Madai haya ya kuiga muzuki wa Marekani yanaungwa mkono na Mwanjoka (keshatajwa, 8) anaposema, “Mbali na kuiga nyimbo, vijana hao wa Tanzania waliingiwa na mapenzi ya ndani  zaidi na muziki huo hata kujikuta wakiiga mavazi, mitindo ya nywele, mienendo hadi kuongea toka kwa wanamuziki hao wa Marekani na Ulaya.”

Hivyo tunaona kuwa wasanii wa Hip Hop na Bongo Fleva mwanzoni walianza kuimba kwa kunakiri na kukariri mashairi ya wasanii hao wa nje na hata midundo waliyokuwa wanaitumia ilikuwa ni midundo hiyo hiyo ya wasanii wa nje. Mbilinyi (keshatajwa, 32) anaongezea kwa kusema kuwa, “Kama kulitokea na aliyerap kwa kutumia lugha ya Kiswahili basi alitumia flow (kutiririka) ya nyimbo za mamtoni zilizokuwa maarufu kama ambavyo alikuwa anafanya mkongwe Saleh Jabir katika nyimbo kama Ice Ice Baby ya Vanilla Ice na OPP ya Naught by Nature ilikuwa ndiyo staili ya kipindi hicho.” Ufafanuzi katika mabano ni wetu.

Lakini baadaye wasanii wakaachana na uigaji wa muziki wa kimagharibi na kuanza kutunga nyimbo zao binafsi kwa lugha ya Kiswahili na Kiingereza jambo linaloendelea mpaka sasa ingawa tungo za Kiswahili ndiyo hupewa nafasi kubwa. Na msanii wa kwanza kabisa kuanza kuandika na kuimba kwa Kiswahili alikuwa ni Salehe Jabir ambaye kwanza tunaelezwa kuwa alianza kubadilisha nyimbo za Kiingereza kwa kutumia Kiswahili zilizotamba kipindi hicho na baadaye akaanza kutunga nyimbo zake mwenyewe. Hapo ndipo ikachochea wasanii wengi kuona kumbe inawezekana kurap kwa Kiswahili ndiyo nao wakaanza kujitokeza kutunga na kuimba kwa lugha ya Kiswahili, Mbilinyi (keshatajwa) na Mwanjoka (Keshatajwa).

Baadhi ya wasanii na makundi ya Hip Hop wanaotajwa kuwa ni waasisi wa muziki huu walikuwa ni, Fresh XE, BBG, Adili Kumbuka, Salehe Jabir, KBC, Samia X, The BIG, Rymson, 2 proud (Sugu), makundi ni kama vile, Kwanza Unit, Deplowmatz, HardBlasterz, Gang Stars With Matatizo (GWM), Wagumu Weusi Asilia, Young Da Mob, Afro Reign, Jungle Crewz Pose, Bantu Pound, Hardcore unit kwa kutaja machache. Wasanii na makundi ya kuimba (Bongo Fleva) ni kama vile, Mawingu Band, Lady Jay Dee, Stara Thomas, Unique Sisters, Nurueli, 4Kruz kwa kutaja wachache Mhagama (keshatajwa), Mbilinyi (keshatajwa), Mwanjoka (keshatajwa).

Aidha kabla hatujaingia katika kiini cha mjadala wetu, tuwaangalie kwanza wanajadi na wanausasa ni mambo gani wanayoyasimamia na kuyasisitiza katika utungaji wa mashairi. Ushairi wa kijadi ni ushairi unaozingatia urari wa vina na mizani kuwa ndiyo  roho na uti wa mgongo wa mashairi ya Kiswahili kwao hawataki kukiri kuwa mashairi yalaiyotungwa katika mtiririko (masivina) ni mashairi (Mulokozi na Kahigi, 1979:1) kwa maana hiyo kwa pamoja na vipengele vingine katika ushairi wa jadi ni kuzingatia vina kama anavyotuambia Abeid (1952:viii), “Neno moja tukumbuke katika utungaji, nalo ni hili ya kuwa mawazo ya mtungaji yazue vina, siyo vina kuzua mawazo.”

Madai haya yanaonekana kuungwa mkono na wanajadi wengine kama vile, Chirahdin, Mayoka, Kandoro, Al-amin Mazrui na Ibrahim Shariff kuwa vina na urari wa mizani ndiyo vitambulisho vya ushairi wa Kiswahili (Mulokozi na Kahigi, 1979:11). Jambo la msingi hapa ni kuwa wanajadi wanakumbatia sana suala la vina na mizani katika tungo za mashairi. Ili kuwa na shairi zuri, mwanajadi Sheikh Amri Abeid anataja mambo manne muhimu yanayopaswa kuzingatiwa katika ushairi ambayo ni, mizani, vina, kituo na kujitosheleza. Wanajadi wengine wanaotaja mambo muhimu yanayotakiwa kuzingatiwa katika ushairi ni pamoja na, Massamba (1983) anataja vina, mizani, kituo, muwala, Kibao (1983) naye anataja, mizani, vina, urari, muwala, utoshelevu na kuwa na maana wakati Komba (1977) anataja, mizani, vina, kituo na utoshelevu. Ama kwa hakika tukiwachunguza wataalamu hao tutagundua kuwa, wanachosisitiza shairi lenye sifa za ujadi linatakiwa kuzingatia vipengele vifuatavyo, Mizani, vina, kituo na kujitosheleza.

