Muhammed Said Abdulla alizaliwa huko Makunduchi kisiwani Unguja. Elimu yake ya sekondari alipata katika shule ya misioni ya kikristo. Baada ya kumaliza masomo mwaka 1938 aliajiriwa na serikali idara ya afya. Hapo alihamishwa kwa idara ya kilimo alipokuwa mhariri wa jarida la Swahili Bulletin.
Kutoka hapa aliendelea kuwa mwandishi wa habari na kuanzia 1948 akawa mhariri wa gazeti la Zanzibari. Baadaye alikuwa mhariri msaidizi wa majarida ya Al-Falaq, Afrika Kwetu na Al Mahda. Tangu 1958 hadi kustaafu mwaka 1968 alikuwa mhariri wa jarida la Mkulima. Katika kipindi hiki kilitokea mapinduzi ya Zanzibar ambako mke na watoto wake waliuawa.
RIWAYA
Mwaka 1958 Abdulla alishiriki kwenye mashindano ya utunzi wa tungo za Kiswahili (“Swahili Story-Writing Competition”) yaliyoendeshwa na Ofisi ya Fasihi ya Afrika ya Mashariki (East African Literature Bureau). Riwaya yake Mzimu wa Watu wa Kale ilishinda tuzo la kwanza ikachapishwa kitabu 1960. Hapa alimbuni mhusika Bwana Msa aliye mpelelezi wa binafsi anayeshirikiana na polisi na kudhihirisha siri ya uuaji wa mtu tajiri. jina la “msa” ni akronimi ya herufi za kwanza za majina yake mwenyewe Abdulla yaani M-S-A.
Abdulla aliendelea kutunga kwa jumla riwaya ya upelelezi sita ambako Bwana Msa ni mhusika mkuu. Mhusika huyu anafanana katika tabia kadhaa na Sherlock Holmes, mhusika wa riwaya za mwandishi Mwingereza Conan Doyle. Sawa na Sherlock Holmes Bwana Msa anavuta kiko, anapata usulihisho wa kesi kwa kutumia akili yake akishirikiana na msaidizi na rafiki yake Najum (anayefanana na Dr. Watson wa Sherlock Holmes) na kusaidia kazi ya polisi inayowakilishwa na Spekta Seif.
Wahakiki walimshambulia Abdulla kwa kutumia mfano wa kigeni. Hata hivyo hata akitumia nukuu za Conan Doyle aliweka masimulizi kabisa katika mazingira na utamaduni wa Unguja na jamii ya Waarabu na Waafrika kabla ya mapinduzi.
Wahakiki wengine wameona ya kwamba muundo wa kesi katika hadithi za Abdalla ni tata mno, hata hivyo wamemsifu kwa uwezo wake wa kuchora tabia za wahusika kikamilifu katika lugha na imani ya Kiunguja.
KATI YA RIWAYA ZAKE ZA KIPELELEZI NI;
Mzimu wa Watu wa Kale (1966)
Kisima cha Giningi (1968)
Duniani Kuna Watu (1973)
Siri ya Sifuri (1974)
Mwana wa Yungi Hulewa (1976)
Nje ya riwaya za upelelezi aliandika pia Mke Mmoja Waume Watatu (1975) kinachohusu ulaghai katika ndoa na mkusanyo wa hadithi fupi katika “Hekaya za Kuburudisha”.
WASIFU
Abdulla alikuwa ni mhariri na mwaandishi wa vitabu tofauti ambavyo viliinyanyua lugha ya kiswahili katika daraja la juu na kuiongezea umaarufu mkubwa eneo la afrika mashariki. Alifanikiwa kuowa mke na kupata wawili katika maisha yake. Vile vile ni miongoni mwa watetezi wakubwa walifanya utetezi katika kuikomboa nchi ya Zanzibar kutoka mikononi mwa Watanganyika. Na hii ndio ilikuwa sababu ya yeye kuwa katika hatari ya maisha yake. Miongoni mwa beti zake za kuwatupia watanganyika ujumbe utakaoweza kuwapotezea nguvu ya kutaka kuinyakuwa Zanzibar. Njama ilianza kupangwa na watanganyika ili kumuondoa Bwana Msa Katika hii dunia
Kwa kutumia mifano, linganisha na (linganua) tofautisha baina ya neno na mofimu
MAJIBU:
Kamusi ya Kiswahili Sanifu (toleo la tatu, 2013:420) wametoa fasili tatu za neno. Fasili ya kwanza “neno” limefasiliwa kama mkusanyiko wa sauti zinazotamkwa au kuandikwa pamoja na kuleta maana. Kisha wakafasili neno kama jambo kubwa mfano nina “neno” nataka kukupa; ameniletea neno, na katika fasili ya tatu wamefasili neno kama mahubiri, mfano “neno” la Mungu.
Mofimu ni kipashio kidogo kuliko vyote katika lugha chenye maana ya kisarufi /kileksika. Mofimu katika sarufi ni jina la sehemu ndogo kabisa yenye kuwakilisha maana katika neno. Kipashio hiki hakiwezi kuvunjwavunjwa zaidi bila kupoteza maana.
Neno na mofimu ni dhana zinazolingana kama ifuatavyo:
Vyote ni vipashio vya kimofolojia
Vyote huweza kuwa huru au tegemezi
Zote huweza kuwa na hadhi sawa mf. mofimu huru huwa na hadhi ya neno
Zote huweza kuwa na maana ya kisarufi au kileksika
Vyote huweza kutokea katika tungo moja
Vyote hutokea katika ngazi zote za tungo (kirai,kishazi au sentensi)
Neno na mofimu ni dhana zinazotofautiana kama ifuatavyo:
Kimaana, neno ni muunganiko wa silabi zinazoweza kutamkwa au kuandikwa na kuleta maana lakini mofimu ni neno au sehemu ya neno isiyogawanyika zaidi na yenye maana kisarufi au kileksika.
