Kazi nzuri za Kiafrika zinazojulikana Ulaya kutoka kipindi cha ukoloni na kile cha biashara ya utumwa ni za masimulizi ya utumwa, kama vile The Interesting Narrative of the Life of Olaudah Equiano (1789) cha Olaudah Equiano.
Katika kipindi cha ukoloni, Waafrika walioathiriwa na lugha za Ulaya walianza kuandika katika lugha hizo. Mwaka 1911, Yusufu Efraimu Casely-Hayford (ajulikanaye pia kama Ekra-Agiman) kutoka Pwani ya Dhahabu (sasa Ghana) alichapisha ile ambayo pengine ni riwaya ya kwanza ya Kiafrika kuandikwa kwa Kimombo, Ethiopia Unbound: Studies in Race Emancipation[9] Ingawa kazi hii iligusia hadithi na utetezi wa kisiasa, uchapishaji na kupitiwa upya na wanahabari wa Ulaya kulimaanisha wakati muhimu katika fasihi ya Kiafrika.
Katika kipindi hiki, tamthilia za Kiafrika zilianza kuibuka. Herbert Isaka Ernest Dhlomo wa Afrika ya Kusini alichapisha tamthilia ya kwanza ya Kiafrika kwa Kiingereza katika mwaka wa 1935. Mwaka 1962, Ngugi wa Thiong’o kutoka Kenya aliandika mchezo wa kuigiza wa kwanza wa Afrika ya Mashariki, The Black Hermit, hadithi iliyohadhari “ukabila” (ubaguzi kati ya makabila ya Afrika).
Fasihi ya Afrika mwishoni mwa kipindi cha ukoloni (kati ya mwisho wa Vita Vikuu vya Kwanza Vya Dunia na uhuru) iliendelea kuonesha mandhari ya ukombozi, uhuru, na (walau kati ya Waafrika kwenye maeneo yaliyotawaliwa na Ufaransa) kutambua weusi wa Waafrika. Mmoja wa viongozi wa harakati za kutambua weusi, mshairi na hatimaye Rais wa Senegal, Sédar Léopold Senghor, alichapisha mkusanyo wa kwanza wa mashairi ya lugha ya Kifaransa yaliyoandikwa na Waafrika mwaka 1948, Anthologie de la Nouvelle poésie nègre et malgache de langue Française, akishirikisha utangulizi kutoka kwa mwandishi wa Kifaransa Jean-Paul Sartre. [10]
Si kwamba waandishi wa fasihi ya Afrika wakati huo walikuwa mbali na masuala waliyoyakabili. Wengi, kwa hakika, waliteswa kwa undani na pia kwa kuelekezwa: akilaaniwa kwa kuyaweka kando majukumu yake ya kisanaa ili kushiriki kikamilifu katika mapambano, Christopher Okigbo aliuawa katika vita vya Biafra dhidi ya wanaharakati wa Nigeria katika vita vya wenyewe kwa wenyewe vya miaka ya 1960; Mongane Wally Serote aliwekwa kizuizini kati ya miaka 1969 na 1970 chini ya sheria ya Afrika Kusini juu ya Ugaidi ya mwaka 1967, na hatimaye kutolewa bila hata kujibu mashtaka; mwananchi mwenzake Arthur Norje alijiuamjini London mwaka 1970; Jack Mapanje wa Malawi aliwekwa kizuizini bila kesi au tuhuma kwa sababu ya matamko aliyotoa katika baa ya chuo kikuu; na, mwaka 1995, Ken saro-Wiwa alikufa kwa kutiwa kitanzi na serikali ya wanajeshi ya Nigeria.
Fasihi ya Afrika baada ya ukoloni
Kwa ukombozi na kuongezeka kwa kusoma na kuandika kwani mataifa mengi ya Afrika yalipata uhuru wao katika miaka ya 1950 na hasa miaka ya 1960, fasihi ya Afrika imekua kwa kasi kwa wingi na kwa umaarufu, kwa kazi nyingi za Afrika kuonekana katika mitaala ya elimu ya Ulaya na katika orodha ya “vitabu bora” vilivyoandikwa mwishoni mwa karne ya 20. Waandishi wa Afrika katika kipindi hiki waliandika katika lugha za Ulaya (hasa Kiingereza, Kifaransa na Kireno) na pia lugha za jadi za Afrika.