Kwa upande wao, wanausasa wanaona shairi si lazima lifuate urari wa vina na mizani, Mathalani, Mulokozi na Kahigi (1982;25) wanasema ushairi ni sanaaa inayopambanuliwa kwa mpangilio maalum wa maneno fasaha na yenye muwala kwa lugha ya mkato, picha, sitiari au ishara katika usemi maandishi au mahadhi ya nyimbo, ili kuleta wazo au mawazo, kufunza au kueleza tukio au hisi fulani kuhusu maisha au mazingira ya binadamu kwa njia inayogusa moyo. Kwa maoni yao wanausasa wanaona kuwa shairi ni sanaa yenye mpangilio mzuri wa maneno, lugha ya mkato na matumizi mengine ya lugha ili kutoa mawazo wao hawasisitizi juu ya kuzingatia urari wa vina na mizani kama wafanyavyo wanajadi.

Hivyo basi tukiwaangalia mambo yanayosisitizwa na wanajadi na wanausasa, tunakubaliana na hoja kuwa, muziki wa Hip Hop na Bongo Fleva unaonekana kuathiriwa zaidi na wanajadi kuliko wanausasa. Na vipengele ambavyo wanajadi wanasisitiza kuzingatiwa katika ushairi ambavyo vinaonekana kujitokeza katika mashairi ya Hip Hop na Bongo Fleva kama tulivyoona hapo awali ni, Mizani, vina, kituo na kujitosheleza. Hebu tuangalie vipengele hivyo namna vinavyojitokeza katika mashairi ya Hip Hop na Bongo Fleva ambavyo ndivyo vinavyotufanya kushadidia hoja hii kuwa muziki wa kizazi kipya unaonekana kuathiriwa na wanajadi kuliko wanausasa tukianza na;

Vina, tunaelezwa na Amri Abeid (1952:4) kuwa ni silabi za namna moja zinazotokea baada ya kila mizani kadha katika mstari wa shairi. Kwa upande wake, Wamitila (2003:345) anasema vina ni, dhana inayotumiwa katika taaluma ya ushairi kuelezea silabi zinazofanana katika sehemu sawa katika mpangilio wa ubeti wa shairi. Anaendelea kufafanua kuwa shairi linaweza kugawika katika vipande viwili na kuwa na vina vya kipande kimoja na kipande kingine. Hiki ndiyo kipengele kinachoonesha kuwa wasanii wengi wa muziki wa kizazi kipya (Hip Hop na Bongo Fleva) kwa kiasi kikubwa kuonekana kuathiriwa na ujadi.

Kati ya vitu ambavyo wanajadi wanasisitiza katika mashairi ni urari wa vina na mizani, kwa mfano Mnyampala (1962: Dibaji) anasema, Ushairi ni msingi wa maneno ya hekima tangu kale. Ndicho kitu kilicho bora sana katika maongozi ya dunia kwa kutumia maneno ya mkato na lugha nzito yenye kunata iliyopangwa kwa urari wa mizani na vina maalumu kwa shairi. Hapa Mnyampala pamoja na kuongelea suala la shairi kutumia maneno ya mkato na lugha nzito lakini maneno hayo yanatakiwa kupangwa kwa urari wa vina na mizani. Suala la urari wa vina pia linashadidiwa na Shabaan Robert ( 1958) akinukuliwa na Massamba (1983:54) janaposema, Ushairi ni sanaa ya vina inayopambanuliwa kama nyimbo, mashairi na tenzi.Zaidi ya kuwa sanaa ya vina ushairi una ufasaha wa maneno machache au muhtasari.

Kama tulivyoona kwa wanajadi, vina ni kigezo kinachozingatiwa sana na wasanii wa Hip Hop/Bongo Fleva katika tungo zao. Hiki ndicho kigezo ambacho kwa asilimia kubwa ndicho kinatufanya kushadidia hoja hii kuwa mashairi ya Hip Hop na Bongo Fleva yanaonekana kuathiriwa sana na wanajadi kuliko wanausasa. Katika muziki huu, wasanii wasiozingatia matumizi ya vina katika tungo zao zinaonekana hazina maana kama wanajadi wanavyoona kuwa mashairi yasiyozingatia vina kuwa si chochote, kama anavyosema Afande Sele katika wimbo wake wa Mtazamo;

 Au wengine mmetumwa kama mamluki,

 maana yake hamna maana mnarap mradi rap,

 mistari imekosa vina yenye vina haina maana.

Aidha katika wimbo wake mwingine, Darubini Kali Afande Sele, anawashangaa wasanii wenzake wanaoimba bila vina kama anavyosema,

Mi nacheka sana kuna vitu vya kuimba vyenye maana kila kona,

(Sasa) inakuwa vipi unataja taja majina tu nyimbo nzima

Tena kwa mistari isiyo na vina!

Kwa mtazamo wa Afande Sele msanii asipozingatia matumizi ya vina anaonekana kama mamluki na mtu asiye na maana kwenye sanaa. Kwa wasanii wa muziki wa kizazi kipya hususani wa Hip hop, matumizi ya vina yanasisitizwa zaidi na hata wengine kujinasibisha kuwa wao ni wataalamu wa kutumia vina kama anavyojinasibisha Solo Thang katika wimbo wao Tumerudi Tena (Wateule) anaposema, Ona wakali wa vina, ona tumerudi tena... msanii mwingine Juma Nature katika wimbo alioshirikishwa na Rich One unaojulikana kwa jina la Hatuna Kitu anajigamba kuwa yeye ni mkali wa vina anaposema, “…Juma Nature, Sir Nature a.k.a msitu wa vina, yeah Watanzania mahili tuliokomaa kimashairi…” Hii yote inaonesha kwa namna gani wasanii wa kizazi kipya (Hip Hop/Bongo Fleva) wanaonekana kuathiriwa na wanajadi kutokana na kuzingatia matumizi ya vina katika tungo zao na hata kujinasibisha kuwa ili uwe msanii mzuri lazima ujue namna ya kuandika na kutunga mashairi yenye vina.

