JIFUNZE KISWAHILI

Welcome, Guest

You have to register before you can post on our site.

Search Forums

(Advanced Search)

Forum Statistics

» Members: 5,481
» Latest member: Kundlimatching
» Forum threads: 2,178
» Forum posts: 2,256

Full Statistics

Online Users

There are currently 104 online users.
» 0 Member(s) | 103 Guest(s)
Bing

Latest Threads

Buy Vilitra 60 Mg |【Get E...
Forum: Historia ya makabila ya kibantu
Last Post: Kieth_winsett
04-24-2023, 11:45 AM
» Replies: 0
» Views: 0

How to take Cenforce50?
Forum: Historia ya makabila ya kibantu
Last Post: Kieth_winsett
04-19-2023, 12:59 PM
» Replies: 0
» Views: 0

About the Vidalista 60 Mg...
Forum: Historia ya makabila ya kibantu
Last Post: Kieth_winsett
04-04-2023, 04:07 PM
» Replies: 0
» Views: 0

What Is Vidalista 60?
Forum: Historia ya makabila ya kibantu
Last Post: Kieth_winsett
04-03-2023, 10:49 AM
» Replies: 0
» Views: 0

How to take Cenforce 100 ...
Forum: Historia ya makabila ya kibantu
Last Post: Kieth_winsett
03-29-2023, 02:37 PM
» Replies: 0
» Views: 66

How is Vidalista 10 Mg us...
Forum: Watunzi wa Kiswahili
Last Post: Kieth_winsett
03-27-2023, 01:26 PM
» Replies: 0
» Views: 117

Obtain Thesis Paper Assis...
Forum: Historia ya makabila ya kibantu
Last Post: Minny02
03-24-2023, 03:01 PM
» Replies: 0
» Views: 200

SEO services for sports f...
Forum: Historia ya makabila ya kibantu
Last Post: Maria Poland
03-17-2023, 01:51 PM
» Replies: 1
» Views: 223

NUKUU ZA KISWAHILI DARASA...
Forum: Nukuu
Last Post: MwlMaeda
01-15-2023, 05:31 PM
» Replies: 0
» Views: 788

NECTA K4 2022
Forum: Mitihani
Last Post: MwlMaeda
01-15-2023, 05:25 PM
» Replies: 0
» Views: 403

KISWAHILI NA MIAKA 60 YA UHURU

Posted by: MwlMaeda - 11-10-2021, 05:04 PM - Forum: Maendeleo ya Kiswahili - No Replies

WIMBO wa Sitti Binti Saad – Njia Ungurusumbwe Pts 1 & 2

Posted by: MwlMaeda - 11-10-2021, 04:38 PM - Forum: Ushairi - No Replies

Matumizi sahihi ya maneno katika uandishi

Posted by: MwlMaeda - 11-10-2021, 04:11 PM - Forum: Uandishi/Utungaji - No Replies

Mbinu za Uandishi Bora

Matumizi sahihi ya maneno katika uandishi. Waandishi wa habari hawana budi kuwa makini wanapoandika kwa kuchagua maneno yaliyo sahihi na sanifu.

Loga/roga :

Maneno yote yana maana moja. Maana yake ni kudhuru kwa uchawi kwa kutumia vifaa aina ya sihiri, hirizi, kago, azima au amali. Hata hivyo neno lililozoeleka zaidi ni roga.

Mazishi/Maziko :

Maneno haya yanatokana na shina moja la ‘zika’ lakini yana matumizi tofauti. Maziko ni kitendo cha kuzika maiti.Tunapokwenda mazikoni tunakwenda makaburini kuzika. Tunakwenda kuhudhuria anakozikwa maiti. Mazishi ni matayarisho kabla ya maziko kama kutafuta vifaa, kuchimba kaburi.

Pia baada ya kuzika kuna matanga na ada zake kama ufanyaji wa hesabu zilizotumika. Maziko yana muda maalumu wakati mazishi hayana muda maalumu. Ni matayarisho tu ya kutekeleza kitendo cha kuzika.

Msiba : Jambo au tukio linalomfanya mtu awe na huzuni, kilio k.v. kufiwa

Masurufu/Marupurupu :

Masurufu (Imprest) ni fedha anazopewa mtu aendapo safarini kwa ajili ya matumizi ya huko aendako. Mhusika anaporudi hudaiwa stakabadhi kuonesha fedha hizo alivyozitumia. Marupurupu (Allowance) ni fedha za ziada anazopewa mtu mbali na mshahara wake. Fedha za marupurupu huweza kuwa ni malipo ya ajari (ovataimu) na una mamlaka nazo. Hudawi stakabadhi. Malipo mengine ambayo huhitaji stakabadhi ni posho ya jamala, posho ya kijikimu, posho ya takrima.

WIMBO WA TAIFA – MUNGU IBARIKI….

Posted by: MwlMaeda - 11-10-2021, 02:39 PM - Forum: Nyaraka muhimu kuhusu lugha - No Replies

MBINU ZA KUFUNDISHIA - MITIHANI (OUT)

Posted by: MwlMaeda - 11-10-2021, 02:23 PM - Forum: Mitihani - No Replies

UHUSIANO WA KIJAMII – JINSI TUNAVYOITANA

Posted by: MwlMaeda - 11-10-2021, 02:16 PM - Forum: Historia ya makabila ya kibantu - No Replies

Nasaba

Nasaba ni uhusiano wa kizazi baina ya watu. Uhusiano huu unaweza kuwa katika familia au ukoo mmoja.

Mchoro: Uhusiano wa Kijamii

Majina ya nasaba

1. Mama/nina: Mzazi wa kike.
2. Baba: Mzazi wa kiume.
3. Kaka: Ndugu wa kiume.
4. Dada: Ndugu wa kike.
5. Nyanya/Bibi: Mama wa baba au mama.
6. Babu: Baba wa mama au baba.
7. Mjukuu: Mtoto wa mwana.
8. Kitukuu: Mwana wa mjukuu.
9. Kilembwe: Mwana wa kitukuu.
10. Kilembwekeza/kining’ina: Mwana wa kilembwe.

Majina ya nasaba

11. Ami/amu: Kaka wa baba.
12. Shangazi/miomba amati: Dada wa baba.
13. Mjomba/hau: Kaka wa mama.
14. Halati/hale: Dada wa mama.
15. Mkazahau: Mke wa mjomba.
16. Mkazamwana: Mke wa mwana.
17. Mavyaa: Mama wa mume.
18. Bavyaa: Baba wa mume.
19. Mamamkwe: Mama wa mke.
20. Babamkwe: Baba wa mke.

