi anaonesha jinsi wananchi walivyougomea mfumo wa chama kimoja:-
“Barani migomo baridi, kuugomea mfumo,
Mgomo usokaidi wenye kufumba midomo,
Mfumo uso shahidi , vikao wala misemo,
Ni migomo ya kisiasa, modeli ya kote kote.”
Shairi la “Kademokrasi Kametoweka” linapinga uongozi mbaya barani Afrika.ika shairi hili mwandishi ameonesha kuwa demokrasia inapopokonywa na viongozi wachache, udikteta huota mizizi na kuung’oa huchukua muda mrefu. Hali hii inasababisha vita vya wenyewe kwa wenyewe katika baadhi ya nchi barani Afrika. Mfano wa nchi hizo ni Jamuhuri ya Watu wa Kongo, Uganda, Burundi, Sierra Leone, n.k. Utawala wa nguvu hurudisha nyuma maendeleo ya bara la Afrika nan chi nyingine za ulimwengu wa tatu ambako hakuna demokrsia ya kweli. Mwandishi anasema:-
“Barani mabavu yatumika,
Dikteta asijeanguka,
Na majungu pia ayapika,
Udikteta pasi shufaka,
Nasimulia ya Afrika.”
Katika shairi mwandishi anaonesha kuwa mabovu yanatumika ili kumlinda dikteta asije akaangushwa kwa kufuata mfumo wa demokrasia ya kweli. Madikteta hao hutumia vyombo vya dola kama vile polisi, jeshi, magereza na mahakama ili kutetea maslahi yao. Kwa ujumla anatoa pendekezo kuwa, ili tuweze kufanikisha kuijenga jaii endelevu hatuna budi kujenga na kudumisha demokrasia ya kweli katika harakati zetu za maisha.
III. KUPIGA VITA MATABAKA
Katika kushughulikia suala la mgawanyiko wa jamii katika matabaka ya watu kufuatana na madaraka walionayoya uchumi na siasa, msanii ametumia vielelezo halisi kufikisha ujumbe. Mashairi yanayojadili mgawanyiko wa watu kulingana na hali zao ni kama vile “Chatu na Kuku” (UK 2), “Wengine wabaki Taabuni”,”Thomasi na Doto” (UK 38), “Wimbo wake Hotubani” (UK 28), pamoja na lile la “Manzese Mpaka Ostabei” (UK 43).
Shairi la “Chatu na Kuku” limejengwa kitaswira kuonesha tabaka la wadhulumaji (chatu) na tabaka la wadhulumiwa (kuku). Pia shairi la “Wimbowake Hotubani”linadhihirisha mataaka yaliyopo nchini mwetu. Magavana wanawakilisha tabaka la juu (viongozi) na punda na ngamia wamechorwa kitaswira kuwakilisha wananchi wanyonge wanaoteswa na kunyanyasika. Shairi la “Wengi Wabaki Taabuni” linaonesha kuwa, kuna matabaka ya aina mbili katika jamii- tabaka la wachache wanaofurahia maisha na tabaka la wengi wanaoteseka taabuni. Shairi la “Thomas na Doto” linaonyesha jinsi tabaka la wazungu (watu weupe) wanavyolibagua tabaka la watu weusi (waafrika), hata katika suala la mapenzi na ndoa. Na shairi la “Manzese mpaka Ostabei” linadhihirisha jinsi mgawanyo wa watu katika matabaka unavyoleta tofauti za maisha katika jamii. Watu wa tabaka la juu huishi sehemu za starehe kama vile Ostabei lakini watu wa tabaka la chini (mafakiri) huishi sehemu duni zenye msongamano wa watu kam vile Manzese, jijini Dar es saam.
Kwa ujumla mwandishi ameonesha kuwa mgawanyiko wa watu katika matabaka huleta utengano katika jamii. Ili tuweze kufaulu kuijenga jamii mpya (endelevu) hatuna budi kupiga vita matabaka yaliyoshamiri katika jamii. Lengo liwe kuijenga jamii . Yenye kufuata misingi ya haki na usawa.