Ali A. Mazrui na wengine hutaja migogoro saba kama mandhari: Farakano kati ya Afrika iliyopita na iliyopo, kati ya Utamaduni na Usasa, kati ya wazawa na wageni, kati ya kujijali na kujali jamii, kati ya Ujamaa na Ubepari, kati ya maendeleo na kujitegemea na kati ya Uafrika na ubinadamu. [11]
Mandhari mengine katika kipindi hiki ni pamoja na matatizo ya kijamii kama vile ufisadi, tofauti za kiuchumi kati ya nchi ambazo zimepata uhuru majuzi, na haki na majukumu ya wanawake. Waandishi wa kike wamewakilishwa vyema katika fasihi ya Afrika iliyochapishwa kuliko walivyokuwa kabla ya uhuru.
Mwaka 1986, Wole Soyinka alikuwa mwandishi wa Afrika wa kwanza baada ya uhuru kushinda Tuzo la Nobel katika fasihi, ingawa Camus Albert, mzaliwa wa Algeria, alipokea tuzo hilo katika mwaka 1957
HISTORIA ya ngomezi ni kongwe kama ilivyo historia ya uumbaji wenyewe. Katika sehemu nyingi za Afrika, ngomezi hutumika kama njia ya mawasiliano, kutoa tahadhari na kuburudisha watu katika makasri ya wafalme na watawala au hata nyakati za sherehe.
Hata hivyo, kwa upande mwingine, utanzu huu ni mchanga kuliko tanzu zote nyinginezo za fasihi simulizi na si utanzu unaoeleweka vizuri sana miongoni mwa wanafunzi wa Fasihi ya Kiswahili.
Tunauchukulia kuwa ni mchanga kutokana na ukweli kwamba ni utanzu ambao haujaanza kubainishwa zamani sana japo umekuwapo katika jamii mbalimbali kwa muda mrefu. Labda kutotambulika kwake kulitokana na wanafasihi kusita kuitambua ngoma kama kazi ya fasihi.
Ngoma kwa uasili wake huonekana kama aina ya sanaa za maonyesho, lakini si fasihi kwa kuwa fasihi ni sanaa ambayo ni lazima itumie lugha kuwasilisha maudhui kwa jamii lengwa.
Kwa kuwa ngoma katika makabila mengi huwa ni midundo tu isiyokuwa na lugha yoyote itokayo katika midundo hiyo, wanafasihi wengi waliacha kubainisha uwezekano wa kuwa na fasihi ngoma.
Ukweli ni kuwa upo uwezekano wa kuwa na ngoma ambayo inatoa ishara za lugha (maneno). Ngoma hizo kwa kawaida huwa ni tofauti na ngoma za kawaida na ndiyo maana wanafasihi wengi huziita ngomezi.
Sababu ya pili iliyosababisha utanzu wa ngoma kuchelewa kubainishwa na wanafasihi ni kuwa aina hii ya fasihi haipatikani katika jamii nyingi sana kama zilivyo tanzu nyingine za fasihi simulizi.
Utanzu huu unasemwa kuenea sana katika jamii za Afrika Magharibi na tafiti za hivi karibuni zimejaribu kubainisha kuwa upo uwezekano wa fasihi hii kuwapo katika jamii za Afrika Mashariki.
Utanzu wa fasihi ngoma au ngomezi umeelezwa sana na wanafasihi katika maandiko mbalimbali.
Katika utafiti wake kuhusu ngoma, Nketia (1974) katika kitabu chake “The Music of Africa” alibaini kuwa kuna aina tatu za ngoma ambazo ni ngoma za ishara (signal drumming), ngoma za kuchezwa (dance drumming) na ngoma za kifasihi/ngomezi ( talking drums).
Uainishaji huu unatupa ufahamu kuwa si kila aina ya ngoma ni ngoma za kifasihi (ngomezi). Zipo ngoma ambazo hazina ufasihi wowote.
Ufasihi wa ngomezi unatokana na ukweli kuwa ni ngoma ambazo hugeza vidatu na toni za lugha ya mazungumzo.
Milio ya ngomezi inaweza kurekebishwa kulingana na jinsi wapigaji wanavyozipiga na kubadilisha nguvu wanayoitumia katika kupiga.