Ama kwa hakika, wasanii wasanii wa Hip Hop na Bongo Fleva si kwamba wanajigamba tu kuwa wao ni wataalamu wa kutumia vina, lakini pia vina hiyo vinajidhihirisha katika tungo zao. Hebu tuangalie baadhi ya tungo kuona jinsi wasanii wanavyozingatia matumizi ya vina katika tungo zao. Tukianza na msanii Profesa Jay katika wimbo wake wa Kubwa Kuliko:

Ubeti wa 1

Yo fani ni fani muulize, Bishanga Bashaija,

Sanaa ya Bongo kwa wasanii haina faida,

Ona wenzetu Mantoni mambo safi kuku kwa mrija,

Na mimi nataka niishi kama Kadija Kadija,

Wasanii wa Bongo bado tunakufa maskini,

Nasubiri kiama changu na sijui kitafika lini,

Wazee wa serikalini semeni tatizo ni nini?

Mnataka mle jasho langu nikienda futi sita ardhini,

Hapa jasho la mtu haliliwi wala mtu haibiwi,

Jay najivinjali kama kutumia kizizi,

Machozi yananilenga nikimkumbuka mzee Nyanyusa,

Pamoja na umuhimu wake wabongo walimsusa,

Baadhi ya mafao yake wabongo wamefanya asusa,

Kwa mtu mwenye akili lazima hii itakugusa,

Tunaposema Watanzania tudumishe sanaa yetu,

Lazima mtuwekee mazingira safi ya sanaa yetu,

Marijani Rajabu tulimuita jabali la muziki,

Alifanya maajabu,alivumilia mikimikiki,

Kinachonipa ghadhabu, bwana sanaa ya Bongo hailipi,

Tofauti na chati yake, ndugu yetu amekufa na dhiki,

Sasa kipi ni kipi maana ufanisi haufanyiki,

Sababu viongozi wetu mnatamaa hauridhiki,

Wakati ni huu wa kujifunza watanzania,

Umoja wa wasanii wa bongo hiyo ndiyo njia.

Kiitikio

Ninaposema Jay kubwa kuliko,

Siko niliko ndiko liko zindiko (Yataka moyo)

Ninaposema Jay kubwa kuliko,

Siko niliko ndiko liko zindiko (Yataka moyo)

Sanaa yataka wito (yataka moyo)

Sanaa ya Bongo nzito (yataka moyo)

Sanaa ujiko mwiko (yataka moyo)

Sanaa yataka wito (yataka moyo)

Ubeti wa 2

Salamu Nicko zingilada popote roho ilipo,

Wasanii wenzako wa Bongo bado tunafanya  zindiko,

Wasalimie sana kuzimu walio hai na waliolala,

Waambie tunasuasua tu na akina Mzee Jangala,

Hardblasterz, Sikinde na Remmy Ongala,

Underground Soul  na Gangwe na Baby Stara,

Uncle Kabaino, IK pale Kimara,

OTTU Jazz na Agley Face kule Ilala,

Tunasubiri kudra za imani kwa Mungu kwa waja wake,

Tunaotafuta labda tutapata faraja zake,

Mambo si mambo yameongezeka tu matukio,

Na ajali, rushwa na UKIMWI tu ndiyo kivutio,

Sanaa imedumaa najua hiyo huwezi shangaa,

Lakini hali ya sasa ni mbaya na inatukatisha tamaa,

Soko limekuwa bovu wasanii hatuungwi mkono,

Wananchi hawana kitu kila siku wanafanya mgomo,

Kiasi wanachokipata kinaishia kwenye bia na ngono,

Na kuhusu masoko ya nje serikali imefungwa mdomo,

Mapromota wengi matapeli, ukilemaa wanakuacha feli,

Unaangua kilio, ulichotegemea kinakuwa siyo,

Wepesi kutimua mbio, wewe linakupitia fagio,

Na sasa wametuacha na kuleta wasanii wan je,

Hatimiliki ndiyo kwanza inasua sua ndani ya Bunge.

Kiitikio

Ninaposema Jay kubwa kuliko,

Siko niliko ndiko liko zindiko (Yataka moyo)

Ninaposema Jay kubwa kuliko,

Siko niliko ndiko liko zindiko (Yataka moyo)

Sanaa yataka wito (yataka moyo)

Sanaa ya Bongo nzito (yataka moyo)

Sanaa ujiko mwiko (yataka moyo)

Sanaa yataka wito (yataka moyo)

Wasanii wengi wa bongo bado tunaishi kwenye ujima,

Kiasi tunachotafuta wenye choyo wanatuzima,

Siyo lazima tupate tanuzi la kuendesha benzi au bima,

Tunachanga tuthaminiwe watanzania tupate heshima,

Nje ya mipaka, tufanye kile tunachokitaka,

Sanaa iwe ajira tuepushe wimbi la vibaka,

Heri yako Irene Ngoi milioni hazikupigi chenga,

Nakutakia kila la heri popote unapokwenda,

Si Mr. Teacher, GK wala Mzee Jongo,

Anayelidhika na maslahi ya msanii wa hapa bongo,

Yo Solo Thang, Simple X hata Onyango,

Yo Mika Mwamba, Mr Paul sina kinyongo,

Masoud Kipanya,  nathamini unachokifanya,

Oscar Makoye dodosa kusanya kusanya,

Yo African Stars, Vijana Jazz, Tatu Nane,

Sisi wote ni wasanii kwahiyo tushirikiane,

Tusaidiane kwenye pilika pilika za fani sa tuungane,

Siyo mizengwe kibao, tuwe pamoja tusitosane,

Mr 2, KU, Fid Q, TBT Crew,TQ,

Fanya mavitu kwani wakati ndiyo huu,

Soggy Doggy, Mad Brain, Eazy Braze, Hard crew,

Heyo, X Plastaz, Juma Nature na Manzese Crew,

Tuff B, Sos B, Killa B, Stieve B, Master T, Caz T,

Tukiangalia shairi hili la Profesa Jay, tunaona kuwa katika ubeti wa kwanza vina vya, a, ni,i,sa,tu, kin a ia na katika ubeti wa pili tunaona kuwa vina vya, o,la,ra,ke,a,mo,no na e wakati katika ubeti wa tatu vina vya ma,ka,nga,ngo,nya,ne na u vinajitokeza.

