+- JIFUNZE KISWAHILI (https://jifunzekiswahili.co.tz)
+-- Forum: My Category (https://jifunzekiswahili.co.tz/forumdisplay.php?fid=1)
+--- Forum: Sarufi na Utumizi wa lugha (https://jifunzekiswahili.co.tz/forumdisplay.php?fid=9)
+--- Thread: NYAKATI ZA KISWAHILI (/showthread.php?tid=1611)
NYAKATI ZA KISWAHILI - MwlMaeda - 11-28-2021
Nyakati za Kiswahili
Nyakati katika lugha hutuonesha kitendo chafanyika lini.
Mifano ya Nyakati
- Wakati Uliopita – LI
- Wakati Timilifu (uliopita muda mfupi) – ME
- Wakati Uliopo – NA
- Wakati Ujao – TA
- Wakati wa Mazoea – HU
- Wakati Usiodhihirika – A
- Wakati Timilifu Usiodhihirika – KA
Wakati Uliopita – LI
Wakati huu hurejelea kitendo kilichofanyika muda mrefu uliopita. Vitenzi katika wakati uliopita hutumia kiambishi “LI”
kwa mfano : a-li-sema, ni-li-fika, wa-li-timuliwa
- Mwanafunzi alifukuzwa shuleni.
- Mzee Katili alimpiga Bi Kazi.
Wakati Timilifu – Uliopita Muda Mfupi – ME
Wakati timilifu huonyesha kitendo ambacho kimekamilika sasa hivi au muda usio mrefu. Hutumia kiambishi ME katika vitenzi.
kwa mfano: nimeshiba, limeanguka, kimeharibika
- Mkoba wa babu umepasuka.
- Jicho la Bi Kijicho limetoboka
- Mzee Mauti ameaga dunia.
Wakati Uliopo – NA
Wakati uliopo huonyesha kitendo kinachoendela kufanyika sasa hivi. Hutumia kiambishi “NA” katika vitenzi.
kwa mfano: a-na-soma, tu-na-kueleza, zi-na-angamia
- Nyanya anasimulia hadithi
- Mtoto wa jirani anapigwa na mama yake
- Mvua inanyesha kwa ujeuri.
Wakati Ujao – TA
Huchukua kiambishi “TA” na hurejelea kitendo ambacho bado hakijafanyika lakini kinatarajiwa kufanyika..
kwa mfano: atakupa, kitajulikana, utapokelewa
- Mtoto atalifunga dirisha litakalokuwa likiingiza hewa.
- Je, utaenda sokoni kesho kutwa?
Wakati wa Mazoea – HU
Hutumia kiambishi “HU” na hurejelea kitendo ambacho hufanyika mara kwa mara au kila siku n.k.
kwa mfano: hutembea, husoma, huzilinda
- Dkt. Matumbo hutibu wagonjwa.
- Mchungwa ule huzaa machungwa matamu.
Wakati Usiodhihirika – A
Hutumia kiambishi cha ngeli au nafsi pamoja na kiungo “A” kurejelea kitendo kinachoendelea kutendeka katika wakati usiodhihirika.
kwa mfano: achukua, zapepea, twaangamia
- Baba atusubiri nyumbani.
- Vitabu vyako vyote vyachomeka
Wakati Timilifu Usiodhihirika – KA
Hutumia kiungo “KA” kurejelea kitendo ambacho kinakamilika katika wakati usiojulika. Pia hutumika kurejelea kitendo kifanyika baada ya kingine. Hutumiwa katika masimulizi.
kwa mfano: ikawalemea, tukazichukua, likampendeza
- Latifa akaangalia juu akamwona nyoka.
- Akawanyeshea mana wakiwa jangwani