NYAKATI ZA KISWAHILI

[MwlMaeda]

Nyakati za Kiswahili

Nyakati katika lugha hutuonesha kitendo chafanyika lini.

Mifano ya Nyakati

• Wakati Uliopita – LI
  
• Wakati Timilifu (uliopita muda mfupi) – ME
  
• Wakati Uliopo – NA
  
• Wakati Ujao – TA
  
• Wakati wa Mazoea – HU
  
• Wakati Usiodhihirika – A
  
• Wakati Timilifu Usiodhihirika – KA
  

Wakati Uliopita – LI

Wakati huu hurejelea kitendo kilichofanyika muda mrefu uliopita. Vitenzi katika wakati uliopita hutumia kiambishi “LI”

kwa mfano : a-li-sema, ni-li-fika, wa-li-timuliwa

• Mwanafunzi alifukuzwa shuleni.
  
• Mzee Katili alimpiga Bi Kazi.
  

Wakati Timilifu – Uliopita Muda Mfupi – ME

Wakati timilifu huonyesha kitendo ambacho kimekamilika sasa hivi au muda usio mrefu. Hutumia kiambishi ME katika vitenzi.

kwa mfano: nimeshiba, limeanguka, kimeharibika

• Mkoba wa babu umepasuka.
  
• Jicho la Bi Kijicho limetoboka
  
• Mzee Mauti ameaga dunia.
  

Wakati Uliopo – NA

Wakati uliopo huonyesha kitendo kinachoendela kufanyika sasa hivi. Hutumia kiambishi “NA” katika vitenzi.

kwa mfano: a-na-soma, tu-na-kueleza, zi-na-angamia

• Nyanya anasimulia hadithi
  
• Mtoto wa jirani anapigwa na mama yake
  
• Mvua inanyesha kwa ujeuri.
  

Wakati Ujao – TA

Huchukua kiambishi “TA” na hurejelea kitendo ambacho bado hakijafanyika lakini kinatarajiwa kufanyika..

kwa mfano: atakupa, kitajulikana, utapokelewa

• Mtoto atalifunga dirisha litakalokuwa likiingiza hewa.
  
• Je, utaenda sokoni kesho kutwa?
  

Wakati wa Mazoea – HU

Hutumia kiambishi “HU” na hurejelea kitendo ambacho hufanyika mara kwa mara au kila siku n.k.

kwa mfano: hutembea, husoma, huzilinda

• Dkt. Matumbo hutibu wagonjwa.
  
• Mchungwa ule huzaa machungwa matamu.
  

Wakati Usiodhihirika – A

Hutumia kiambishi cha ngeli au nafsi pamoja na kiungo “A” kurejelea kitendo kinachoendelea kutendeka katika wakati usiodhihirika.

kwa mfano: achukua, zapepea, twaangamia

• Baba atusubiri nyumbani.
  
• Vitabu vyako vyote vyachomeka
  

Wakati Timilifu Usiodhihirika – KA

Hutumia kiungo “KA” kurejelea kitendo ambacho kinakamilika katika wakati usiojulika. Pia hutumika kurejelea kitendo kifanyika baada ya kingine. Hutumiwa katika masimulizi.

kwa mfano: ikawalemea, tukazichukua, likampendeza

• Latifa akaangalia juu akamwona nyoka.
  
• Akawanyeshea mana wakiwa jangwani