Vilevile tukimtumia msanii mwingine Diamond Platznum katika wimbo wake wa Kesho tunaona pia matumizi ya vina yanazingatiwa, hebu tuangalie wimbo wenyewe;

Kiitikio

Minataka kesho twende nikupeleke nyumbani

Nataka kesho twende ukamuone mama x2

Ubeti wa 1.

Kwanza kabisa ntanyonga Tai

T”shirt na Jeans ntatupa kidogo..

Unite Nasibu usiniite Dai

Asije kukuona muhuni akapandisha Mbogo…

Naukifika uagize Chai

Savanna Takila uzipe kisogo…

Kuhusu mavazi kimini haifai

Tupia pendeza ila za Hekima Logo…

Even though wanaponda eti we ni kicheche

Waambie ndoo chaguo langu sasa wanicheke x2

Kiitikio

Minataka kesho twende nikupeleke nyumbani

Nataka kesho twende ukamuone mama x2

Ubeti wa 2.

Usilete swaga za Nainai

Ukanyoa kiduku kama Moze Iyobo..

Eti shoping twende Tai

wakati Dadaangu anaduka kigogo..

Ukikuta Nguna usikatae

we zuga unapenda hata kama wa Muhogo..

Kuhusu kabila mbona Sadai

Mama angu hana noma hata kama Mgogo

Even though wanaponda eti we ni kicheche

Waambie ndoo chaguo langu sasa wanicheke x2

Vina vinavyojitokeza katika ubeti wa kwanza wa wimbo huu ni, ai,go na e na katika ubeti wa pili vina vinavyojitokeza ni ai,o,go na e.

Tukimtumia msanii mwingine Joh Makini katika wimbo wake wa Najiona Mimi (I see me) tunaona pia matumizi ya vina yanapewa kipaumbele kama tulivyoona kwa wasanii wengine, hebu tuangalie shairi lenyewe:

Ubeti wa 1.

Namuona Baba Mmoja Tu Juu Najiona Mimi

Namuona Mama Mmoja Tu Chini Najiona Mimi

Naziona chuki zao upendo najiona mimi

Mabegani Msalaba Wa Ndoto Mtoto Wa Mageto

Ziwe Kweli Zisiishe Kisongo Segerea Ya Keko

Juu Ya Ukweli Ndo Nifie Steven Biko

Najiona Mimi Yanapoanzia Mabadiliko

Fikra Potofu Badili Hizo

Ndoto Sio Kuzikalia Skani Mkilialia

Ndoto Ni Kuamka Mbio Kuzikimbilia

Mziki Una Hela Mwanzo Unapoingia

Hela Nyingi Zipo Mwishoni Hutozifikia For Real

Hapo Kati Kuna Kisu Siuna Jambia

Wale Papa Wabakaji Mpira Hawatotumia

Ulikuwa Mpaka Powder Utapakwa Rukaria

Na Usiambie Mtu Labda Yesu Na Maria

Baba Nikiwa Club Nakunywa Local Bia

Naomba Mziki Unaopigwa Uwe Ni Local Pia

Nyeusi Kwenye T-shirt Ndo Logo Gear

Makini Joh Na Bado Flow Ni……….Pia

Kiitikio

Ahh Internationally

I See Overtaking Wale

Najiona Mimi

Ahh I See My Sele I See Nobody Nobody Else

Najiona Mimi

Eeh Mungu Bwna Nifanyie Wepesi

I See Me International

I See Me Overtaking Wale

Najiona Mimi Eeh*2

Ubeti 2

Najiona Mimi Na Mitasi To Mary Mary

Utu Ndo Kitu Changu Ni Hery Hery

Maksi Za Show Zangu Ni A Very Very

Natia Neno Halleluya Kwenye Hali Bery

Wametuacha Mbali Na Zao Serikali Wakiunda Magari

Serikali Yangu Bando Inaunda Leseni

Ndo Maana Najiona Mimi Juu Tu Nikiunda Top Ten

Na Amka Na Hangover Ya Hela Siamki Na Deni

Na Amka Na Hangover Ya Hasira Siamki Na Demu

Nakiri Hizi Ndoto Ka Ndoto Si Grammy,BET,MTV NA Channel O

Nawakilisha Daraja Mbili Na Ngalelo

Najiona Mimi Juu Mamileo

Mawazo Juu Ya Pesa Zangu Under My Pilo

Lord Jesus My Hero Ohhh

Naona Injili Ina Shilling Siingilii Kanisani Siitilii Maanani

Sigara Saratani Siingilii Madukani

Nishida Au Umaskinii Ndo Maana Kitaa Inaua

Sugar Mamy Hajuwi Kushika Mooo

Anajuwa Kushika Mua Utashika Hela Ama Dua

Kiitikio

Ahh Internationally

I See Overtaking Wale

Najiona Mimi

Ahh I See My Sele I See Nobody Nobody Else

Najiona Mimi

Eeh Mungu Bwna Nifanyie Wepesi

I See Me International

I See Me Overtaking Wale

Najiona Mimi Eeh*2

Ubeti 3

I See Me International

I See Me Overtaking Walee

Ahh I See My Self I See Nobody Nobody Else

Napiga Goti Eeh Mungu Bwna Anifanyie Wepesi

Mwanzo Na Mwisho Si Niwe Alfa Na Omega Yes

Nalisha Neno Kwa Kila Rika Na Kila Ezi Ahhh

Mm Sio Jino Kwa Jino Nyoka Kwa Kisigino

Zima Ni Lako Neno Makini Joh uwa Simo

Ndoto Zangu Sio Zinoo

Molinge Sokoine All I Do Is Holla Up

All I Do Is Winning Najiona Kwenye Hella Mingi

Chap Chap Shule Mingi Kauli Yangu Mbiu Ni Kauli Kaa Kata Usikate Ringi

Tukiangalia shairi hili utaona kuwa msanii pia amezingatia matumizi ya vina, mathalani katika ubeti wa kwanza, vinajitokeza vina vya, mi, to,ko,zo,ia, katika ubeti wa pili vinajitokeza vina vya ri, ni,o na lo na ua, wakati katika ubeti wa tatu vinajitokeza vina vya e,si,no,mo,na ngi.