Mapigo hayo, kwa hiyo, hugeza sauti ya watu wanaoongea na ndiyo maana huitwa ngomezi. Fasihi ngoma hutoa sauti za kimapokeo zilizozoeleka katika jamii kama vile methali au majigambo na hivyo kueleweka kirahisi miongoni mwa wanajamii.
Neno la Kiingereza la utanzu huu “talking drums” linasawiri uhalisi wa kile ngoma hizi zinachokifanya; ngoma hizi zinaongea.
Hivyo, ngomezi ni tofauti na aina nyingine za ngoma ambazo haziongei bali hutoa midundo tu kwa makusudio maalum kama vile kuburudisha, kutoa taarifa na kadhalika.
Aidha, ngomezi hazikueleweka kwa mtu yeyote bali kwa watu wenye ujuzi na lugha inayogezwa. Vilevile, ngoma hizi zilipigwa na wapigaji maarufu waliobobea katika upigaji wake, si kila mtu aliweza kuzipiga ngoma hizi.
Katika historia ya Afrika, fasihi ngoma imekuwa ikitumika kwa malengo mbalimbali. Malengo hayo, hata hivyo, yamekuwa yakibadilika kulingana na wakati na jamii husika.
Baadhi ya malengo ya fasihi ngoma katika jamii za jadi za Kiafrika ni pamoja na kutoa taarifa kwa vijiji vya mbali na kuwaleta watu pamoja kama vile kuitisha mikutano.
Aidha, ilisaidia kusuluhisha migogoro miongoni mwa wanajamii na kutunza kumbukumbu muhimu za kihistoria na hivyo kuwakumbusha watu matukio hayo ya kihistoria pindi zinapopigwa.
Mbali na matumizi hayo, fasihi ngoma ilitumika nyakati za sherehe, kama vile za kusimika watawala na machifu, harusi, sherehe za kuwapa watoto majina au mazishi ya watu maarufu.
Ngoma zilipopigwa wakati wa kusimikwa watawala, ngomezi ziliwatahadharisha viongozi hao kutofanya mambo yasiyokubalika miongoni mwa wanajamii.
Katika jamii ya kisasa, fasihi ngoma inatumika kutukuza au kuwakashifu watu wengine, kuwakaribisha wageni, kuisifu miungu na watu katika jamii, kuita mizimu, wahenga na mizuka, kusahihisha makosa ya wanajamii, kutoa mazungumzo ya kimethali ili kuwawezesha watu kuwasiliana na wazee na pia ni sehemu ya sherehe za kifalme au majigambo ya jamii.
Hii inabainisha kuwa malengo na matumizi ya fasihi ngoma, kama ilivyo kwa tanzu nyingine za fasihi simulizi, ni mambo yanayobadilikabadilika kulingana na jamii na wakati.
Mabadiliko haya ya matumizi ya fasihi ngoma ni ithibati kuwa si kweli kwamba tanzu za fasihi simulizi hurithishwa kutoka kizazi kimoja hadi kingine, bali hubadilika kulingana na wakati husika.
Kutokana na ukweli huu tunaweza kusema kwamba baadhi ya ngomezi za kisasa ni ving’ora kwenye vyombo vya kusafiria, kengele shuleni, kipenga katika uwanja wa mchezo, mkirizo wa simu, nk.
Kama mojawapo ya vipera vya fasihi, nyimbo zina uwezo wa kutekeleza majukumu mbalimbali katika jamii kwani ni rahisi sana kuteka makini ya hadhira.
DHAMIRA kuu ya fasihi ni ile ya kuielimisha na hata kuiburudisha jamii.
Kama mojawapo ya vipera vya fasihi, nyimbo zina uwezo wa kutekeleza majukumu mbalimbali katika jamii kwani ni rahisi sana kuteka makini ya hadhira.
Maana ya fasihi ni ‘matumizi ya lugha kisanaa ili kubainisha taratibu za maisha kwa njia ya ubunifu’. “Matumizi ya lugha kisanaa na njia ya ubunifu” ndiyo maneno ya msingi ambayo huzifanya nyimbo kuwa masimulizi ya kifasihi. Kwa hivyo, si kila masimulizi yanayofuzu kuwa fasihi, ila tu yale yatumiayo njia ya kisanaa na ubunifu mkubwa.