- KUEPUKA VITA (UHASAMA)
Vita husababisha uhasama katika jamii. Huleta ugomvi na kutokuelewana kwa watu. Vita hurudisha nyuma maendeleo ya jamii. Vita huleta athari mbaya katika jamii. Mfano vifo, umasikini, ughali wa maisha, n.k. Mshairi yanayopingana na suala la vita katika diwani hii ni “Tishio la binadamu” na lile la “Daktari Askari.”
Katika shairi la “Tishio la Binadamu”, mwandishi anaitahadharisha dunia kuwa vita kuu vyanukia. Hii ni kutokana na uhasama uliopo kati ya nchi na nchi pamoja na utengenezaji wa silaha kali kutoka Urusi na Marekani. Kutokana na hali hii dunia nzima sasa iko mashakani juu ya vita. Mwandishi anaendelea kueleza kuwa mashindano ya silahayamekuwa ni mchezo nan chi kubwa zinaona fahari kuzitengeneza. Anasema:-
“Mashindano ya silaha, yamekuwa ni mchezo,
Wakubwa wanaona raha, kwa silaha waziundazo,
Mabomu yaso na silaha, ndiyo yanawapa uwezo,
Urusi na Marekani, dunia mwaipa adha?”
Katka shairi la “Daktari Askari”, mwandishi anaelezea na kusimulia habari za vita kati ya Tanzania na Uganda mwishoni mwa miaka ya 1970. Katika vita hii, Tanzania ilipata hasara kubwa sana kwani uhalifu, ulanguzi, maendo, rushwa vilishamiri wakati wa vita na baada ya vita. Hivyo katika mashairi haya yote mwandishi anaitaka jamii itakayojengwa iepukane daima na suala la vita.
DHAMIRA NYINGINE
- SUALA LA MAPENZI
Mwandishi amejadili aina mbali mbali za mapenzi katika diwani hii. Aina ya kwanza ya mapenzi aliyoyajadili ni yale ya mtu nan chi yake. Haya mapenzi tunayaona katika shairi la “Daktari Askari” ambapo tunona kuwa, wakati wa vita kati ya Uganda na Tanzania raia, wanajeshi, manesi, n.k.walijitolea kwa moyo wa dhati kwenda kupigana ili kuikomboa nchi yao. Mapenzi haya ni ya kweli na dhati. Mapenzi ya Iddi Amina Dada kwa nchi yake hayakuwa ya dhati ndiyo maana alitumia mabavu kuiongoza nchi yake.
Mapenzi mengine kati ya mtu na nchi yake yanapatikana katika shairi la “Ngulu Wapaona” (UK 33-36). Katika shairi hili msanii anaonesha umuhimu wa kuwa na mapenzi na kwenu (nchi yako) hata kama ni porini. Msaanii anamtaka kila mtu kuthamini kwao ahata kama kuna karaha. Anaonesha kuwa kwenu ni kwenu na ukuthamini na kukuheshimu kwa raha na Baraka.
Pia kuna mapenzi kati ya mwanamme na mwanamke. Mapenzi haya mwandishi ameyagawa ktika makundi makuu mawili ya mapenzi ya dhati na yale ya udanganyifu. Mashairi yanayoongelea mapenzi ya dhati ni yale ya “Daktari Askari”, “Thomas na Doto”, “Manzese Mpaka Ostabei” pamoja na lile la “Takumbuka Daima.” Mashairi yanayoongelea mapenzi ya udanganyifu ni kama vile “Usiwe Mwonja Asali”, “Fikra za Waungwana”.