Aidha wasanii wengine, huandika mashairi yenye vina vya kati na mwisho vinavyofanana kama wanavyofanya wanajadi, Abedi (kashatajwa, uk. 5) anasema, baadhi ya watungaji (wanajadi) mwanaweka vina vya kati vya namna moja katika beti zote. Athari hii, pia tunaweza kuiona katika shairi lifuatalo kutoka kwa msanii Diamond katika wimbo wa My Nomber One;

Ubeti wa 1

Kwanza mapenzi safari, ujana ni maji ya moto

Walinenaga zamani…

Pili tumetoka mbali, matatizo changamoto

tu visa visa fulani…

tatu kidonda chako, kwangu maradhi

Mama tu usononekapo kwangu simanzi..x2

Kwa mahaba uliyonipa nimenogewa 

ni vurugu patashika punguza kidogo..

Na mengine kadharika toto si unanielewa?

Hapo hapo uliposhika…ukiongeza kidogo

mi mwenzako ntaumia

Tukiangalia ubeti huu, tutaona kuwa, katika kila kipande cha mstari cha kwanza ameweka vina vya kati vinavyolingana rejea silabi zilizokolezwa wino.

Aidha, Katika shairi hili, ubeti wa kwanza tunaona vina vya mi,to,ko na ia vimetumika wakati katika ubeti wa pili vina vya ri, ni mu, o,ni na ua hujitokeza na katika ubeti wa tatu vina vya no na ngi hujitokeza pia. Hawa ni wasanii wachache tulioamua kuwatumia kuonesha jinsi wanavyoonekana kutawaliwa na wanajadi hususani katika vipengele vya matumizi ya vina ama kwa hakika wasanii wengi wa muziki wa Hip Hop na bongo fleva wameathiliwa na utumiaji wa vina katika mashairi yao kama wanavyosisitiza wanajadi. Na wakati mwingine wasanii wa Hip Hop na Bongo Fleva huamua kutumia vifupisho ili mradi tu kuhakikisha kuwa vina vinapatikana katika tungo zao kama tunavyoweza kuona katika wimbo wa Mathematic wa Roma Mkatoliki hususani ubeti wa kwanza:

Nimeshatikisa nyavu mi ndo MVP,

Wanakimbia depo hapo nipo CCP,

Niliwapigisha kuruta kwata la JKT,

Nina kipaji mimi kushinda hata THT,

Nawapangisha foleni kama benki ya NMB,

Mi nemesoma PCM siyo PCB,

So hata tufungwe mimi ni Asernal siyo Man U,

Kibonde we ni member wa Loan Board au TCU,

Nchi imeuzwa vigogo wanatuita ATM,

Tuwakemee mafisadi wote wa CCM,

Kuvua gamba haiwasafishi mbele ya CUF,

CHADEMA mwone Makamba, JK kwa TFF,

Sihitaji dancer wala mapanga yale ya TMK,

Show zangu zangu longolongo zile za Y2K,

Na siyo bandia ka kontena lile la BOT,

Situkuzi kilicho feki kama TOT,

Mi ndio Roma ntasimama kaka KKT,

Ahsante Bongo, macho juu, Nyamongo, TBC,

Mistari yangu mitamu kama miwa ya TPC,

Na kwa hizo fomu MC utalazwa KCMC,

Kodi ya walalahoi pombe TRA,

Miili yao ndio biashara ndani ya BBA,

Fataki anatoa mikopo ndani ya TIA,

Licha ya mimba haina uhakika mpaka DNA.

Katika ubeti huu tunamuona msanii akiamua kutumia vifupisho katika kila mstari na vifupisho hivyo alivyoviteua kuvitumia vinakamilisha vina katika ubeti mzima.

Vilevile, mtindo wa wasanii kutunga na kuimba mashairi yao papo kwa papo kwa mtindo ambao wao huuita mitindo huru huku wakizangatia suala la mizani, ni ushaidi mwingine unaoonesha kuwa muziki huu unaonekana kuathiriwa na wanajadi zaidi kuliko wanausasa. Samwel na wenzake (washatajwa, uk. 63-64) wanaeleza kuwa, msanii wa Hip Hop au Bongo fleva anapotunga papo kwa papo huongozwa na fomula na hasa ile ya urari wa vina na mizani. Wanaendelea kusisitiza kuwa, fomula hii humfanya (msanii) kila mara kuhakikisha anapachika maneno ambayo yana vina. Wakimtolea mfano msanii Roma, wanatueleza kuwa katika tamasha la Epiq Nation jijini Mwanza alitoa ghani za papo kwa papo ambazo zinaonekana kuzingatia urari wa vina, kama inavyoonekana hapa chini katika ghani hizo ambap msanii ametumia vina vya ao na to ili hali mashairi hayo ameyatoa kichwani papo kwa papo;

Mwanza, msishindane na mwanamke pedeshee atamuhonga noah,

Wanaume mjitahidi ipo siku mtatoboa,

Mimi ni Rais wa ghetto,

Sina kabisa mchecheto,

Na wala sipigi punyeto,

Namiliki mademu kwa kipato,

Mwanza sema oyee kwa Epiq Nation.