Majina ya nasaba

21. Mcheja: Mzazi wa mke au mume (mkwe).
22. Kivyere : Jina wazazi wa mume na wazazi wa mke hutumia kuitana.
23. Mpwa: Mtoto wa ndugu. Yaani unayemwita ami, shangazi, mjomba na halati naye atakuita mpwa.
24. Mkoi: Mtoto wa shangazi, mjomba, halati.
25. Binamu: Mwana wa kiume wa ami.
26. Bintiamu: Mwana wa kike wa ami.
27. Shemeji: Ndugu wa mke au ndugu wa mume.
28. Mama wa kambo: Mama asiyekuzaa lakini anakulea.
29. Baba wa kambo: Baba asiyekuzaa
30. Umbu: Jina waitanalo kaka na dada.
31. Ndugu mlungizi: Ndugu anayekufuata

Majina ya nasaba
32. Ndugu mlungizi: Ndugu anayekufuata nyuma.
33. Wifi: (a) Mke wa kaka. Iwapo wewe ni msichana, mke wa kaka yako utamwita wifi. (b) Dada wa mume: Iwapo msichana ameolewa dada wa mumewe atamwita wifi.
34. Mwamu/mlamu: a) Kaka wa mke. Mwanamume akioa, kaka wa mkewe atamwita mlamu. b) Mume wa dada: mvulana au mwanamume atamwita mume wa dadaye – mlamu.
35. Mwanyumba: Wanaume waliooa katika familia moja.
36. Mkemwenza/mitara: Jina wanalotumia wanawake walioolewa na mwanamume mmoja.
37. Kifungamimba/ kitindamimba/ mzuwanda: Mtoto wa mwisho kuzali- wa katika familia.
38. Mwanambee/kifunguamimba/kichinjamimba: Mtoto wa kwanza kuzaliwa katika familia.
39. Nyanyamkuu: Mama wa nyanya.
40. Babamkuu: Baba wa babu.
41. Maharimu: Mtu usiyeweza kumwoa au kuolewa naye kwa sababu ya uhusiano wa nasaba.
42. Mnuna: Ndugu anayenifuata ndugu mdogo.

Zoezi A: Soma aya ifuatayo kisha ujibu maswali yatakayofuatia.

Pendo ni bintiye Fatuma na Hamisi. Pendo anao dada wawili: Subira na Baraka. Aidha, anaye kaka mmoja aitwaye Majaliwa. Pendo ameolewa na mwanamume aitwaye Rono. Wavyele wake Rono ni Kiprono na Nekesa. Rono anaye dada aitwaye Silvia na kaka aitwaye Musa. Rono na Pendo wamefanikiwa na mtoto aitwaye Eliza.

Jibu maswali yafuatayo:

1. Pendo na Silvia wataitanaje?
2. Eliza atamwitaje Fatuma?
3. Nekesa atamwitaje Fatuma?
4. Kiprono atamwitaje Eliza?
5. Subira atamwitaje Eliza?
6. Musa atamwitaje Pendo?
7. Pendo atamwitaje Kiprono na Nekesa?
8. Rono atamwitaje Fatuma na Hamisi?
9. Eliza atawaitaje kila mmoja wa hawa? a) Silvia b) Musa c) Majaliwa d) Baraka
10. Fatuma na Hamisi wataitanaje na Kiprono na Nekesa?
11. Rono na Majaliwa wataitanaje?
12. Iwapo Subira ana mtoto, Eliza atamwitaje mtoto huyo wa Subira?

B. Jaza mapengo yaliyoachwa

1. Dadaye mjomba ni mama au
2. Mzazi wa kitukuu ni _________
3. Mzazi wa mkoi ni ________________
4. Babu au nyanya wa kilembwekeza ni ___________
5. Mke wa mwana ni ____________

Zoezi C. Jibu maswali yafuatayo

1. Musa na Fatuma ni ndugu. Fatuma ana mtoto aitiwaye Rosa. Je, Rosa atamwitaje Musa?
2. Karembo na Kazuri ni dada wa toka nitoke. Karembo ameolewa na Vumilia naye Kazuri ameolewa na Stahamala. Je, Vumilia na Stahamala wataitanaje?
3. Tumaini na Neema ni ndugu wa toka nitoke. Nyanya yao anaitwa Baraka. Je, Tumaini na Neema wataitwaje na Baraka?
4. Meho amemwoa Susi. Mamaye Meho anaitwa Pendo. Pendo atamwitaje Susi?
5. Kali anaye dada aitwaye Mpole. Mpole ameolewa na Tarajio. Tarajio na Kali wataitanaje?
6. Kakaye mama huitwaje?
7. Ndugu wa kike wa mama huitwaje?
8. Kaka yake mama anaitwa Bora. Ana mke aitwaye Tuishi. Je, nitamwitaje Tuishi?
9. Pale na Hapo ni ndugu. Hapo ana mtoto aitwaye Leo. Pale atamwitaje Leo?
10. Mjukuu wa kitukuu ni nani?

Msamiati wa Kazi mbalimbali

Posted by: MwlMaeda - 11-10-2021, 01:51 PM - Forum: Sarufi na Utumizi wa lugha - No Replies

Katika dunia ya leo watu hufanya kazi mbalimbali ili waweze kushinda maisha ambayo tunaona ni magumu na ni lazima tupambane nayo kwa kufanya kazi mbalimbali ili tupate mkate wa leo na kesho. Huu ni msamiati wa watu wanaofanya kazi mbalimbali :

1. Dobi : Hufanya kazi ya kuosha nguo
2. Karani : Anayeangalia matumizi ya pesa katika benki au kampuni fulani
3. Katibu : Anayeweka rekodi za mambo na orodha mbalimbali katika kampuni au idara fulani
4. Kungwi : Hufunza vijana jandoni
5. Mchuuzi : Anayeuza bidhaa kutoka nyumba hadi nyumba
6. Mfinyanzi : Hufinyanga udongo kutengeza vyombo kama vyungu, n.k

7. Mhandisi : Anayefanya kazi ya kuunda au kurekebisha injini/mashine mbalimbali
8. Mhasibu : Mtu anayefanya kazi ya hesabu
9. Muhunzi : Hufua vyuma
10. Mkutubi : Anayeweka rekodi za vitabu katika maktaba, na kuwasaidia wanaotaka kuomba vitabu.
11. Tabibu : Anayetibu watu, daktari
12. Topasi : Kazi ya kuosha vyoo.