Ndivyo ilivyo katika nyimbo kwa sababu kupitia kwazo wanajamii huburudika na kuelimishwa kutokana na ufundi wa kubuniwa na kuwasilishwa kwazo. Huu ni utanzu ambao huwafikia watu wengi katika jamii. Kutokana na kutumia lugha ya Kiswahili, utanzu huu umeweza kueleweka na Wakenya wengi.
Nchini Kenya, vyombo vya habari vimeipa fasihi hii nafasi kubwa sana na hivyo basi kuipanua hadhira yake. Hii ni kutokana na sababu kuwa, fasihi hii inathaminiwa sana na wengi na kupewa nafasi muhimu katika vyombo vya habari hasa kwa muda mrefu kwenye redio.
Ni kutokana na sababu hii ndipo tunajaribu kuonyesha nafasi yake katika fasihi ya Kiswahili ama andishi au simulizi.
Mahusiano ya kijamii hujengwa kutokana na historia, mazingira na shughuli za kila siku za watu na imani yao pia. Watu wa jamii moja aghalabu husikilizana kwa lugha, mila, itikadi na desturi zao. Misingi hiyo ya utamaduni na utamaduni wenyewe huwa ni vigezo maalum vya kumfanya mtu aitambue nafasi yake katika jamii na vile vile kutambua wajibu wake na majukumu yake, Mazrui (1986).
Tanzu mojawapo inayodhihirisha utamaduni wa jamii ni muziki wake. Wasanii hawa, hasa waimbaji wanaotumia Kiswahili wamechukua nafasi kubwa katika kukuza lugha hii, utamaduni na mawasiliano.
Chambo
Muziki umekuwa chombo ambacho kimewavutia wanadamu. Jambo hili limewafanya watu wa matabaka mbalimbali wakiwemo wanafalsafa, kujaribu kuelewa muziki – lakini hakuna fasili ambayo imeweza kueleza muziki ni nini hasa kwa kuwa uasili wake haujulikani, kama anavyodai Schumann katika (1994) kuwa:
“Sayansi hutumia hisibati na umantiki, ushairi nao hutumia maneno teule yenye mapigo ya kingoma. Mvuto huo hukora sikio la nje na la ndani. Muziki ni yatima ambaye wazazi wake hawajulikani kamwe. Hata hivyo, ni huu utata wa uasili wake ambao umefanya muziki uonekane kuwa kitu bora zaidi katika jamii”.
Katika kutumia nyimbo, waimbaji hawa wameweza kuhifadhi historia na utamaduni wa jamii zao. Hata hivyo, hivi sasa utaona kuwa maendeleo ya kisayansi na Teknolojia ya Habari na Mawasiliano (TEKNOHAMA) yameanza kuziingiza jamii nyingi katika fasihi kupitia runinga na video na hivyo kuonekana kana kwamba jambo hili linafifisha starehe inayopitikana katika nyimbo (Mlacha, 1998).
Mabadiliko katika jamii yamesababisha mabadiliko makubwa katika nyimbo na hivyo basi nyimbo zimekuwa na maudhui, dhamira na fani tofauti kutegemea namna jamii ilivyoyashuhudia mabadiliko hayo kila uchao.
Nyimbo ni kipengele muhimu sana katika jamii zote ulimwenguni. Ni utanzu uliothaminiwa sana na zilitawala katika mifumo yote ya jamii, Brandel (1959). Akuno (1999) anasema kuwa muziki ni zaidi ya sauti tu ambazo huimbwa na kuchezwa. Muziki sio wazo la dhana fulani bali ni tajriba, ni tukio ambalo huwasilisha mambo mbalimbali yenye umuhimu wa aina fulani katika jamii husika. Akuno anaona
nyimbo au muziki ukiwa na uamali wa kiujozi: Kama kiburudisho na kama tambiko. Muziki huendeleza uhusiano wa mtu binafsi, humstarehesha na kumwezesha mtu huyu kuwasilisha hisia zake. Kama tambiko, huendeleza uhusiano wa kimazingira kwa kuwahusisha wanadamu na viumbe vingine vinavyopatikana katika mazingira hayo.
Katika kuangalia upande wa kijamii, Akuno anaona muziki kama chombo ambacho hutumiwa kuelezea historia ya jamii, kuakisi amana ya jamii, kupasha ujumbe maalum kwa wanajamii hasa kutoka kizazi kimoja hadi kingine na hutumiwa hasa kuelezea historia, imani, itikadi na kaida za jamii mahsusi. Nyimbo ni zao la mazingira ya jamii kwa sababu ni kitendo cha kijamii.