Chanzo: Samwel na wenzanke (washatajwa, uk.64)

Ama kwa hakika, tukiangalia tungo za wasanii wa muziki wa Hip Hop na Bongo Fleva tutakubaliana kuwa mashairi yao kwa upande wa kuzingatia vina katika tungo zao inaelekea kuonesha kuwa wasanii wa muziki huu wanaonekana kuathiriwa sana na wanajadi.

Aidha kipengele kingine ni mizani, Abedi (keshatajwa) anafasili kuwa, mizani ni vipimo vinavyopima urefu wa kila mstari, kila silabi moja ni mizani moja. Yeye anaona shairi zuri ni lile lenye mizani16, lakini anatambua pia kuna mashairi yasiyotimiza mizani hii, hivyo anatoa maelekezo ya namna ya kuweka kina cha kati katika mashairi yenye mizani pungufu ya 16. Kupitia maelekezo haya tunaona hata wasanii wa Bongo Fleva na Hiphop wanazingatia idadi ya mizani na katika utunzi wao japo hawafuati mizani 16. Mara nyingi wamekuwa wakitumia mizani pungufu au zaidi ya 16. Mfano katika wimbo wa profesa J ametumia mizani 12. Katika wimbo wake wa kubwa kuliko hasa katika kiitikio kama inavyojionesha katika ubeti ufuatao;

   ‘ninaposema jay kubwa kuliko,

    Siko niliko ndiko liko zinduko,

    Ninaposema jay kubwa kuliko

Tukichunguza mashairi ya Hip Hop na Bongo Fleva tutaona kuwa hawazingatii ya nane nane kila kipande cha mstari ili kupata mizani 16, mara nyingi mashairi yao mizani huweza kutofautiana kati ya mstari mmoja na mstari mwingine katika ubeti mmoja lakini suala la urari wa vina huzingatiwa kama inavyojionesha katika mfano tulioutoa hapo juu, ambapo kila mstari unaishia na kina cha ko. Tukiangalia pia mfano ufuatao kutoka kwa msanii Ali Kiba katika wimbo wake wa Mwana:

Ubeti wa kwanza

Mali ni nyingi nyumbani, kipi kilichokukimbiza,

Ona babiyo mamiyo, wote wanakulilia,

Mtoto peke yako nyumbani, kipi kimekukimbiza,

Ona babiyo mamiyo, wote wanakulilia,

Ndani ya Dar Es Salaama, ulikuja bure,

Tena kimwana kimwana, hujui kuchuna,

Na zile lawama, za wallokuzoeza,

Ulikuja jana na leo tofauti sana,

Tena bora yule wa jana wa leo tofauti sana,

Dakikia mbili mbele nyuma, kichwa kinauma,

Mbona unawatesa sana,

Mbona unajitesa sana,

Ndani ya Dar Es Salaam mambo matamu hakukuhisha hamu,

We bado mtoto kwa mama hujayajua mengi,

Mwenda tezi na omo marejeo ngamani,

Amesema sana mama, dunia tambara bovu,

Kuna asali na shubiri, ujana giza na nuru,

We mwana wewe mwana, mwana jeuri sana,

Ulichokifuata hukupaa, umekosa ulivyoacha,

Kwa baba yako mwana, na mama yako mwana,

Kwa vicheche ulivyotaka, na vingi ulivyoacha,

Tukiangalia wimbo huu, tutaona kuwa mizani haijazingatiwa sana, kwani kila mstari unaweza kuwa na mizani tofauti na mstari mwingine ndani ya ubeti huo huo. Kwa mfano mstari wa kwanza una mizani 17 kipande cha kwanza cha mstari kina mizani 8 na kipande cha pili kina mizani 9, wakati mstari wa pili una mizani 16, kipande cha kwanza una mizani 8 na kipande cha pili una mizani 8. Lakini pamoja na tofauti hiyo, ya mizani, urari wa vina unazingatiwa kama inavyoonekana katika kila beti, vina vya za, a, na, cha vimetawala.

Suala lingine ambalo linasisitizwa na wanajadi ni uwepo wa kituo katika shairi. Abedi (kashatajwa uk.4) anatueleza kuwa, kituo ni mstari wa mwisho wa kila ubeti. Anaendelea kufafanua kuwa, kutuo huweza kuwa ama kiini cha habari au kimalizio. Maana hii ya kituo haipishani sana na maana inayotolewa na Wamitila (2003:93) isipokuwa anaongezea kuwa, wahakiki wengi hukiita kitua kuwa ni kibwagizo. Wasanii wa Hip Hop na Bongo Fleva hupenda kutumia istilahi ya kiitikio. Kwa wanajadi kila baada ya ubeti kama ubeti utakuwa na mistari mine basi mstari wanne ndiyo huwa kiitikio/kituo, na kwa upande wa mashairi ya Hip Hop na Bongo Fleva huwa na kituo yaani kiitikio isipokuwa wao hawana mstari maalumu ambao unapaswa kituo kiwepo isipokuwa kituo/kiitikio huwekwa mara baada ya kukamilika kwa kila ubeti. Hebu rejea mfano wa wimbo wa Profesa Jay wa Kubwa Kuliko anatumia kiitikio kifuatacho kila baada ya kukamilika kwa ubeti.

Ninaposema jay kubwa kuliko,

Siko niliko ndiko liko zinduko,

Ninaposema jay kubwa kuliko

Wakati mwingine kiitikio si lazima kifuate kila baada ya ubeti kwisha, wapo wasanii wengine ambao hutumia fomula ya kuanza na kiitikio kikifuatiwa na ubeti, kiitikio ubeti kiitikio, rejea mfano wa Diamond Platznum wimbo wa Kesho, msanii ameanza na kiitikio ndiyo ubeti unafuata (rejea mfano wetu wa wimbo huo tulioutoa hapo awali, pia rejea shairi la Joh Makini Najiona Mimi naye kiitikio kinajitokeza kila baada ya ubeti).