MRADI WA KUSWAHILISHA PROGRAMU HURIA

Posted by: MwlMaeda - 11-10-2021, 12:43 PM - Forum: Taasisi za kukuza lugha - No Replies

MRADI WA KUSWAHILISHA PROGRAMU HURIA

WARSHA YA ARUSHA 1-5 NOVEMBA 2004-11-22

MADA YA MAFUNZO

UUNDAJI WA ISTILAHI: UZOEVU WA BARAZA LA

KISWAHILI LA TAIFA (BAKITA)

P.C.K. Mtesigwa

UUNDAJI WA ISTILAHI: UZOEVU WA BARAZA LA KISWAHILI
LA TAIFA

(BAKITA)

1.0 Utangulizi Jukumu kuu ambalo Baraza la Kiswahili la Taifa (BAKITA) limepewa kisheria kwa mujibu wa Sheria ya Bunge Na. 27 ya mwaka 1967 iliyoliunda ni kukuza, kuimarisha na kuendeleza Kiswahili hasa ndani ya Jamhuri ya Muungano wa Tanzania.

Katika marekebisho ya sheria hiyo yaliyofanyika mwaka 1983 kwa Sheria ya Bunge Na.

7, BAKITA limepewa uwezo wa kufuatilia na kusaidia ukuzaji wa Kiswahili katika nchi za nje pia. Kwa hiyo kazi zinapokuwa zimethibitishwa na BAKITA huzihusu pia juhudi za uendelezaji wa Kiswahili katika nchi za nje.

Kimsingi ukuzaji au uimarishaji wa lugha maana yake, kwa upande mmoja, ni utumiaji wa lugha hiyo kwa usahihi. Kwa mtazamo huo maana yake ni kuhakikisha kwamba kanuni za sarufi yake zinafuatwa. Lakini pamoja na hilo, kwa upande mwingine kuna suala la kuiwezesha lugha hiyo kukidhi mahitaji ya watumiaji wake wa kila hali na kila uwanja wa matumizi. Kusema kweli mojawapo ya vigezo vinavyotumika kujua kiwango cha kukomaa kwa lugha ni kupima jinsi inavyojimudu katika msamiati wake kukidhi matumizi katika nyanja mbalimbali zikiwemo nyanja maalumu za kitaalamu. Ili kutimiza lengo hilo hapan budi msamiati wake ukuzwe na kusambaa. Kwa mujibu wa Mkude (2004) aina ya msamiati uliosukwa kimkakati na kuratibiwa kwa nia ya kuashiria dhana teule za taaluma fulani huitwa istilahi. Huu ni msamiati maalumu ambao umetokana na msamiati mpana wa lugha na kufanyiwa marekebisho ili kuhakikisha kwamba maana ya neno inaacha au inapanua maana yake ya kawaida na kubeba maana maalumu kwa ajili ya matumizi katika uwanja maalumu.

Ili kutekeleza majukumu yake kama chombo chenye mamlaka ya kukuza na kuimarisha Kiswahili kama lugha ya taifa na mojawapo ya lugha mbili rasmi za Tanzania, BAKITA linayo idara mahususi (Idara ya Kamusi na Istilahi) inayoshughulikia kusanifu istilahi kwa ajili ya kuziba pengo la kukosekana kwa istilahi katika nyanja mbalimbali.

Kazi kubwa inayofanywa na idara hii ni kutafuta visawe vya Kiswahili vya istilahi za Kiingereza zilizopo tayari. Katika kufanya kazi hiyo BAKITA hupokea orodha za istilahi kama hizo baadhi huja tayari na mapendekezo ya visawe vya Kisahili vilivyopendekezwa na mletaji mwenyewe ili yapitiwe na kurekebishwa kama hapana budi au yathibitishwe ili baada ya kukubaliwa rasmi na BAKITA yasambaazwe na kuanza kutmika. Lakini kwa kiasi kikubwa orodha zinazoletwa huwa hazina mapendekezo yoyote ya visawe vya Kiswahili. Idara husika hufanya utafiti kutafuta visawe na kasha Kamati ya kuisanifu istilahi ya BAKITA hukaa na kutumia mbinu mbalimbali ili kuvipitia na kuvisanifu visawe hivyo. Ndipo visawe hivyo vinapowaslishwa katika kikao cha Baraza zima ili kutoa idhini na hatimaye kuvisambaza vianze

kutumika. Mpaka sasa BAKITA limefaulu kusanifu na kusambaza istilahi zipatazo zaidi ya elfu 10 za nyanja maalumu na taaluma mbalimbali zaidi ya 30. Lengo la makala hii ni kueleza misingi na mbinu ambazo BAKITA hutumia katika kuunda istilahi za Kiswahili. Vilevile makala itagusia matatizo yanayojitokeza wakati wa kuunda istilahi na pia baada ya kuunda istilahi.

2.0 Misingi na mbinu za uundaji wa istilahi Shirika la Kimataifa la Viwango (ISO) ambalo miongoni mwa kazi zake ni kuratibu na kusimamia uendelezaji wa istilahi kimataifa, limeorodhesha kanuni zinazopaswa kufuatwa wakati wa kuunda istilahi katika lugha yoyote. Misingi hii imetokana hasa na mtazamo wa wanaisimu wa Vienna – yaani “Shule ya Istilahi ya Vienna (Austria)” iliyoanzishwa na Eugen Wuster. Kwa muhtasari kanuni hizo zinahusu uundaji wa istilahi lugha moja tu inapohusika na pale lugha mbili zinapohusika. Lugha moja inapohusika kanuni zifuatazo hazina budi zizingatiwe:

(1) Istilahi ziundwe baada ya kupata dhana iliyoelezwa kwa ukamilifu na wazi.

(2) Istilahi ziwe fupi kadiri iwezekanavyo lakini zenye kueleweka. Uundaji wa istilahi kwa vifupisho na akronimia uepukwe hasa kama istilahi kamili si ndefu sana.

(3) arufi ya lugha inayohusika lazima itiliwe maanani. Kwa hiyo istilahi ziundwe kwa kufuata mofolojia ya kawaida ya lugha.

(4) Istilahi ziundwe kwa njia ambayo itakuwa rahisi kuunda istilahi nyingine kwa mnyumbuliko.

(5) Uundaji wa istilahi kwa kupanua maana ya neno uepukwe hasa iwapo nyanja zinazotumia maneno hayo zinakaribiana, ili kuepusha utata. Kwa hiyo mfumko wa sinonimia au homonimia (visawe) hauna budi kuepukwa ili watumiaji wasikanganyikiwe.

Lugha mbili zinapohusika kanuni zifuatazo zizingatiwe:

(1) Uundaji wa istilahi kwa njia ya kutohoa maneno ya lugha nyingine uzingatie kuchukua maneno kama yalivyo katika lugha ya asili na kufanya marekebisho machache tu ili kulingana na sarufi na matamshi ya lugha pokezi.