Neno huweza kuingizwa kwenye kamusi lakini mofimu haziingii kwenye kamusi labda kama ni huru.
Neno huunda virai lakini mofimu haziundi virai
Kuna aina saba (7) au nane (8) za maneno lakini tuna aina mbili za mofimu
Kategoria ya neno huweza kuathiriwa na uhusiano wa maneno lakini aina ya mofimu haiathiriwi na uhusiano
Neno ni moja wapo ya tungo lakini mofimu si aina ya tungo
Siwezi kufanya ghuri, sinacho kiburi changu,
Bajaji hiyo nzuri, umbo lake kama dungu,
Inayokwenda vizuri, hitaji la moyo wangu,
Mwanao nimeiona, babaji ya ndoto zangu.
Mwenyewe nimedhihiri, sio bajaji ya tangu,
Umbo nayo matairi, bora hayana ukungu,
Yazidi hadi magari, ya warabu na wazungu,
Mwanao nimeiona, bajaji ya ndoto zangu.
Mama naona dhahiri, inashinda za wenzangu,
Ukiona utakiri, "umechagua mwanangu"
Wala haina kikiri, kupandwa na watu chungu,
Mwanao nimeiona, bajaji ya ndoto zangu.
Haiwezi niadhiri, naapa haki ya Mungu,
Bajaji naitabiri, nitapanda peke yangu,
Hawatopanda abiri, hata marafiki zangu,
Mwanao nimeiona, bajaji ya ndoto zangu.
Tamati hizi habari, umwambie na kakangu,
Nitazilipa dinari, bajaji iwe ya kwangu,
Kuwa nayo ni fahari, kuu maishani mwangu,
Mwanao nimeiona, bajaji ya ndoto zangu.
Mshairi Machinga,
mfaumehamisi@gmail.com,
+255716541703/752795964,
Dar es salaam, Kkoo.
"Tazameni tazameni eti alichofanya kijiti,kumchukua mgeni ,kumchezesha foliti,Kenda naye maguguni ,kamrejesha maiti" Ni baadhi ya Maneno yaliyopo katika moja ya nyimbo za Siti Bint Saad ambao kisa chake nicha kweli.
Kilitokea kisa kimoja Zanzibar ambapo Mwanamama mmoja kutoka Bara alihadaiwa na Mwanaume mmoja Kisha kuuawa.
Vijana wengi hudhani baadhi ya nyimbo za Taarab zilizovuma ziliimbwa na Marehemu Fatma Baraka "Bi Kidude"mfano wimbo huo "kijiti" ambao bi Kidude aliuimba ka ufasaha.
Ndu zangu,Siti Bint Saad ameifariki Dunia leo Julai 8.
SITI NI NANI?
SITI alizaliwa Fumba Zanzibar 1880,na alipewa jina la "Mtumwa kwakuwa alizaliwa kipindi Cha utumwa.
Babake alikuwa Mnyamwezi wa Tabora na Mama alikuwa Mdigo kutoka Yanga .
Mamake alikuwa akiuza Nyungu huku Siti akimsaidia hiyo Ni baada ya kupata umriwakujifahamu.
Mwanzo wangoma nilele,Siti alianza kuonesha kipaji Cha uimbaji angali mdogo mno,kiasi Cha mapafu take kufananishwa na Simba kwakuvuta sauti muruwaa..
1911,Siti alindoka kijijini kwao na kuhamia mjini ndipo alipokutana na kundi la Taarab la Nadi ikhwan safaa"
Kundi hili lilianzishwa na Sultani Seyyid barghashy Said. Said anatajwa kuwa Sultani mpenda starehe".
Kundi hili lilikuwa na wanaume tupu kwakuwa miaka hiyo ,Mwanamke hakuruhusiwa kuimba,ilionekana Ni anasa kwao.
Safaa ilivutiwa na uimbaji wa Siti,hapo akaanza kufananishwa na Ummy Kulthum wa Misri.
Kundi hili lilimpa Siti nafasi akawa mwanamke wa kwanza kuimba Taarab katika Hadhira,umma ukahamanika baadaye ukasisimka na Siti hakuwa nawakufananishwa naye.
SITI alivuma ulimwenguni kote,si Afrika hata Ughaibuni. 1928 kampuni ya Columbia And hs masters voice ya Mumbai India ikamtafuta Siti kwa udi na uvumba.
Hatimaye Kampuni hiyo ikajenga studio visiwani Zanzibar kwaajili ya Siti.
Kwakuwa mwiba wa samaki humchoma hata mnunuzi Basi wasompenda Siti wakaanza "chokochoko".
Wakasema "Siti kawa mtu lini,kaja mjini na Kaniki chini ,Kama si sauti angekula Nini"
SITI hakukaa kimya naye akajibu kwa ubeti " Si hoja uzuri ,na sura jamali,kuwa mtukufu najadi kebeli ,hasara ya mtu kukosa akili" .
Mshairi maarufu Shaaban Robert alikutana na Siti siku kadhaa kabla Siti hajaaga Dunia ,
Alimwandikia Fasihi Bora kuwahi kutokea ulimwenguni "wasifu wa Siti Bint Saad". Wengi walizidi kumjua Siti kwa andiko Hilo.
Miaka ya hivi karibuni kulikuwa na Gazeti linaitwa "SAUTI YA SITI" sijui Kama bado lipo ama laa"
SITI aliaga Dunia tarehe 8 mwezi 7 mwaka 1950.
SITI ndiye aliyefungua ndiya kwa waimbaji wengine wakike wa Taarab,watilia mbali Hawa wajuzi akina Malika na wengineo .