Abeid (keshatajwa) anatueleza kuwa katika mashairi ya wanajadi, kituo/kiitikio kinaweza kubadilika badilika, hali hii pia hujitokeza katika mashairi ya wanamuziki wa Hip Hop na Bongo Fleva, mfano katika shairi la wimbo wa Profesa Jay Ndiyo Mzee tunaona kiitikio cha ubeti wa kwanza kinatofautiana na kiitikio cha ubeti wa pili. Kwa mfano ubeti wa kwanza anatumia kiitikio kifuatacho;

Si mtafurahi Watanzania jamani? (ndiyo mzee)

Si ni kweli nakubalika jamani? (ndiyo mzee)

Basi mimi ni mkombozi wenu jamani (ndiyo mzee)…

Wakati katika ubeti wa mwisho anatumia kiitikio kingine na kinaimbwa na mtu mwingine (Juma Nature) anasema;

Je wananchi mmenisikia? (ndiyo mzee)

Kuwa huyu jamaa hatufai (ndiyo mzee)

Na inafaa kumchukia (ndiyo mzee)

Hatumtaki aondoke zake (ndiyo mzee)

Jambo lingine linalosisitizwa na mwanajadi katika mashairi ya kimapokeo ni kujitosheleza kwa kila ubeti. Abedi (kashatajwa,uk.4) anaona utoshelevu ni kipengele cha msingi katika shairi, anasema kuwa, kila ubeti ujitosheleze kadiri iwezekanavyo, yaani, uwe na maana kamili, na usingoje kutimizwa na ubeti mwingine. Jambo hili pia linajitokeza katika mashairi ya wasanii wa Hip Hop  na Bongo Fleva kila ubeti katika nyimbo zao huwa na maana inayojitosheleza. Ukiangalia mifano ya nyimbo tulizozitumia hapo juu ukichunguza kila ubeti utaona kuwa ubeti unajitosheleza na unatoa maana kamili. Labda kwa mfano mzuri tutumie wimbo wa msanii Jay Mo unaoitwa Story tatu Tofauti, katika wimbo huu kila ubeti umebeba kisa chake tofauti ambacho kimekamilika na unatoa maana, hebu hapa tuangalia ubeti wa tatu.

Mariam alikuwa mtoto aliyekuwa na uzuri wa peke yake,

Mi mwenyewe mmojawapo kati ya waliotaka ajiweke,

Ili anione mchumba wake,

Alisimama peke yake, alilinga kwa uzuri wake,

Tajiri familia yake, kama hanyi au hali,

Kwa jinsi alivyojisikia, na vile home kuna mali,

Kiburi alijijengea, hali iliyofanya wengi waliomjua kumchukia,

Tuliosoma naye hiyo tabia tulishaizoea,

Wazazi walisoma ndiyo maana maisha yao ya juu,

Yeye hilo hakuliona cha maana alichoona ni usister duu,

Pesa zikamtia udhaifu, za nyumbani akaona hazitoshi,

Shuleni akacheza rafu, masomo akashindwa pasi,

Alipata zero kitu ambacho wazazi hawakuamini,

Angekuwa mtoto wa kiume wangeshamfukuza nyumbani,

Wakaona siyo mbaya kama atarudia mtihani,

Kitu ambacho mariam hakikumuingia akilini,

Wakamuuliza anachotaka, akajibu computer,

Cheti akapata kwenye stashahada akachemsha,

Baada ya kupewa ujauzito, inasemekana na kizito,

Ambaye ana mke na pia nyumbani ana watoto,

Cha moto kikaanza nyumbani alipofukuzwa,

Kumbe yule kizito ana ngoma anafanya kuusambaza,

Hakumsikiliza Jose Mtambo alipoimba kizaazaa,

Yamemwaribikia mambo na mtoto bado hajazaa.

Katika ubeti huu, utaona kuwa umebeba kisa kizima kinachojitosheleza na ukisikiliza ubeti wa kwanza na wa tatu utaona kuwa kila ubeti una kisa chake kinachojitosheleza na kinachotoa maana iliyokamilika wala ahitaji ubeti mwingine ukamilishe wazo au maana ya shairi. Katika ubeti huu wa tatu msanii anaelezea tabia za Mariam, kutowasikiliza wazazi wake, kutozingatia elimu na kujikuta akipewa mimba na kuambukizwa virusi vya ukimwi.

Hitimisho.

Wasanii wa muziki wa kizazi kipya yaani Bongo Fleva na Hip Hop kama wamechota baadhi ya sifa katika ushairi wa  kimapokeo katika kutunga mashairi. Kipengele kikubwa ambacho wana-Hip Hop na Bongo Fleva wanaonekana kuathiriwa nacho ni kipengele cha matumizi ya vina katika tungo zao ambacho hasa wanajadi ndiyo wanaona kuwa ni roho ya ushairi. Lakini pamoja na hayo, pia usasa katika mashairi yao unajitokeza kwa kiasi fulani, kwa mfano yapo mashairi ya wasanii wa muziki huu ambayo hayazingatii vina lakini yanaimbika. Pia kutokuwa na idadi maalumu ya mistari katika beti za mashairi yao pia ni sifa za usasa katika utungaji wa mashairi.. Kwa ujumla hatuweza kusema wazi kuwa wanajadi ndiyo wamewaathiri wasanii wa Hip Hop na Bongo Fleva au la kwani ni jambo linalohitaji utafiti wa kina na mjadala mpana, tukiangalia hata namna muziki huu ulivyoingia nchini kwa kuiga nyimbo za wasanii wa Marekani na Ulaya ambazo nazo zinaonekana kuzingatia matumizi ya vina, vituo, kujitosheleza n.k. huenda wasanii hao ndiyo waliowaathiri zaidi. Lakini kwa mujibu wa mjadala wetu tunasema uwepo wa nduni za kijadi katika mashairi ya Hip Hop na Bongo Fleva hususani kipengele cha vina washairi hawa inaonekana na hapa tunasisitiza kuwa inaonekana kama wameathiriwa na wana jadi kwa kuwa jambo kubwa linalosisitizwa na wanajadi ni matumizi ya vina na mizani ambayo hata wana Hip Hop na Bongo Fleva nao husisitiza matumizi hayo kama tulivyoona hapo awali.