Mapenzi ya dhati ni ya kuheshimiana. Mapenzi yasiojali hali au kipato cha mtu. Mapenzi ya uaminifu. Mapenzi kati ya Daktari Adam na Eva katika shairi la “DaktariAskari” yalikua ya dhati, bila kujali kwao au taifa. Hali kadhalika mapenzi kati ya Thomas na Doto yalikua ya dhati bila kujali rangi au taifa. Na mapenzi kati ya Mashaka na Dorothy yalikua ya dhati bila kujali pesa au utajiri. Mapenzi ya dhati husababisha uvumilivu katika maisha. Mapenzi ya dhati huzaa matunda mema katika ndoa, yaani hujenga ndoa za uaminifu. Hivyo mapenzi ya dhati huzaa ndoa za kudumu, ndoa zisizojali rangi, utajiri, utaifa au hali ya mtu. Ndoa za uaminifu zilizotokana na mapenzi ya dhati katika diwani hii ni zile kati ya dakitari Adam na Eva, pamoja na ile ya Mashaka na Dorothy.
Mapenzi ya udanganyifu nayo pia huzaa ndoa za udanganyifu na mara nyingi ndoa hizo huwa hazidumu. Katika shairi la “Usiwe Mwonja Asali”, msanii anaonesha jinsi mapenzi ya udanganyifu yanavyosababish uchumba wa udanganyifu. Pia katika shairi hili msanii anaishauri jamii kuwa ukiwa na mchumba msiwe na tabia za kujamiiana ovyo, bali mpaka mtakapooana. Shairi la “Fikra za Waungwana” linadhihirisha wazi jinsi mapenzi ya udanganyifu yanavyosababisha ndoa za ulaghai. Mwandishi anasema:-
“Mume wangu nakupenda, Joseph amenikuna,
Nimekula naye tunda, ninampenda sana,
Na usifanye inda, mimi ni wako kimwana,
Nitaishi kwa mpango, kwako na kwake Joseph.”
Katika shairi la “Mfereji Maringo” (UK 57), msanii anawashauri wanajamiikuwa wajiheshimukatika suala zima la mapenzi na wawe waaminifu au wasafi na wasiwe Malaya. Kwa ujumla, katika mashairi haya yote, mwandishianaitaka jamii yetu idumishe mapenzi na ndoa za dhati.
- NAFASI YA MWANAMKE PAMOJA NA UHURU WAKE KATIKA JAMII.
Mwandishi wa diwani hii amemchora mwanamke katika nafasi mbali mbali. Kwanza amemchora kama mwanamapinduzi na jasiri. Katika shairi la “Daktari Askari” mwanamke ameoneshwa akifanya kazi za kimapinduzi sawa na zile za mwanamme. Mwanamke anpigana vita ili aikomboe nchi yake.
Pili, mwanamke amechorwa kama mtu mwenye mapenzi dhati katika jamii. Katika shairi la “Mapenzi Mpaka Ostabei” linamwonesha Dorothy akiwa na mapenzi ya dhati kwa Mashaka . Hali kadhalika katika shairi la “Daktari Askari linamwonesha Eva akionesha mapenzi ya dhati kwa Daktari Adam.
Tatu, mwanamke amechorwa kama kiumbe laghai, asiye mwaminifu hususani katika suala a mapenzi na ndoa. Haya yote tuayoyaona katika shairi la “Fikra za Waungwana”.
Mwisho, mwanamke amechorwa kama mzazi na ezi katika jamii. Katika shairi la “Manzese mpaka Ostabei”, mwanamke amechorwa kama mzazi na mlezi na hii nafasi inawakilishwa na Dorothy ambaye alimzaa motto na kumlea baada ya kuolewa na Mashaka.
Kuhusu uhuru wa mwanamke, msanii ameleta mjadala juu ya uhuru wa mwanamke, uhuru wa kuolewa na wanaume wawili kama afanyavyo mwanaume kwa kuoa wake wawili au zaidi.
Katika shairi la “Fikra za Waungwana” (UK55-57), msanii anajadili dhamira hii kupitia Anna. Katika shairi hili, Anna ana mume wake (Nania) lakini kwa upande mwingine anampenda Joseph mume wake wa pili. Anna haoni sababu ya kutokuwa na wanaume wawili. Kama asemavyo ubeti wa 11:-
“Mume wangu nakupenda, Joseph amenikuna
Nimekula tunda naye, nampendelea sana,
Ila usifanye inda, mimi ni wako kimwana,
Nitaishi kwa mpango, kwako na kwake Joseph.”