Zinaweza kufananishwa na mtoto ambaye hufinyangwa na mambo mengi katika historia ya jamii yake. Hii inamaanisha kwamba muziki hauibuki katika ombwe na daima hauwezi kujiundia mazingira yake. Nyimbo huathiriwa sana na mambo yanayotendeka ulimwenguni. Umuhimu wa muziki unadhihirika katika matumizi ya nyimbo katika wakati maalum kama njia mojawapo za kuanzisha mabadiliko katika tabia za jamii au mtu binafsi, (McAIlester 1971).
Kujifunza utamaduni
Muziki umetumika kama njia mojawapo za kujifunzia utamaduni na aghalabu hutumiwa katika kuelezea mtu umuhimu wa mazingira yake na jinsi anavyoweza kuyatumia na kuyatunza vilivyo. Nyimbo vilevile zimekuja kuchukuliwa kama chanzo cha elimu na jinsi ya kujieleza katika jamii na hasa katika sanaa ya mazungumzo.
Humfanya mtu ajenge kumbukumbu ya vitu au tukio kwa urahisi na kumbukumbu hiyo huweza kudumu kwa muda mrefu sana. Muziki ulioimbwa kwa Kiswahili ni sehemu muhimu sana zinazojenga utamaduni wa Wakenya. Kwa Wakenya wengi, muziki ni neno linaloeleweka kwa wananchi wengi kwa sababu watu hao huwa na mapenzi ya muziki, ambayo ni taaluma maalum ya sauti inayochanganya kwa usahihi sanaa na sayansi. Muziki ni sanaa katika matokeo na utendaji wake na kwa upande mwingine ni sayansi katika maandalizi na uwasilishaji wake (Sekella, 1995).
Sanaa ya uimbaji inaonyesha uwezo wa binadamu wa kusimulia au kupasha tajriba yake na ya jamii ya kila siku na kujaribu kuleta maana katika maisha ya kila siku. Nyimbo huweza hata kuundwa upya na wananchi wenyewe kwa sababu mbalimbali. Kama asemavyo Campbell (1976) nyimbo zimeundwa kama sanaa nyingine ili kunasa makini yetu. Sanaa hii basi ina ule ukale, uleo na hata ukesho. Kupitia nyimbo, wanamuziki wa Kiswahili wanaweza kuangalia ‘usasa’ au dunia ya leo hapo baadaye, usasa huu utakuwa kama ukale utakaotuelekeza kufahamu historia yetu ya wakati huo. Ndivyo anavyoshadidia mwalimu wangu, Saidi Vifu Makoti.
FASIHI Andishi imeathiriwa pakubwa na Fasihi Simulizi kimaudhui na kifani kadri inavyobainika katika vipengele vifuatavyo:
Dhamira
Kuna mfanano mkubwa kati ya maudhui katika fasihi andishi na fasihi simulizi.
Maudhui katika fasihi simulizi na fasihi andishi yanafanana. Masuala mengi yanayoshughulikiwa na fasihi andishi yamekwisha jadiliwa na fasihi simulizi. Kile ambacho fasihi andishi hufanya ni kuongezea masuala mapya kutokana na jamii ya kisasa.
Kwa mfano, asasi ya ndoa na nafasi ya mwanamke katika jamii ni maudhui katika fasihi simulizi . Maudhui haya pia yameangaziwa katika kazi mbalimbali za fasihi andishi.
Kwa mfano, riwaya ya utengano yake Said Mohammed imeangazia suala la nafasi ya mwanamke katika jamii ambapo mwanamke amesawiriwa kama chombo cha starehe, asiye na sauti mbele ya mwamamme na amekandamizwa.
Aidha, dhana ya majaaliwa hujitokeza sana katika kazi za kinathari za fasihi simulizi. Katika baadhi ya ngano, kuna watu ambao, kupitia kwa majaaliwa wanatajirika kimiujiza baada ya kuwa maskini.
Majaaliwa ni uwezo wa mungu. Wazo la majaaliwa katika tamthilia kama vile mfalme Edipode, ambapo Edipode anajaribu sana kukimbia utabiri kwamba angemuua babake na kimuoa mamake mzazi.