(2) Uundaji wa istilahi kwa kutumia Kigiriki na Kilatini uendelezwe ili kuzingatia uwakilishi sahihi wa dhana hasa za sayansi na pia kupunguza kishawishi cha kupendelea kutumia baaadhi tu yalugha zinazotumika ulimwenguni hivi sasa. Katika uzoevu wa kusanifu istilahi, BAKITA limekuwa likizingatia pia kanuni za nyongeza ili kupata ufanisi zaidi kwa kutilia maanani jamii ya watumiaji wa Kiswahili na utamaduni wake. Kubwa kati ya kanuni hizo za nyongeza ni:

(1)
istilahi ziepuke utusani – yaani zisiundwe kwa maneno ambayo tayari

yanaeleweka
kwamba ni matusi kwa watumiaji. Kwa mfano katika kutafuta

kisawe
cha penis, neno mboo hushitua watumiaji wa Kiswahili wengi na badala

yake
neno dhakari huvumulika na kutumika zaidi. Kadhalika kisawe cha neno

bone
marrow neno uboho ingawa ni sanifu pia lakini huepukwa sana katika

matumizi
na badala yake neno uloto limekomaa sana katika matumizi. Vilevile

katika
kutafuta kisawe cha neno anus, neno mkundu hushitua watumiaji na neno

ngoko
likachukuliwa.

(2)
Istilahi ziwe angavu vya kutosha – yaani istilahi ziweze kudokeza dhana

liliyokusudiwa
kwa kina na usahihi kadiri iwezekanavyo. Wakati wa kutafuta

kisawe
cha neno flip chart kwa Kiswahili kumekuwa na pendekezo la neno

bango
kitita. Katika kulichambua neno hilo imedhihirika ya kwamba ingawa

neno
bango kwa kiasi fulani linawakilisha ukubwa wa chart lakini dhana ya flip

haijidhihirishi.
Hivyo halina uangavu wa kutosha. Pendekezo linaloelekea

kupendelewa
ni chati pindu kwa kuwa neno hilo linawakilisha dhana ya chart

na
pia utumiksji wake wa kupinduliwa wakati chati hiyo inapotumiwa.

(3)
Istilahi ziwe na ulinganifu wa mtiririko ulio katika dhana za kikoa kimoja.

Katika
hili ni muhimu kwa wasanifishaji kukumbuka kwamba istilahi hazikai

pekepeke.
Hazifiki mbali iwapo zitasimama pasipo kuhusisha maneno mengine

yaliyo
katika uga huo. Istilahi ni kama matundu ya wavu ambayo kila moja

sharti
ligusane na lenzake ili hatimaye mfumo mzima wa wavu uweze

kutengenezwa.
Kwa hiyo istilahi moja iwe chanzo cha kupata istilahi zingine

kutokana
na kuinyumbulisha na kuunda istilahi zinazohusiana katika uwanja

ule.
Kwa mfano: Sumaku (magnet), Usumaku (magnetism), Sumakisha

(magnetise),
Jisumakisha (auto magnetise), Usumakishaji (magnetization, nk.

(4)
Istilahi zilizozoeleka au kukomaa kutokana na kutumika kwa muda mrefu

zisibadilishwe.
Kanuni hii ni muhimu sana katika ukubalifu wa istilahi

zinazoundwa.
Ni muhimu kabla ya kuunda istilahi mpya kuchunguza iwapo

hakuna
istilahi inayotumika tayari ambayo inawakilisha kw usahihi dhana

inayokusudiwa.
Uzoevu wa BAKITA umeonyesha kuwa ni vigumu kwa istilahi

mpya
kukubaliwa na kushamiri pale ambapo tayari kulikuwa na istiahi

zilizokuwa
zikitumika, hasa zile za muda mrefu. Kwa mfano neno Ovataimu

(overtime)
lililokuwa limezoeleka kwa muda mrefu limeendelea kutumika

badala
ya neno ajari. Vivyo hivyo neno Mdai (creditor) limeendelea kutumika

badala
ya neno Mwia. Maneno yote mawili ni ya siku nyingi lakini neno mdai

limezagaa
zaidi katika matumizi kuliko neno mwia.

3.0
Vyanzo vya istilahi

BAKITA
linafuata utaratibu ufuatao ili kupata istilahi sanifu:

(a)
Hazina ya Kiswahili chenyewe

Hazina
ya Kiswahili chenyewe huhusisha Kiswahili na lahaja nyingine za Kiswahili.

Kwa kawaida kabla ya kutafuta kisawe cha
Kiswahili cha istilahi iliyo katika lugha ngeni,

wataalamu
wa uwanja husika huhusishwa kikamilifu ili kueleza kwa ukamilifu dhana au

maana
ya istilahi hiyo kwa wajumbe wa Kamati ya Kusanifu Istilahi. Baada ya hapo

wajumbe
huanza kutafuta iwapo kuna kisawe katika Kiswahili Sanifu cha istilahi

iliyotolewa.
Kama kisawe hakipatikani katika Kiswahili Sanifu wajumbe hutafuta kama

kuna
neno katika lahaja za Kiswahili. Mifano michache jinsi mbinu hii ilivyotumika
ni

istilahi
zifuatazo:

Chovyo
(oedema) kutoka lahaja ya Kipemba

Mbolezi
(elegiac poetry) kutoka lahaja ya Kimvita

Ng’ozi
(leaf curl) kutoka lahaja ya Kimtang’ata

Kisabeho
(breakfast) kutoka lahaja ya Kipemba (kutokana na Kitenzi kusabehe)

Kiangata
(hob) kutoka lahaja za Kiamu na Kisiu

Hazina
ya Kiswahili chenyewe pia huhusu mbinu mbalimbali zinazoweza kuunda

maneno
ya Kiswahili kwa njia ya kunyumbulisha mzizi waneno, kufinyaza maneno au

kwa
njia ya kuunganisha maneno:

Finyazo

Chakula
cha jioni = Chajio

Chemchemi
ya maji moto = Chemimoto

Mfupa
wa paja = Fupaja

Hati
ya kukataza kuiga = Hataza

Bara
lililozama = Barazama

Matuta
kama ngazi = Matungazi

Huduma
hadi bandarini = Huhaba

Huduma
hadi melini = Huhame

Utando
mwembamba wa ogani = Utandogani

Teknolojia
ya habari na mawasiliano = Teknohama nk.