Katika diwani hii, msanii anaonesha kuwa uhuru anaoutaka Anna ni wa kuishi au kuwa na wanaume wawili na huo ndio msimamo wa Anna.
Hata baada ya kesi yake kupelekwa mahakamani, Anna alibaki na msimamo huo huo. Hali kadhalika majaji walishindwa kutoa hukumu, kwani hakuna sharia inayozui mwanamke kuwa na wanaume wenginkama walivyo wanaume ambao huwa na wanawake wengi.
Lakini swali la kujiuliza ni kuwa, je, mwanamke ana haki ya kuwa na wanaume wawili katika jamii? Hakuna sharia inayomzuia mwanamke kuwa na wanaumewawili lakini mila na desturi ndiyo zinazomzuia mwanamke kuwa na waume wawili. Hivyo ni kutokana na ksoro hizo ndiyo maana anapinga kasoro hizo, kudai uhuru wake wa kuolewa na wanaume wawili kwa wakati mmoja kama mwanaume anavyooa wake wawili au zaidi kwa wakati mmoja. Hivyo anaishauri jamii kuona inaweka wazi sharia zinazohusiana na suala hili. Majaji walishindwa kuhukumu kesi ya Nania- hii ni kwasababu hakuna kifungu cha sharia kinachomzuia mwanamke kuolewa na wanaume wawili kwa wakati mmoja.
III. UMUHIMU WAKUTOA WOSIA
Msanii katika diwani hii anaishauri jamii kutoa wosia kwa familia zao kabla ya mauti kufika. Katika shairi la “Wosia” (UK58-59), msanii anasema kuwa siku yako ikifika, yaani mauti yanapokufikia ni muhimu kutoa wosia kwa familia yako kuhusu mambo ambayo ungetka wakufanyie.
Msanii anatoa wosia wake kuwa yeye akifa jamii inatakiwa imfanyie mambo yafuatayo:-
Kwisha kuniweka chini,
Udongo kasha funika,
Na nyimbo niimbie,
Katoliki yangu dini,
Halafu nawaambia,
Sheree kafanyeni,
Kawaida ya Tanzia (ubeti 2)
Kwa hali hii anaitadharisha jamii kuwa wosia ni kitu cha muhimu kutoa kabla hujafa n sio wosia wa namna watakavyokufanyia, bali hata kuhusu mali zako na namna ya kumilikiwa baada ya kifo chako.
UJUMBE WA MWANDISHI
- Ni lazima tujitoe mhanga ili kutetea wanyonge
- Dhuluma, unyonyaji, kutowajibika pamoja na uongozi mbaya ni baadhi ya vikwazo vinavyokwamisha ujenzi wa jamii mpya.
III. Mshindano ya kutengeneza silaha kwa mataifa makubwa huhatarisha amani uniani.
- Demokrasia ya kweli ndiyo njia pekee ya kuendeleza mfumo wa mageuzi hapa nchini na katika nchi nyingine za ulimwengu wa tatu.
- Mgawanyiko wa watu katika matabaka husababisha kukosekana kwa umoja na mshikamano katika jamii.
- Mapenzi ya dhati yanhitajika katika jamii nan i lazima yadumishwe. Mapenzi ya ulaghai yapigwe vita kwa hali zote.
VII. Suala la mapenzi na ndoa waachiwe wawili wanaopendana na si maamuzi ya wazazi.
FALSAFA YA MWANDISHI
Mwandishi anaamini itikadi itakavyowatetea wanyonge, yenye kuleta haki na usawa kwa kila mtu. Analaani wizi, dhuluma, udikteta,unyonyaji na kila aina ya uovu. Vile vile anatetea uhuru katika mapenzi na ndoa.