Mwishoni mwa tamthilia, utabiri huu unatokea na hivyo majaaliwa yanatimia
Jukumu kubwa la kijamii la fasihi simulizi ni kuadilisha. Ngano, semi , nyimbo na mawaidha ni baadhi ya tungo za fasihi simulizi zilizotumiwa kuadilisha.
Kwa mfano, ngano inayohusu kisa cha fisi kumkosa ndama kwa kuila kamba iliyokuwa imemfunga ndama, ni mfano wa ngano inayotahadharisha kujiepusha na tamaa na ujinga.
Dhamira hii ya kuadilisha inajitokeza katika tungo za fasihi andishi kama vile katika riwaya ya Adili na nduguze ya Shabaan Robert ambapo ndugu zake Adili wanageuzwa kuwa nyani kama adhabu kwa kumdhulumu Adili.
Nyenzo na malighafi
Fasihi simulizi na fasihi andishi hutumia lugha kuwasilisha mawazo ya binadamu.Fasihi simulizi ndiyo ya kwanza kutumia lugha kiufundi kama malighafi yake.
Lugha ilitumiwa kwa njia ya methali, na fani nyingine kama vile nyimbo na maghani.Vivyo hivyo, fasihi andishi kama vile tamthilia na riwaya iliibuka kimaandishi kutumia lugha kwa ufundi kama malighafi.
Tanzu za kimaandishi kama vile tamthilia ,riwaya, hadithi fupi na hata mashairi hutumia tamathali za usemi kama vile methali, nahau, tashbihi na jazanda.
Usimulizi
Msingi wa fasihi simulizi ni usimulizi.
Tanzu nyingi za fasihi simulizi huwasilishwa kwa masimulizi kama vile tendi, majigambo na rara. Riwaya kama vile lila na Fila na kipendacho roho zimeandikwa kwa mtindo wa ngano za kimapokeo; hali inayoonyesha athari za tanzu za fasihi simulizi.
Katika tungo za fasihi simulizi, fanani husimulia hadithi katika nafsi ya tatu.Kazi ya fasihi andishi pia hutumia nafsi ya tatu.
Utendaji
Fasihi simulizi ni tendi. Vivyo hivyo, upo uwezekano wa kutenda fasihi andishi.Kwa mfano, tamthilia huigizwa jukwaani, ngonjera huambatanishwa na vitendo.Tamthilia kama vile kifo kisimani na Mstahiki Meya zimeigizwa jukwaani kama ilivyo katika fasihi andishi.
Fani
Fani ni mbinu ambazo msanii hutumia kuwasilisha maudhui. Baadhi ya vipengele vya fani katika fasihi simulizi hupatikana katika fasihi andishi kama vile;
Ploti
Tanzu za kinathari za fasihi simulizi( ngano, visasili na mighani) huwa na ploti sahili. Sifa hii pia inajitokeza katika baadhi ya riwaya za Kiswahili kama vile siku njema yake Ken Walibora ambazo ni nyepesi kueleweka.
Wahusika na Uhusika
Fasihi simulizi imeathiri fasihi andishi katika upande wa wahusika.Fasihi simulizi hutumia wahusika wanyama, mizuka na binadamu. Fasihi andishi nayo hutumia wahusika wa aina mbalimbali kuwasilisha ujumbe.
Nyimbo
Mtambaji bora wa ngano za fasihi simulizi hutumia nyimbo katika usimulizi. Vivyo hivyo, baadhi ya kazi za fasihi simulizi kama vile tamthilia hutumia nyimbo.
Fantasia
Fantasia ni sifa ambayo hupatikana katika ngano na visasili. Sifa hii pia hupatikana katika baadhi ya tungo za fasihi andishi.
Baadhi ya riwaya za Kiswahili zina matukio ambayo yamekiuka uhalisia .
Kuwepo kwa wahusika wasio wa kawaida kama vile mazimwi katika fasihi simulizi na fasihi andishi ni mfano wa fantasia.
Kwa mfano katika riwaya ya Rosa Mistika yake E. Kezilahabi imesawiri wahusika Rosa na zakaria wakiwa mbinguni mbele ya hukumu ya mungu. Haya ni mandari yasiyo ya kawaida na hii ni fantasia.
FASIHI ni sanaa inayotumia maneno ili kutoa picha halisi ya mwanadamu akiwa maishani mwake; mahusiano yake na viumbe wengine, migogoro yake na mazingira, shida zake, raha zake, matumaini yake na jinsi anavyopiga hatua katika taratibu za maendeleo yake.