Jambo
la kuzingatia ni kwamba mbinu hii inapaswa itumiwe kwa uangalifu sana ili

istilahi
itakayotokana nayo iwasilishe dhana kwa usahihi na pia iwe na uangavu wa

kutosha
kwa watumiaji. Kama mojawapo kati ya sifa hizo ikipuuzwa istilahi haitakuwa

sahihi
ipasavyo na wala uangavu ukipuuzwa istilahi haitapata nguvu ya kusambaa na

kushika
mizizi baina ya watumiaji.

Muunganiko
wa maneno

Mbinu
hii hutumika hasa kwa lengo la kufupisha istilahi ndefu kwa kuondoa viunganifu

au
umilikaji.

Kipima
pembe kwa ubapa = Kipimapembe ubapa

Doa
la kutu = Doakutu

Nyundo
ya rungu = Nyundorungu

Mwana
+ harakati = Mwanaharakati

Mwendo
wa kasi = Mwendokasi

Nishati
iliyotulia = Nishati tuli

Nishati
yenye mwendo = Nishati mwendo

(b)
Hazina ya lugha za Kiafrika

Lugha
za Kiafrika ni chanzo kingine ambacho husaidia kuunda visawe vya Kiswahili.

Hazina
hii hutumiwa pale hazina ya Kiswahili chenyewe inaposhindwa kukidhi haja ya

kupata
istilahi mwafaka inayoweza kuwakilisha dhana inayoshughulikiwa. Upendeleo

hutolewa
kwanza kwa lugha za Kibantu kwa sababu Kiswahili chenyewe ni mojawapo

kati
ya lugha za kundi hilo. Kwa hiyo maneno yanayotoka katika lugha za kundi hili
hata

yachukuliwapo
katika Kiswahili yatakuwa na uangavu wa kutosha kwa watumiaji wa

Kiswahili.
Kwa sasa BAKITA limekuwa likitafuta maneno yaliyo katika lugha za

Kibantu
za Tanzania kuliko za nchi zingine. Jambo la kuzingatia kamam ilivyokwisha

kudokezwa
katika kanuni ya kukopa au kutohoa ni kwamba maneno yanayochukuliwa

kutoka
huko hurekebishwa ili yatii kanuni ya muundo wa Kiswahili hasa katika maumbo

yake
na pia jinsi yanavyopaswa yapatanishwe yatumikapo katika sentensi. Mifano

michache
kutoka hazina hii ni kama ifuatayo:

Neno
la asili Istilahi Kisw) Umoja (Kisw) Wingi Upatanisho

Lishiganga
(Kisukuma) Shiganga (boulder) Ø Ma- li- yaAkasoko

(Kinyakyusa)
Kasoko (cardella) N- N- I- ziOlweya

(Kihaya)
Lweya (plain land) N- N- I- zi

Itepo
(Kimwera) Tepo(clone) Ø Ma- A- wa-

au pia N- I- ziUlugiligili

(Kinyakyusa)
Giligili (synovial fluid) N- N- I- zi-

Lugha
zingine za Tanzania ambazo si za Kibantu pia zimetoa mchango wa kupata istilahi

za
Kiswahili. Utaratibu unaofuatwa umekuwa ni uleule wa kuchukua neno la asili na

kulirekebisha
ili lichukue umbo na kanuni za sarufi ya Kiswahili. Mifano michache

iliyotokana
na hazina hiyo ni kama ifuatayo:

Embuti
(Kimasai) Mbuti (Kiswahili) duodenum

Engalem
(Kimasai) Ngalemu (Kiswahili) carving knife

Kamongo
(Kijaluo) Kamongo (Kiswahili) cat fish nk

Hazina
ya lugha za Kiafrika pia imehusisha lugha zisizo za Kibantu zinzazotumiwa nje

ya
Tanzania. Mpaka sasa mchango uliopatikana umetoka katika baadhi ya lugha za

Afrika
Magharibi. Mifano michache iliyotokana na lugha hizo ni kama ifuatayo:

Kola
(Kihausa, Kiibo, Kiyoruba) Kola (Kiswahili) kola nut

Rara
(Kiyoruba) Rara(Kiswahili) ballad

Dyeli
(Kimaninke, Kisusu) Yeli (Kiswahili) griot

Juju
(Kiyoruba, Kiibo, Kipijini) Juju (Kiswahili) complex witchcraft nk

Sehemu
kubwa sana ya istilahi za Kiswahili imetokana na Kiingereza na Kiarabu. Lugha

zote
hizi mbili zimekiathiri sana Kiswahili katika uwanja huu na msamiati kwa jumla

kutokana
na sababu za kihistoria kwamba pamekuwa na uhusiano wa kutawala na

kutawaliwa.
Maneno mengi mno ya Kiingereza na Kiarabu yametoholewa katika

Kiswahili,
hata pasipokuwa na sababu za kutosha, kiasi kwamba baadhi ya wataalamu

hushuku
kwamba lazima Kiswahili kiachane na tabia hiyo kwa kujitahidi kutazama

hazina
iliyo ndani ya Kiswahili chenyewe au katika lugha za Kiafrika.

Kama
ilivyokiwsha kudokezwa kinachofanyika wakati wa kutumia hazina kutoka

lugha
hizi mbili ni kurekebisha maneno ya lugha hizo ili yakubaliane na mfumo wa

matamshi
na othografia ya Kiswahili. Mifano michache kati ya mingi tuliyo nayo ni

kama
ifuatayo:

Psychology
= Saikolojia

Commissioner
= Kamishena

Oxygen
= Oksijeni

Hormone
= Homoni

Element
= Elementi

Vitamin
= Vitamini

Uterus
= Uterasi (Mji mimba)

Chocolate
= Chokoleti/ chakleti

Chlorine
= Klorini nk.

Kwa
kuchunguza orodha ya istilahi za Kiswahili iliyopo inaelekea utohoaji wa maneno

ya
Kiingereza na Kiarabu ndicho chanzo kikuu cha istilahi za Kiswahili badala ya

kwamba
hazina ya Kiswahili chenyewe inapaswa kuwa ya kwanza ikifuatwa na hazina ya

lugha
za Kiafrika.Ziko sababu nzuri tu wakati mwingine wa kuhitaji kuendeleza

ukubalifu
wa istilahi kimataifa. Yako maneno ambayo kwa mfano majina ya waasisi wa

uvumbuzi
Fulani ndiyo pia istilahi ya kitajwa kinachohusika. Lakini maneno hayo si

mengi
sana katika maarifa ya utaalamu wenyewe. Waswahili hawana budi kuchungua

vyanzo
vyao kikamilifu kwanza kabla ya kukkimblia kutohoa. Kanuni za unyambulishaji

wa
maneno, uhusianishaji wa dhana katika kikoa kimoja uwe ndilo jambo la
kuzingatia

awali
ya yote katika usanifishaji wa istilahi.