Mwandishi wa diwani hii ana msimamo wa kimapinduzi kwani ameonesha matatizo mali mbali yanazikumba jamii zetu na mbinu za kuondokna na matatizo hyo. Miongoni mwa matatizo hayo ni uongozi mbaya, ulanguzi, dhuluma,rushwa, n.k.
FANI
MUUNDO
Katika ushairi, muundo ni umbo, ploti pamoja na mjengo wa ushairi.Muundo hupatikana kwa kuangalia idadi ya mistari kwa kila ubeti wa shairi linalohusika. Katika diwani hii msanii ametumia miundo changamano. Miundo mikuu iliyotumiwa na mwandishi ni ile ya tarbia (mistari mine kwa kila beti) pamoja na sabilia (mistari mitanona kuendelea kwa kila ubeti).
Mashairi yaliyotumia muundo wa tarbia ni Chungu Tamu” (UK 1), “Tishio la Binadamu” (UK1-2), “Chini ya Mti Mkavu’ (UK 10), “Mjanja yu Mashakani” (UK 25), “Radi ya Kiangazi” (UK32-33), “Shairi la Udongoni”(UK36-37), “Fikra za Waungwana” (UK55-57), “Mfereji wa Maringo” (UK57) pamoja na lile la “Takumbuka Daima” (UK57-58)
Mashairi yaliyotumia muundo wa sabilia ni kama vile:- “Daktari Askari” (UK11-25), “Chanzo ni Wenye Kauli” (UK27-28), “Wimbo Wake Hotubani” (UK28-29), “Wengine Wabaki Taabuni” (UK31-32), “Ngulu Wapaona” (UK33-34), “Chungu na Tamu” (UK34-35), “Usiwe Mwnja Asali” (UK37-38), “Thomas na Doto” (UK38-43), “Manzese Mpaka Ostabei” (UK43-54), pamoja na shairi la “Wosia” (UK58-59). Mashairi mengine yaliyobakia yemetumia muundo wa tarbia kwa baadhi ya beti na nyingine muundo wa sabilia.
MTINDO
Mtindo katika kazi ya fasihi ni mbinu au njia pekee inayotumiwa na waandishi ambayo huweza kumtofautisha mwandishi mmoja na mwandishi mwingine. Katika ushairi, kuna aina mbali mbali za mitindo kama vile mtindo unaofuata kanuni za ushairi wa kimapokeo na mtindo unaofuata kanuni za usasa. Mtindo unaofuata kanuni za ushairi wa kimapokeo hutawaliwa na urari wa vina na mizani, muwala, mara nyingi kuna mfanano kwa kila kituo, huweza kuimbika, n.k. Mtindo unaofuata kanun za ushairi wa kisasa haufuati au haufungwifungwi na kanuni za ushairi wa kimapokeo. Hakuna urari wa vina, mizani, ufanano wa kituo, kuimbika, n.k.
Diwani ya Chungu Tamu ina mashairi yaliyotumia mtindo changamano, yaani mtindo unaofuata kanuni za ushairi wa kimapokeo na ule unaofuata kanuni za ushairi wa kisasa. Hii ina maana kwamba, mshairi anyakubali mashairi ya in azote mbili (kimapokeo na kisasa).
Vile vile mwandishi ametumia mtindo wa masimulizi kwa baadhi ya mashairi. Katika mashairi ya “Chatu na Kuku”, “Daktari Askri” “Thomas na Doto” na “Manzese Mpaka Ostabei”, Mwandishi metumia mtindo huu ili kufikisha ujumbe kwa jamii aliyokusudia.
MATUMIZI YA LUGHA
Aina ya lugha iliyotumika ni sanifu yenye misemo, nahau na methali, tamathali za semi, mbinu nyingine za kisanaa pamoja na ujenzi wa taswira. Lugha ya kishairi yenye uchaguzi maalum wa maneno (diction) imetumika.