Ni sanaa inayodhihiri ubunifu, inayotumia maneno kama mtambo na malighafi ya kuwasilisha mawazo na ambayo hulenga binadamu kama kiini chake.
Mtazamo huu unaiona fasihi kama kazi inayoendelezwa kwa maneno, iwe ama andishi au simulizi. Kuandika na kusimulia ni mtambo tu wa kuiwasilisha kazi hiyo. Kuandika sawa na kuchonga, kushona, kufinyanga au kuchora ni njia ya kueleza dhana tu, na jinsi ambavyo mchoraji hutumia rangi katika kazi yake, mtunzi wa kazi ya fasihi pia hutumia maneno au lugha kueleza dhana na hisia zake. Maneno hayo huenda akayaandika, akayaimba au akayazungumza.
Matumizi ya lugha kisanaa kwa njia ya kibunifu ndiyo maneno ya msingi ambayo huifanya fasihi kuwa aina ya sanaa. Usanii huo ndio unaofanya maneno ya fasihi yawe tofauti na maneno ya kawaida hata kama fonolojia au maumbo yake (mofolojia) ni sawa.
Kwa hivyo, si kila masimulizi au maandishi yanayofuzu kuwa fasihi, ila tu yale yatumiayo ubunifu wa kisanaa katika kuwasilisha matukio ya kila siku katika maisha ya binadamu.
Ingawa hivyo, fasihi andishi imeathiriwa pakubwa na fasihi simulizi kimaudhui na kifani kadri inavyobainika katika vipengele vifuatavyo: DHAMIRA
Kuna mfanano mkubwa kati ya maudhui katika fasihi andishi na fasihi simulizi. Masuala mengi yanayoshughulikiwa na fasihi andishi yamekwisha kujadiliwa na fasihi simulizi. Kile ambacho fasihi andishi hufanya ni kuongezea masuala mapya kutokana na jamii ya kisasa.
Kwa mfano, asasi ya ndoa na nafasi ya mwanamke katika jamii ni maudhui ya tangu jadi katika fasihi simulizi. Maudhui haya pia yameangaziwa katika kazi mbalimbali za fasihi andishi. Riwaya ya Utengano
(Said A. Mohammed) imeangazia suala la nafasi ya mwanamke katika jamii ambapo kiumbe huyo amesawiriwa kuwa chombo cha starehe, anayekandamizwa na asiye na sauti mbele ya mwamamume.
Dhana ya majaaliwa katika tamthilia ya Mfalme Edipode hujitokeza sana katika kazi za kinathari za fasihi simulizi. Katika baadhi ya ngano, kuna watu ambao kupitia kwa majaaliwa, wanatajirika kimiujiza baada ya kuwa maskini. Majaaliwa ni uwezo wa Mungu.
Jukumu kubwa la fasihi simulizi kijamii ni kuadilisha. Ngano, semi, nyimbo na mawaidha ni baadhi ya tungo za fasihi simulizi zilizotekeleza wajibu huu. Kwa mfano, ngano inayohusu kisa cha fisi kumkosa ndama kwa kuila kamba iliyokuwa imemfunga ndama, ni mfano wa ngano inayotahadharisha kujiepusha na tamaa na ujinga.
Dhamira hii ya kuadilisha inajitokeza katika tungo za fasihi andishi kama vile riwaya ya Adili na Nduguze (Shabaan Robert) ambapo ndugu zake Adili wanageuzwa kuwa nyani kwa adhabu kwa kumdhulumu Adili.
NYENZO NA MALIGHAFI
Fasihi simulizi na fasihi andishi hutumia lugha kuwasilisha mawazo ya binadamu. Fasihi simulizi ndiyo ya kwanza kutumia lugha kiufundi kama malighafi yake. Lugha ilitumiwa kwa njia ya methali, na fani nyingine kama vile nyimbo na maghani. Vivyo hivyo, fasihi andishi kama vile tamthilia na riwaya iliibuka kimaandishi kutumia lugha kwa ufundi kama malighafi. Tanzu za kimaandishi kama vile tamthilia, riwaya, hadithi fupi na hata mashairi hutumia tamathali za usemi kama vile methali, nahau, tashbihi na jazanda.