4.0
Matatizo

Ingawa
misingi na mbinu zilizotajwa zimesaidia sana kupata na kusanifisha visawe vingi

vya
Kiswahili lakini yapo matatizo yaliyojitokeza katika kutekeleza kazi hiyo. Hapa

yataelezwa
machache angalau kwa kifupi ili inapobidi hadhari ichukuliwe. Kimsingi

matatizo
haya yanagusia utumiaji wa hazina ya Kiswahili chenyewe na lahaja zake na

hata
lugha za Kiafrika, suala la kutumia finyazo kama mbinu ya kuunda istilahi na

utusaji.

Hazina
ya Kiswahili na lugha za Kiafrika

Kwa
utaratibu ambao BAKITA limejiwekea ili kupata istilahi, Kiswahili chenyewe na

lahaja
zake ndiyo hazina ya kwanza. Lakini hazina hii haijatumika kikamilifu

inavyopaswa
kwa sababu mbalimbali. Lugha za Kiingereza na Kiarabu zimetagaa sana

katika
uundaji wa istilahi kwa sababu lugha hizi ziliwahi kuwa lugha za watawala
nchini

mwetu
na zikapata hadhi ya pekee. Waundaji wa istilahi huziona kama kimbilio ili

kurahisisha
kazi yao kwa kutohoa istilahi zinazoletwa katika orodha. Laiti utafiti wa

kutosha
katika uwezekano wa kunyumbua maneno ya Kiswahili chenyewe, au

kuchekecha
msamiati ulio katika lahaja za Kiswahili ingeshangaza jinsi hazina ya

Kiswahili
ilivyo pana na ilivyo na uwezo wa kuziba mapengo yaliyopo ya istilahi.

Kadhalika
hazina kubwa bado inalala tuli katika lugha za Kiafrika hasa zikichambuliwa

kwa
kuzingatia mazingira ya kijiografia au shughuli za kiuchumi katika maeneo

zinamozungumzwa.

Mbinu
ya kutumia finyazo

Kama
ilivyokwisha kudokezwa, uundaji wa istilahi kwa kutumia finyazo hauna budi

ufanywe
kwa makini sana ili istilahi iwakilishe kwa usahihi dhana inayokusudiwa na

wakati
huohuo iwe angavu ili watumiaji waweze kupata angalau fununu ya dhana hiyo.

Baadhi
ya mifano tuliyoitoa awali katika kueleza mbinu hii yaweza ktumika hapa ili

kudhihirisha
ugumu wa kuitumia.

Chemchemi
ya maji moto = Chemimoto (Je, dhana ya maji imewakilishwa?)

Huduma
hadi bandarini = Huhaba (Je, istilahi hii ni angavu vya kutosha kuwapa

watumiaji
fununu ya dhana inayowakilishwa?)

Utando
mwembamba wa ogani = Utandogani (Je, dhana ya mwembamba imewakilishwa

katika
istilahi hii?)

Ushiriki
katika hali ya mtu mwingine (empathy) = Ushirikali (Je, istilahi hii
inazingatia

hali
ya mtu mwingine? Je, inao pia uangavu unaokusudiwa?)

Pengine
jambo la msingi ni kuzingatia kwamba istilahi ni neno maalumu kwa dhana

maalumu
na hivyo suala la uangavu halipaswi kutiliwa mkazo sana. Lakini kama hivyo

ndivyo,
basi ni bora kuepuka finyazo na kutafuta mbinu nyingine itakayoweza kukidhi

haja
hiyo kwa ukamilifu zaidi.

Utusani

Sayansi
inataka dhana iwakilishwe kikamilifu bila hoja ya mzungukozunguko. Koleo

liitwe
koleo na si kitu kingine. Hali hiyo inadai utamaduni wa watumiaji wa lugha,

wakiwemo
watumiaji wa Kiswahili, wasiyaonee aibu maneno ambayo yanaweza kuwa

matusi
katika matumizi ya kawaida. Zaidi ya hayo ili kutimiza lengo la kuunda istilahi

maneno
ambayo pengine ni matusi katika lugha ambayo si Kiswahili hayapaswi

kutazamwa
kama matusi katika lugha hiyo au katika Kiswahili chenyewe.

MAREJEO

BAKITA
(1974 – 1983). Istilahi Sanifu (Namba 1 – 5)

BAKITA
(1979). KAKULU (Kamati ya kusanifu Lugha) Na.3

ISO
(1968). R 704-1968. Naming Principles

Kiingi,
K. B. (1981). Swahilization of International Scientific Vocabulary (Mimeo)

Mkude,
D. J. (2004). “Usuli na Umuhimu wa Istilahi katika Maendeleo ya Jamii” Makala

iliyowasilishwa
katika Warsha ya Mafunzo ya Uundaji wa Istilahi za Mradi wa

Istilahi
za Mikrosofti, Juni 2004, Dar es Salaam. Haijachapishwa

Mtesigwa,
P.C.K. (1983). Ethnolects as a source of Swahili technical terms: A case of

Kikerewe
fisheries terminology. Tasnifu ya MA (Linguistics), Chuo Kikuu cha Dar

es
Salaam. Haijachapishwa

Mwansoko,
H. J. M. (2004). “Misingi ya Uundaji wa istilahi” Kitini kilichowasilishwa

katika
Warsha ya Mafunzo ya Uundaji wa Istilahi za Mradi wa Istilahi za

Mikrosofti,

Juni 2004, Dar es Salaam. Haijachapishwa

MIAKA 30 YA UJERUMANI KUFUNDISHA KISWAHILI

Posted by: MwlMaeda - 11-10-2021, 12:21 PM - Forum: Kiswahili Kimataifa - No Replies

MBALAMWEZI YA KISWAHILI: Miaka 130 ya Ujerumani kufundisha Kiswahili

Kwa ufupi

Mtazamo wa wengi wetu umejikita katika kuvibeza vilivyo vyetu na kuvitukuza vya wenzetu.

Na. Erasto Duwe

Hivi karibuni Profesa Clarisa Vierke wa kutoka Chuo Kikuu cha Bayreuth, Ujerumani aliyeshiriki katika Kongamano la Chama cha Kiswahili cha Afrika Mashariki lililofanyika jijini Dar es Salaam, aliwashtua wengi alipopewa nafasi ya kutoa neno katika kongamano hilo.

Akiongea kwa Kiswahili, katika maelezo yake alisema kwamba mwaka 2017 Chuo Kikuu cha Bayreuth, kinataraji kusherehekea miaka 130 ya ufundishaji wa Kiswahili.