MISEMO, NAHAU NA METHALI
Imetumiwa na mwandishi kwa lengo la kuwasilisha ujumbe kwa jamii husika. Mfano:-
a/ Sasa mwaleta shari (msemo) – uk 7
b/ Umoja ni nguvu (methali) –uk 6
c/ Kuvaa masulupwete (msemo) – uk 48
d/ Ndoa ni fumbo (msemo) – uk 42
e/ Usinawe kwa ulimbo (msemo) – uk 42
f/ Mapenzi hayana mipaka (msemo) – uk 40
g/ Utajichimbia kaburi (msemo) – uk 9
h/ Lakini haikutiwa chumvi mitaani (msemo) – uk 12
TAMATHALI ZA SEMI
TASHIBIHA
i.Maoni yetu chakavu, sawa nguo ya miaka (uk 2)
ii.Macho yao mekundu mithili wvuta bangi (uk 6)
iii.Kwa msikilizaji husisimua mithili filamu za wachunga ng’ombe
iv.Shaba kama maji (uk 12)
v.Kichwa chake kama cha kifutu (uk 38)
vi.Mwili ukamjaa harara kama jinni lililokosa mbuyu (uk 41)
vii.Tumbo lake kubwa kama pipa (uk 50)
viii.Kichwa kidogo kama cha chatu (uk 50)
ix.Mweusi kama kiatu cha jeshi (uk 50)
x.Utaonekana kama kinyago cha kuchonga (uk 12),n.k.
TASHIHISI
– Kifo kimeniita (uk 4)
-Njaa inawasaliti (uk 6)
-Kicheche pia ameapa (uk 7)
-Huzuni imenisaliti (uk 10)
-Katika ile baridi kali, mabomu ya mikono, yakatubusu miguuni (uk 16)
-Vichaka vikawakaribisha (uk 38)
-Taa zawaka kwa maringo (uk 44)
-Jiji lasema hali ngumu (uk 44)
-Mapenzi hayana mpango, yakikanywa zaidi, hayana akili ati (uk53)
-Mioto ikapasuka anga (uk 11), n.k.
SITIARI
=Ushairi ni sukari tamu (uk 1)
=Utoto ni kito (uk 2)
=Yeye alisema dunia ni raha na tabu (uk 2)
=Umaskini ni mzigo (uk 11)
=Wote weusi awa mkaa (uk 45)
TAFSIDA
+Usiwe mwonja asali (uk 37)
+Walipenda faragha (uk 51)
+Dora ana kitu tumboni (uk 54)
+Nimekula naye tunda (uk 56)
TABAINA
-Kuwaza na kuwazua
-Lakini usikubali raha tu, kumbuka na karaha (uk 13)
-Aponya aua (uk 17)
KEJELI
-Nyie yawafalia, mfanyakazi ya kuchoma na kuuza mkaa (uk 45)
-Wa Manzese atakulisha taka (uk 52)
-Jina lenye ugonjwa wa kaka (uk 52)
-Iweje binti shibe aende kwa omba omba (uk 52)
DHIHAKA
-Ati mchumba, mchumba siye Baraka (uk 52)
MBINU NYINGINE ZA KISASA
TAKRIRI
-Mateka, mateka wapenzi (uk 22), Adamu, machozi (uk 20)
-Je je, je….je nyingi (uk 43), Mateka, Mateka, wapewa (uk 22)
-Mama Dora akaasa akaasa (uk 53)
-Tukanyata, tukanyata tukakaribia Mbarara (uk 16)
MDOKEZO
-Je je je…je nyingi (uk 43)
-Si mganga wa tunguli…(uk 14)
-Sijui yaah yaah…(uk 44)
-Sijui Mashaka…(uk 53)
-Kati yao huyu…!(uk 51)
-Profesa Idd Amin…(uk 19)
-Ikawa nakupenda lakini…
NIDAA
-Ati mie mzee1!
-Ghafla mwewe huyu!
-Umeshituka!
-Mwauzunika nini!
-Kwa hamu ya umoja!