MAREJELEO

Abeid K.A. (1952) Sheria za Kutunga Mashairi na Diwani ya Amri. Ahmadiyya Printing Press. Dar es salaam.

Mahenge, E (2010/2011) “Chimbuko la Muziki wa Hip Hop ni Uasi au Sanaa za Maonesho?” Katika Mulika Na. 29 & 30. TATAKI. Chuo Kikuu cha Dar es salaam.

Mbilinyi, J (Sugu) (2011) Muziki na Maisha: From the Streets to Parliament.

Mhagama, M (2008) Chimbuko la Muziki wa Kizazi Kipya Tanzania na Maana Halisi ya Neno Bongo Fleva. (Imepakuliwa kutoka http://richard-mwaikenda.blogspot.com/20...tml.tarehe 11/04/2015 saa 4:15.

Mnyampala, M. (1965) Diwani ya Mnyampala.EAP. Dar es salaam.

Mulokozi, M.M na Kahigi, K.K. (1979) Kunga za Ushairi na Diwani yetu. TPH. Dar es salaam.

Mwanjoka, G. (2011) Harakati za Bongo Fleva na Mapinduzi.

Omari, S (2009) Tanzania Hip Hop as Popural Literature. Tasnifu Phd. Chuo Kikuu cha Dar es Salaam.

Reuster-Jahn na Hacke (2014) “The Bongo Fleva Industry in Tanzania and Artists: Strategies for Success.” Katika Bongo Media Words: producing and Consuming Popular Culture in Dar Es Salaam.

(Wahariri)  Krings & Reuster-Jahn. Rudiger Keppe Verlag. Germany.

Samwel, M. (20012) Mabadiliko katika Majigambo: Uchunguzi wa Majigambo ya Jadi na ya Bongo Fleva. Tasnifu Phd. Chuo Kikuu cha Dar es Salaam.

Samwel, M. Selemani, A.J. na Kabiero A.J. (2013)Ushairi wa Kiswahili: Nadharia, Maendeleo, Mwongozo kwa Walimu wa Kiswahili na Diwani ya Mea. Meveli Publishers. Dar es salaam.

Wamitila, K.W. (2003) Kamusi ya Fasihi Istilahi na Nadharia. Focus Publications Ltd. Nairobi.

Hip Hop issue  http://cdn.itvs.org/hip_hop-issue-brief-hip-hop.pdf

WIMBO: KWANGWARU

Wimbo wa “Kwangwaru” ni wimbo ulioimbwa na Harmonize akishirikiana na Diamond Platnumz wote ni wasanii kutoka lebo ya WCB Tanzania. Tahakiki hii imejikita zaidi katika vipengele vya maudhui na siyo vipengele vya fani.

Dhamira kuu katika wimbo wa Kwangwaru ni MAPENZI.

Msanii anajielekeza kumpamba na kumwelezea mpenzi wake maneno matamu kuhusu mapenzi. Msanii anamweleza na kumuasa mpenzi wake mambo kadha wa kadha ambayo msanii anaamini akifanyiwa na mpenzi wake ataridhika na kutulia zaidi ya yote kudumu katika mapenzi. Msanii anaeleza ujuzi ambao mwanamke wake akimpatia faragha atadumu na kuyafanya mahusiano yao yawe yenye amani.

Msanii anajiapiza kwa mpenziwe kwamba anampenda na hakuna atakaye mpenda zaidi yake.

Msanii anasema “…wakija wapoteze jifanye kama huwaoni…”. Msanii anamuasa mpenzi wake asijaribu kumsaliti wala kumuudhi kwani msanii anakiri wazi kuwa hana moyo wa msamaha endapo atasalitiwa hili linajidhihilisha pale ambapo msanii anasema “… moyo wangu mwarobaini u mchungu ukiudhiwa…samehe mara sabini huo uzungu sijaumbiwa…”

Msanii anatumia sentensi kama

“… nikumbate baridini…”

“…nipatie vya kitandani nipe mpaka kwenye kiti…”

“…kitandani nikoleze kwa miuno ya kingoni…”

“…kisha uniongeze ulivyofunzwa unyagoni…”

“…weka mate niteleze kama nyoka pangoni…”.

Msanii anaeleza yote hayo ambayo anaamini kama atafanyiwa na mpenzi wake basi atatulia na hataweza kumsaliti.

Msanii anaamini kama mwanamke na mwanaume watatimiza wajibu wao ipasavyo katika mapenzi basi mapenzi yatadumu na hakutakuwepo na kusalitiana.

Msanii amefaulu kuelezea hisia zake kwa namna ya pekee mno. Ujumbe wake rahisi kueleweka kwa jamii ya sasa ambayo wengi wa wapenzi wa kazi zake ni vijana hivyo dhamira ya mapenzi ni muafaka japo angeweza kuzungumzia dhamira zingine kama uchapakazi na kujituma.

Msanii amejenga imani yake katika dhana ya kusadikika kwamba mwanaume anatulia katika mapenzi kwa kuridhishwa na mpenzi wake jambo ambalo halina ushahidi wa kutosha kuwa wanaume wanaosaliti mahusiano yao hawaridhishwi.