Kauli hiyo ya kusherekea miaka 130 ya ufundishji wa Kiswahili Ujerumani na umahiri wa profesa huyo katika kutumia Kiswahili, vilionekana kuibua picha ya aina yake akilini mwa baadhi ya washiriki.

Mbalamwezi ya Kiswahili ilisikia sauti za minong’ono kutoka kwa washiriki waliokuwa wameketi karibu, “Daa aise, kumbe Kiswahili si mchezo! Miaka 130 …Kiswahili… Ujerumani!…” Jambo hilo lilionekana geni kwa wahusika hao.

Yumkini kauli hizo za kuonyesha mshangao uliochanganyika na furaha ya aina yake, zilitolewa kutokana na mazoea na mitazamo ya baadhi ya Waswahili wazawa ambao hukichukulia Kiswahili katika mtazamo dufu badala yake huzishadidia zaidi lugha za kigeni.

Profesa Vierke aliendelea kusema, “Lugha ni ufunguo wa utamaduni. Ajuaye lugha ni tajiri. Tukuze Kiswahili na kukisherehekea… Kuna wazungumzaji wengi zaidi wa Kiswahili duniani ukilinganisha na wazungumzaji wa Kijerumani…

‘‘Tutambue pia kuwa kila lugha ni bora kwa watumiaji wake. Lakini pia tusisahau kwamba aliye na lugha moja ni maskini…” Kwa ujumbe huu wa Profesa Vierke tunayo mengi ya kujifunza na kuyafanyia tafakuri.

Mintarafu ufundishwaji wa Kiswahili duniani, vipo vyuo vikuu vingi vinavyofundisha Kiswahili. Katika vyuo hivyo kuna idara na taasisi za masomo ya Kiafrika kama ilivyo katika Chuo Kikuu cha Bayreuth ambako Profesa Vierke ni mhadhiri. Miongoni mwa masomo hayo ya Kiafrika ni somo la Kiswahili ambacho kitovu chake ni Afrika Mashariki.

Mtazamo wa wengi wetu umejikita katika kuvibeza vilivyo vyetu na kuvitukuza vya wenzetu. Ni kinyume cha mambo, wenzetu kila jambo hulipa umuhimu, huvienzi vyao na kuvishikilia vya wengine kwa kuangalia umuhimu ya thamani yake.

Nchini Ujerumani pekee, vipo vyuo vingi vifundishavyo Kiswahili. Miongoni mwa hivyo ni Chuo Kikuu cha Kolon, Leipzig, Bayreuth, Humbolt, Berlin na Hamburg. Kwa nini vyuo vikuu vyote hivyo? Ni kutokana na dhima na thamani waionayo katika lugha hii adhimu ya Kiswahili.

Sherehe hiyo ya maadhimisho ya miaka 130 ya ufundishaji wa Kiswahili ni ya Ujerumani nzima. Tunaweza kujiuliza walianza lini kufundisha Kiswahili hata washerehekee miaka yote hiyo?

Tukiirejelea historia ya Kiswahili na wageni waliopata kukita guu nchini mwetu, yaani wamisionari, wakoloni na wafanyabiashara, tutapata majibu.

Kiswahili kilianza kufundishwa huko Ujerumani katika karne ya 19 kwa ajili ya kuwaandaa wale ambao walipaswa kuja kufanya kazi nchini Tanganyika. Kituo kikuu cha ufundishaji wa Kiswahili kwa wakati huo kilikuwa katika mji ujulikanao kwa jina la Kolon.

Ikiwa wenzetu wanakienzi Kiswahili kwa namna hiyo kiasi cha baadhi yetu kuwashangaa, basi sisi wenye lugha tunawiwa mengi na lugha hii. Tunapaswa kufanya hivyo maradufu, kwa kuwa Kiswahili ni lugha yetu na ndiyo ufunguo wa utamaduni wetu.

Mbalamwezi ya Kiswahili, katu haipingi watu kujifunza lugha nyingine na chambilecho Profesa Virke, kujua lugha nyingi ni utajiri. Kinachosisitizwa na makala haya ni mtu kukipenda na kukithamini kilicho chake.

Kiswahili ni chetu Watanzania, kabla ya kuthamini wa nje ya mipaka ya nchi, tuanze sisi kukithamini.

Utani miongoni mwa Waswahili wa Zanzibar

Posted by: MwlMaeda - 11-10-2021, 12:07 PM - Forum: Historia ya makabila ya kibantu - No Replies

[Image: mzee-mpara-samaki-nungwi-1.jpg?w=1200&h=0&crop=1]

Kuna pande mbili za mitazamo kuhusiana na asili ya Wazanzibari: wapo wanaodai kuwa Wazanzibari ni mchanganyiko wa watu wa makabila tofauti kutoka ile iliyokuja kuitwa baadaye Tanganyika na kisha Tanzania Bara – kama vile Bagamoyo, Tanga, Kunduchi na kwengineko.

Mtazamo huu unaamini kuwa watu wa makabila hayo walifika visiwa vya Zanzibar kwa ajili ya shughuli za uvuvi. Hoja yao husisitizwa kutokana na shughuli wazifanyazo Wazanzibari wa sasa. Na ndio maana hata utafiti huu unajikita katika shughuli zile zile wazifanyazo Wazanzibari yaani uvuvi, udalali na uchuuzi wa samaki huku utani wa sehemu hizo ukichunguzwa.

Mtazamo wa pili ni ule unaodai kuwa Wazanzibari ni mchanganyiko wa watu watokao Bara Hindi, Arabuni na Uajemi waliokuja kwa kusaidiwa na pepo za msimu kufanya shughuli za kibiashara kwenye upwa wa pwani ya Afrika Mashariki. Juma (2008) anasisitiza kwa kusema, tunapozungumzia historia ya Zanzibar “hatuna budi kutilia maanani hali ya mchanganyiko wa watu wenye asili ya mataifa mbalimbali kama vile Bara Hindi, Uarabuni na Uajemi.”

Mitazamo hiyo miwili inathibitika kutokana na tamaduni walizonazo Wazanzibari, ambazo zina mchanganyiko na kufanana na tamaduni za jamii nyengine ila kinachotofautiana ni jiogirafia ya pahala na mazingira katika tamaduni nyengine au utani ufanyao sehemu nyingine ya utamaduni huo. Na ndio maana mtafiti akaangalia utani unaofanyika dikoni na sokoni ili kubaini utafauti unaojitokeza kwenye utani wa sehemu nyingine.

