JINSI YA KUJIBU MASWALI YA SEHEMU B : MATUMIZI YA SARUFI NA UTUMIZI WA LUGHA
Kwa kutoa mifano, onesha maumbo mbalimbali ya kitenzi kishirikishi. (onesha
maumbo matano).
MAJIBU
(i) Kishirikishi –li-
Mfano:
Embe li bicho
Gari li bovu
(ii) Kishirikishi –u-
Wewe u mdogo
Baba u mkubwa
(iii) Umbo –i-
Mikono i mirefu
Shule i porini
(iv) Umbo –ki-
– Kisu ki kikali
– Kisahani ki kidogo
(v) Umbo –ndi- ambalo haliwezikusimama peke yake bali huambishwa kirejeshi kulingana na nomino husika.
– Tumaini ndiye mkubwa
– Watoto ndio wakorofi
– Ndizi ndizo mbivu
(vi) Umbo –ngali-
– Amani angali mtoto
– chakula kingali kibichi
(vii) Umbo -wa-
– Wazee wa wakali
– vijana wa wakorofi
(vii) Umbo –si- (huongezwa kiambishi rejeshi kulingana na nomino husika.
Yeye si mwanangu
Yeye ndiye mwanangu
(viii) Umbo –kuna-/ – hakuna-
Mbagala kuna mvua
Mbagala hakuna mvua
(viii) Umbo –yu-
Huyu yu mgonjwa
-Mzee yu hospitali
(ix) Umbo –ya-
– Maembe ya mabichi
– Mashati ya machafu
2. (a) Eleza maana ya kishazi na utoe mifano.
MAJIBU
Kishazi ni tungo inayotawaliwa na kitenzi na yenye kutoa taarifa kamili au isiyo kamili. Kitenzi chenye kutoa taarifa kamili huzalisha kishazi huru na kile chenye taarifa isiyo kamili huzaaa kishazi tegemezi (K/Tg).
Mfano:
Baba analima (K/Hr)
Mtoto anayelia (K/Tg)
Fafanua sifa nne za kishazi tegemezi na utoe mifano kwa kila sifa.
Sifa za kishazi tegemezi
– Hakitoi taarifa kamili bila kuambatana na kishazi huru
Mfano:
Mtoto aliyeiba jana
Chumba kilichovunjwa
– Hutambulika kwa kuwa na viambishi rejeshi
Mfano:
Shule inayouzwa
Nyumbu aliyepigwa risasi
– Huweza kufutwa katika sentensi bila kuathiri maana
Mfano:
Mtoto anayelia amenyamaza
Mtoto amenyamaza
– Huweza kutokea kabla au baada ya kishazi huru
Mama aliondoka aliponiona
Mama aliponiona aliondoka
3. Kwa kutoa mifano miwili kwa kila kazi bainisha kazi tano za “kwa” katika tungo za Kiswahili.
MAJIBU
Kuonesha mahali
Juma alienda kwa mwalimu
Sisi tutaenda kwa dada
Kuonesha namna au jinsi
Mgonjwa alikula kwa tabu
Vijana waliimba kwa madaha
Kuonesha uwiano
Walifunga magoli matatu kwa mawili
Watashindana wazee kwa vijana
Kuonesha sababu
Alifeli mtihani kwa uzembe
Utachelewa kwa uvivu
Kuonesha matumizi ya kitu
Tutaenda kwa basi
Utakula kwa kijiko
Kuonesha thamani
Alinunua kwa bei ghali
Atauza kwa gharama kubwa
4. Nini maana ya mtindo wa lugha ya kiofisi/kikazi? Fafanua kwa mifano sifa nne (4) za mtindo wa lugha ya kiofisi/kikazi.
MAJIBU
Mtindo wa lugha ya kiofisi/kikazi ni mtindo unaotumika katika mawasiliano rasmi ambayo hupatikana katika ofisi au mahali popote pa kazi, mikataba, matini za kisheria, matangazo ya vikao, ripoti za mikutano, mahakamani, n.k.
Sifa za mtindo wa lugha ya kiofisi/kikazi ni kama vile:
Usahihi wa mambo yanayojadiliwa (ushahidi)
Matumizi ya istilahi maalumu zinazohusu mambo ya kiofisi
Hakuna matumizi ya misimu, mafumbo, tafsida (hutumia lugha sanifu)
Matumizi ya vifupisho hasa majina ya mashirika ya kimataifa kama vile UNO, ILO, UNICEF, IMF, UNESCO, n.k (Majina ya watu hayaruhusiwi kufupishwa)