TASHTITI
-Hujisikia wezi wakiomba Mungu kabla ya kwenda huko waendako? (uk 13)
-Wewe mwana –kibarua, hujioni? (uk 49)
MJAZIO
-Yule naam, sio huyo, sijui Mashaka…(uk 53)
-Wawaona wanaopelekewa chai, mikate, karanga, mayai…(uk 13)
-Ndugu mwenyekiti nadhani, labda, pengine, ningependekeza, kwa maoni yangu, kwa mfano tungeliweza….(uk 15)
ONOMATOPEA(TANAKALI SAUTI)
-Lo! (uk 4)
-Loooo! (uk 19)
LUGHA YA KIINGEREZA
-Movement order (uk 14)
-Surrender (uk 17)
-Doctor where College? (uk 18)
-Life President? (uk 19)
-Good Doctor (uk 19)
-My first fiancé (uk 20)
-But this is war sir (uk 20)
-Look Adam. My parents are dead. I am alone (uk 23)
-Sir is that a request or an order? (uk 24)
-Two doctors fighting for no reason (uk 25) n.k.
TAFASIRI YA MOJA KWA MOJA
=Fomu wani (uk 48)
UJENZI WA TASWIRA
Mwandishi ametumia baadhi ya taswira ili kufikisha ujumbe kwa jamii aliyoiandika. Baadhi ya taswira hizo ni kama vile:-
-Chatu (uk 2)…..Inawakilisha wadhulumaji (wakoloni)
-Kuku (uk2)……Inawakilisha wadhulumiwa (Waafrika)
-Vifaranga (uk 9)….Inawakilisha mali ghafi
-Mjanja (uk 25)….Viongozi wanaoshikilia mfumo wa chama kimoja
-Watwana (uk 25)….Wananchi wanaotaka mabadiliko au uongozi mbovu
-Nuglu (uk 33)….Vijiji, sehemu isiyo na maendeleo, sehemu iliyosahaulika
-Zabibu (uk 42)…..Msichana au mwanamke
MANDHARI
Kitbu hiki kiliandaliwa miaka ya 1980. Na matukio yanayosimuliwa katika kitabu hiki yanazungukia nchi za Afrika ya Mashariki hususani Tanzania na Uganda. Hata hivyo, maudhui ya kitabu hiki yanasadifu huu wa sasa katika nchi yoyote ile ulimwengu wa tatu.
JINA LA KITABU
Jina la diwani hii Chungu Tamu linasadifu yaliyomo ndani ya kitabu. Msanii ameonesha kuwa, baada ya kupita katika machungu na kuamua kupambana nayo ndipo utamu utafuata. Anaitaka jamii itumie kila mbinu kupambana na vikwazo vinavyokwamisha jamii siweze kuupata utamu (ujenzi wa jamii mpya endelevu). Aidha msanii anaonesha kuwa katika maisha, uchungu na utamu havitengamani. Vile vile msanii ameonesha dhahiri kuwa, wananchi wa kawaida ambao ndio wazalishaji wanakula “Chungu” lakini viongozi ambao si wazalishaji wanakula “Tamu”.
KUFAULU KWA MWANDISHI
KIMAUDHUI - Ameongelea masuala ambayo yanaisakama jamii yetu katika wakati huu tulio nao. Ameonesha mbinu mbalimbali za kufuata ili kufanikisha suala zima la ujenzi wa jamii mpya.
KIFANI
Amefaulu kutumia miundo changamano, mitindo changamano, lugha ya kishairi pamoja na ujenzi wa taswira.
KUTOFAULU KWA MWANDISHI - Lugha imejaa taswira kwa kiasi kikubwa na hivyo msomaji wa kawaida hawezi kuambulia ujumbe wowote. Hivyo amewanyima baadhi ya wasomaji uhondo wa kazi yake.
- Msanii ametumia lugha ya Kiingereza (kigeni) katika baadhi ya mashairi. Huu ni udhaifu wa mwandishi, kwani anakinyima Kiswahili sanifu nafasi ya kuenea. Vile vile kwa mtu asiyefahamu Kiingereza atashindwa kupata ujumbe.
|
|
|
|
|