Naye Zeid (2011) alifanya utafiti juu ya “Athari ya Lugha ya Utani kwa Jamii ya Wapemba.” Katika utafiti huo, ameeleza kuwa katika kisiwa cha Pemba bado utani una nafasi muhimu katika maisha ya kila siku. Kwa vile utani umetawala katika sehemu za jamii, haifikiriwi kama kuna mtu kwa njia moja au nyengine asiyeshiriki katika harakati za utani katika jamii ya Wapemba. Anabainisha kuwa utani hufanywa katika miktadha ya mazishini, matangani, harusini na katika shughuli za kiuchumi.

Pia, mtafiti anaeleza kwamba utani umetawaliwa na semi zenye kuashiria kejeli, dhihaka, matusi, na dharau. Semi hizo hujitokeza na kupotea na hakuna semi inayotumika daima. Mtafiti amezungumzia utani kwa jamii ya Wapemba lakini aliegemea katika fani ya isimu na alitazama zaidi athari ya vitendo neni katika lugha ya utani. Kutokana na hayo, mtafiti ameona ni vyema kuuangalia utani katika uga wa fasihi.

Kwa kusisitiza utumiaji wa jadi hii ya utani kwa Wazanzibari, na hasa kisiwani Pemba, Mohammed Ghassani (2003) anaueleza utani kuwa ni amali muhimu katika jamii hiyo na inapotendeka inaondoa dhana ya kuwa utani ni kitu cha kukibeza.

Hata hivyo, mara nyingi watani wanapokutana hutaniana kwa maneno huku wakizingatia masharti yaundayo uhusiano wao wa kiutani kama vile bibi na wajukuu zake, shemeji na shemeji na mfano wa hayo, kwani bila ya mazingatio unaweza kujikuta umemtania mtu asiyekustahikia na kwa muktadha huo sasa utakuwa umemtusi.

Kwa mfano, sijambo la kushangaza kuona watu wakifanya utani wakati wa msiba kama Ghassani anavyosema:

Quote:
Kwa Wapemba utani ni kejeli katika maisha. Watu huko hutaniana wakati wa uzazi na wakati wa matanga. Ni jambo la kawaida sana kumuona mtu katika mkusanyiko wa matanga, wakati wengine wanalia yeye, amejivisha kanzu na koti la marehemu anamuigiza mwendo wake au sauti yake. Si kuwa hawaumizwi na msiba huo, lakini utani huu ni katika kuyapa maana halisi maisha yao na kuzifunika huzuni zao.

Hivyo, utani unaweza kuwakutanisha watu katika matukio na miktadha ambayo kwa namna moja au nyengine hujenga upendo na kuondosha chuki au huzuni iliyopo.

Ghassani anaonesha jinsi kejeli na dhihaka itumiwavyo na watu mbali mbali wawe matajiri au masikini. Hapa mwandishi anaizungumza hali ya Wapemba baada ya uchaguzi mkuu wa mwaka 1995 ambapo watu walipigwa ovyo, chakula kilikuwa adimu na kulikuwa na uhaba wa mvua. Waliliita sembe “Nkapa“, askari waliitwa melody na njaa iliitwa Komando. Anaendelea kusema kwamba labda unaweza kufikiria watu wako kwenye hali ngumu kama hiyo na bado wanadiriki kujenga kejeli na tashtiti za namna hiyo.

Quote:
Ndiyo kusema kwamba hiyo ni sehemu ya maisha yao ambayo yana ugumu usiomithilika. Kwao utani ni kibwagizo cha maisha ndio kusema kwamba utani ni kibwagizo cha ugumu wa maisha, hutaniana na kukejeli ili kujifariji na kujipumbaza na dhiki iwaandamayo kila uchao. Lakini pia kuutapika ukweli mchungu

Bakiza (2008) wanaeleza katika kitabu chao cha Utamaduni wa Mzanzibari kwamba Wazanzibari wana desturi ya kufanyiana utani. Kama vile kuitana majina ya kupanga ambayo huwa maarufu hadi kufikia lile la mwanzo kusahaulika. Wanaongeza kwamba mfano mzuri wa utendekaji wa utani wa Wazanzibari huonekana wakati wa harusi. Watani wa uzawa wa mwanamke anayeolewa humkimbiza Bi Harusi mtarajiwa asiolewe au Bwana Harusi asioe. Wengine huukamata mkono wa muozeshaji na kudai aozeshwe yeye. Hufanya hivyo mpaka apewe pesa kidogo na ndipo aondoke na kuacha shughuli iendelee. Madhumuni ya kufanya hivyo ni kujitambulisha kuwa yeye ni shemegi yake au mtu wa karibu katika familia. Hapa tunapata taswira kuwa jamii ya Wazanzibari inaikubali jadi hii ya utani katika sehemu mbalimbali.

Naye Iddi (2005) katika tasnifu yake ya “Utani katika Jamii ya Wazanzibari” amezungumzia zaidi nyimbo za utani ambazo huimbwa kwenye harusi. Nyimbo hizo kimantiki ni zenye kutoa mafunzo kwa maharusi. Pia ameeleza kwamba, katika shughuli za Wazanzibari, watani ndio husinga maharusi. Pamoja na hayo wakati wa kusingwa, utani hutawala kwani; mara nyingi shughuli kama hii hufanywa na wale watu unaoweza kuwaowa kwa upande wa mwanamme, na watoto wa kike wa mjomba, shangazi na madada kwa upande wa harusi mwanamke.

Naye Mkubwa (2012) alifanya utafiti juu ya “Dhima za Utani Katika Maziko na Matanga ya Wapemba na Athari Zake kwa Jamii”. Katika utafiti wake huo alieleza kwamba, utani katika maziko ya Wapemba umeanza kuondoka kwa kiasi kikubwa. Hata hivyo, jamii imekuwa ikitekeleza utani katika matanga na dhima yake kubwa ni kujiliwaza baada ya machunu ya kuondokewa.

Aidha alifafanua kuwa imani ya dini ya kiislamu imekuwa ikinasibishwa na kupinga utani katika maziko hasa kwa baadhi ya madhehebu. Kwa ujumla, kazi hii haikufafanua namna utani unavyotoa nafasi kwa sehemu za mjumuiko kama sokoni na dikoni.

TANBIHI: Kutoka tasnifu ya shahada ya uzamili ya Salama Omar wa Chuo Kikuu cha Dodoma iliyopewa jina “NAFASI YA UTANI WA SOKONI NA DIKONI KWA JAMII YA WAZANZIBARI”. Chanzo >>>

Pages (219): « Previous 1 … 78 79 80 81 82 … 219 Next »

Login
Username:
Password:	Lost Password?
	Remember me