USIMULIZI
Msingi wa fasihi simulizi ni usimulizi. Tanzu nyingi za fasihi simulizi huwasilishwa kwa masimulizi kama vile tendi, majigambo na rara. Riwaya ya Lila na Fila na Kipendacho Roho zimeandikwa kwa mtindo wa ngano za kimapokeo; hali inayoonyesha athari za tanzu za fasihi simulizi. Katika tungo za fasihi simulizi, fanani husimulia hadithi katika nafsi ya tatu. Kazi nyingi za fasihi andishi pia hutumia nafsi hiyo ya tatu.
UTENDAJI
Fasihi simulizi ni tendi. Vivyo hivyo, upo uwezekano wa kutenda fasihi andishi. Kwa mfano, tamthilia huigizwa jukwaani huku ngonjera zikiambatanishwa na vitendo. Tamthilia za Kifo Kisimani na Mstahiki Meya zimeigizwa pakubwa jukwaani kama ilivyo katika fasihi andishi.
a)Hadhira ya fasihi simulizi huweza kuwasiliana moja kwa moja na fanani ilhali ile ya fasihi andishi sio lazima iwasiliane na mwandishi.
b)Hadhira huchangia katika uwasilishaji wa fasihi simulizi k.v kwa kuimba, kupiga makofi n.k (hadhira tendi/hai) ilhali hadhira ya fasihi andishi haichangii katika uandishi.
c)Hadhira ya fasihi simulizi huonana na mwasilishaji ilhali ile ya fasihi andishi si lazima ionane na mwandishi.
d)Hadhira ya fasihi simulizi ni kubwa kuliko ile ya fasihi andishi kwani huhusisha hata wasiojua kusoma na kuandika.
e)Hadhira ya fasihi simulizi ni hai yaani inajulikana na fanani ilhali ile ya fasihi andishi si hai yaani haijulikani na mwandishi.
f)Hadhira ya fasihi simulizi hainunui kazi ilhali ile ya fasihi andishi hununua kazi.
g)Hadhira ya fasihi simulizi yaweza kumiliki kazi ya fanani lakini ile ya fasihi andishi haiwezi kumiliki kazi ya mwandishi.
h)Hadhira ya fasihi simulizi huchagua kwa kulenga watu wa rika fulani lakini ile ya fasihi andishi hailengi watu wa rika yoyote.
TANZANIA TANZANIA NAKUPENDA Tanzania Tanzania, nakupenda kwa moyo wote
Nchi yangu Tanzania, jina lako ni tamu sana
Nilalapo nakuota wewe, niamkapo ni heri mama wee
Tanzania Tanzania nakupenda kwa moyo wote. Tanzania Tanzania , ninapokwenda safarini
Kutazama maajabu, biashara nayo makazi
Sitaweza kusahau mimi mambo mema ya kwetu kabisa
Tanzania Tanzania nakupenda kwa moyo wote Tanzania Tanzania karibu wasio kwao
Kwenye shida na taabu kukimbizwa na walowezi
Tanzania yawakaribisha tuungane kiume chema wee
Tanzania Tanzania nakupenda kwa moyo wote Tanzania Tanzania watu wako ni mema sana
Nchi nyingi zakuota nuru yako hakuna tena
Na wageni wakukimbilia ngome yako imara kweli wee
Tanzania Tanzania mola awe nawe daima TAZAMA RAMANI
Tazama ramani utaona nchi nzuri
Yenye mito na mabonde mengi ya nafaka,
Nasema kwa kinywa halafu kwa kufikiri,
Nchi hiyo mashuhuri huitwa Tanzaniaaaaaaaaaa….
Majira yetu haya, yangekuwaje sasa
Utumwa wa nchi, Nyerere
ameukomesha X2 Chemchem ya furaha amani nipe tumaini,
Kila mara niwe kwako nikiburudika,
Nakupenda sana hata nikakusitiri,
Nitalalamika kukuacha Tanzania.
Majira yetu haya, yangekuwaje sasa
Utumwa wa nchi, Nyerere
ameukomesha X2 Nchi yenye azimio lenye tumaini,
Ndiwe peke yako mwanga wa Watanzania,
Ninakuthamini hadharani na moyoni,
Unilinde name nikulinde hata kufa.
Majira yetu haya, yangekuwaje sasa
Utumwa wa nchi, Nyerere
ameukomesha X2
