06-27-2022, 06:13 AM
HII NDIYO ETIMOLOJIA YA MANENO 'PUNGUANI, HAYAWANI ' NA 'MAJNUNI'
Maneno *punguani, hayawani na majnuni* yanatumika kwa maana ya mtu ambaye akili zake zina hitilafu; mwendawazimu, chizi, kichaa, mwehu.
Neno *punguani* katika lugha ya Kiswahili ni nomino [ *Ngeli: a-/wa-]* yenye maana ya mtu ambaye akili zake zina hitilafu; mwendawazimu, chizi, majnuni.
Neno *punguani* pia ni kivumishi chenye maana ya '-enye akili zisizotimia; pungufu wa akili.
Neno hili *punguani* etimolojia yake ni Kibantu na linatokana na kitenzi si elekezi *pungua* ambacho moja ya maana zake ni *kuwa na hitilafu; kutotimia.*
Neno *hayawani* katika lugha ya Kiswahili ni nomino [ *Ngeli: a-/wa-, wingi: mahayawani]* yenye maana zifuatazo:
1. Mnyama.
2. Mtu anayefananishwa na mnyama aghalabu asiye na adabu.
3. Mtu asiye na nidhamu.
4. Mwendawazimu, mwehu, kichaa, chizi.
5. Shetani.
Katika lugha ya Kiarabu, neno *hayawani* limetokana na neno la Kiarabu *hayawaanun* (soma: *hayawaanun/hayawaanan/hayawaanin حيوان* ) lenye maana zifuatazo:
1. Kiumbe hai kinachojipambanua kwa kuwa na uhai, hisi na harakati; kila kilicho hai chenye kinachosema ( mwanadamu ambaye huitwa *hayawaanun naatwiqun حيوان ناطق* mnyama mwenye kusema) na mnyama asiyesema (baki ya wanyama wengineo).
2- Mnyama mwenye sifa ya mmea *hayawaanun nabaatiy* *حيوان نباتي* mnyama anayefanana na umbo la mmea kama *sifongo*.
3- Mnyama wa medula *hayawaanun nakhaaiyun حيوان نخاعي* mnyama wa uti wa mgongo, mwenye uti wa mgongo lakini hana ubongo.
4- Mbegu ya uzazi: manii.
Kinachodhihiri ni kuwa neno hili ( *hayawaanun/hayawaanan/hayawaanin حيوان*) lilipoingia katika lugha ya Kiswahili na kutoholewa kuwa neno *hayawani* lilichukua katika lugha ya asili - Kiarabu maana za mnyama na mwendawazimu, kulipa maana mpya ya mtu asiye na aibu/nidhamu na kuacha maana zingine.
Neno *majinuni* katika lugha ya Kiswahili ni nomino [ *Ngeli: a-/wa-]* yenye maana ya mtu asiye na akili.
Neno hili *majinuni* linatokana na neno la Kiarabu *majnuun* (soma: *majnuunun/majnuunan/majnuunin محنون* ) lenye maana ya mtu asiye na akili.
Kinachodhihiri ni kuwa maana za maneno ya Kiarabu *hayawanun* na *majnuunun* yalipoingia katika Kiswahili na kutoholewa kuwa hayawani na majinuni hayakubadili maana ya mtu asiye na akili.
*Shukran sana.*
*Khamis S.M. Mataka.*
Maneno *punguani, hayawani na majnuni* yanatumika kwa maana ya mtu ambaye akili zake zina hitilafu; mwendawazimu, chizi, kichaa, mwehu.
Neno *punguani* katika lugha ya Kiswahili ni nomino [ *Ngeli: a-/wa-]* yenye maana ya mtu ambaye akili zake zina hitilafu; mwendawazimu, chizi, majnuni.
Neno *punguani* pia ni kivumishi chenye maana ya '-enye akili zisizotimia; pungufu wa akili.
Neno hili *punguani* etimolojia yake ni Kibantu na linatokana na kitenzi si elekezi *pungua* ambacho moja ya maana zake ni *kuwa na hitilafu; kutotimia.*
Neno *hayawani* katika lugha ya Kiswahili ni nomino [ *Ngeli: a-/wa-, wingi: mahayawani]* yenye maana zifuatazo:
1. Mnyama.
2. Mtu anayefananishwa na mnyama aghalabu asiye na adabu.
3. Mtu asiye na nidhamu.
4. Mwendawazimu, mwehu, kichaa, chizi.
5. Shetani.
Katika lugha ya Kiarabu, neno *hayawani* limetokana na neno la Kiarabu *hayawaanun* (soma: *hayawaanun/hayawaanan/hayawaanin حيوان* ) lenye maana zifuatazo:
1. Kiumbe hai kinachojipambanua kwa kuwa na uhai, hisi na harakati; kila kilicho hai chenye kinachosema ( mwanadamu ambaye huitwa *hayawaanun naatwiqun حيوان ناطق* mnyama mwenye kusema) na mnyama asiyesema (baki ya wanyama wengineo).
2- Mnyama mwenye sifa ya mmea *hayawaanun nabaatiy* *حيوان نباتي* mnyama anayefanana na umbo la mmea kama *sifongo*.
3- Mnyama wa medula *hayawaanun nakhaaiyun حيوان نخاعي* mnyama wa uti wa mgongo, mwenye uti wa mgongo lakini hana ubongo.
4- Mbegu ya uzazi: manii.
Kinachodhihiri ni kuwa neno hili ( *hayawaanun/hayawaanan/hayawaanin حيوان*) lilipoingia katika lugha ya Kiswahili na kutoholewa kuwa neno *hayawani* lilichukua katika lugha ya asili - Kiarabu maana za mnyama na mwendawazimu, kulipa maana mpya ya mtu asiye na aibu/nidhamu na kuacha maana zingine.
Neno *majinuni* katika lugha ya Kiswahili ni nomino [ *Ngeli: a-/wa-]* yenye maana ya mtu asiye na akili.
Neno hili *majinuni* linatokana na neno la Kiarabu *majnuun* (soma: *majnuunun/majnuunan/majnuunin محنون* ) lenye maana ya mtu asiye na akili.
Kinachodhihiri ni kuwa maana za maneno ya Kiarabu *hayawanun* na *majnuunun* yalipoingia katika Kiswahili na kutoholewa kuwa hayawani na majinuni hayakubadili maana ya mtu asiye na akili.
*Shukran sana.*
*Khamis S.M. Mataka.*
Mwl Maeda