SARUFI YA KISWAHILI NA SINTAKSIA - Printable Version +- JIFUNZE KISWAHILI (https://jifunzekiswahili.co.tz) +-- Forum: My Category (https://jifunzekiswahili.co.tz/forumdisplay.php?fid=1) +--- Forum: Sarufi na Utumizi wa lugha (https://jifunzekiswahili.co.tz/forumdisplay.php?fid=9) +--- Thread: SARUFI YA KISWAHILI NA SINTAKSIA (/showthread.php?tid=1632) |
SARUFI YA KISWAHILI NA SINTAKSIA - MwlMaeda - 12-01-2021 SARUFI YA KISWAHILI NA SINTAKSIA
Utangulizi wa kozi
Sarufi ya Kiswahili na sintaksia ni kozi inayochambua sarufi ya Kiswahili kwa kuzingatia nadharia za kisintaksia kama zilivyoasisiwa na wanazuoni wa isimu. Sintaksia ni tawi la isimu linalohusu mpangilio na mfuatano wa vipashio vya lugha katika kuunda tungo za darajia mbalimbali, huchunguza mathalan namna maneno yanavyounda virai na sentensi za Kiswahili. Sintaksia inahusu tungo za lugha ambazo zaweza kuwa ni maneno, virai, vishazi na sentensi. Japokuwa neno ni kipashio cha kiumbo, linasadifu kuingia katika sintaksia ya lugha kwani lenyewe lina muundo wake unaotokana na viambajengo vinavyoliunda ambavyo ni mzizi na viambishi.
Baada ya ufafanuzi huo kwa kifupi sasa unakaribishwa kwenye somo lenyewe. Ni imani yangu kuwa utalifurahia na kulipenda na hatimaye kulifaulu vizuri somo hili.
MAANA YA LUGHA NA SARUFI
Lugha ni nini?
Dhanna ya lugha ni pana sana, hata hivyo kimuundo lugha inafafanuliwa kama “Mfumo wa sauti za nasibu zinazotumiwa na watu ili kupashana habari.”
Hammerley, 1982:26 anasema; Lugha ni mfumo wa mawasiliano wenye ishara za kinasibu, mfumo ambao ni tata, kamilifu na unaobadilika. Mfumo huo humudiwa na hutumiwa na wanajamii wenye utamaduni maalumu.
Kutokana na fasili hiyo tunapata mambo saba ya msingi kuhusu lugha:
Mfano:
(a) Antena, kompyuta, jokofu.
(b) Mofolojia, hisabati, elimu
© Demokrasia, vyama vingi, mgombea
Mfano:
(a) Sentensi 1: Mtoto anaomba maziwa
(b) Maneno: 3: Mtoto + anaomba + maziwa
© Mofimu 7: M + toto + a + na + omb + a + maziwa
(d) Fonimu 18: M + t + o + t + o + a + n + a + o + m +
b + a +m + a + z + i + w + a
Vipashio vyote hapo juu hushonana kwa kanuni maalumu
ambazo hutofautiana kati ya lugha na lugha.
Mfano:
(a) Kichele
(b) Kutesa kwa zamu
© Buzi
(d) Nyambizi, nk
Mabadiliko ya lugha pia huweza kujitokeza kisarufi ingawa si kwa kiasi kikubwa kama ilivyo kwa msamiati.
Mfano:
(a) Mambo iko huku (yako)
(b) Khabari (habari)
© Sawabu (thawabu)
(d) Zambi (dhambi)
(i) Kiwango cha muundo (sintaksia); Lugha ina utaratibu maalumu wa mfuatano wa maneno (mofolojia) na mshonano wa sauti (fonolojia). Katika kiwango hiki mpangilio wa vipashio husimamiwa katika namna inayokubalika ili vilete maana inayokubalika au iliyokusudiwa.
Mfano: – Mdogo baba analima shamba (sio
sahihi)
– Baba mdogo analima shamba (sahihi)
(ii) Kiwango cha maana; Kiswahili kwa mfano kina namna ya kupambanua maana za maneno kwa njia mbalimbali. Mathalan Upambanuzi wa maneno kwa njia ya kutoa maana iliyo kinyume cha maneno ya awali.
Mfano:
(a) Refu – fupi
(b) Funga – fungua
© Nene – embamba
(d) Zito – epesi
– Baada ya kumudu lugha ya kwanza mtu huyo huweza kujifunza lugha ya pili akiwa shuleni au kupitia njia zozote za mawasiliano.
Kwa mfano:
– Mchele kwa mswahili
– Migomba kwa mchaga/mhaya
– Samaki kwa mpare,n.k
LUGHA KAMA MFUMO BUNIFU
Uwezo wa kuimudu lugha uko katika sehemu ya ubongo na hushamirishwa na jamii ya wazungumza lugha ambao humsaidia mtu kuimarisha uwezo huo. Kuimarika uwezo wa kumudu lugha huongezeka kutokana na ujuzi anaoupata mwanadamu katika harakati za kupambana na mazingira yanayomzunguka.
Kila mtumia lugha hubuni lugha inayokidhi mazingira fulani. Hivyo lugha hubuniwa wakati wote na ubunifu huu hutofautiana kati ya lugha moja na ingine.
Kwa mfano:
(a) Soma: somo,kisomo,usomaji,msomi,masomo
(b) Jibu: kujibu,majibu,
© Lima: kilimo,mkulima,mlimaji
Katika mifano hiyo msemaji ametumia mbinu gani kuunda msamiati huo?
DHANNA YA SARUFI
Sarufi ni mfumo wa taratibu na kanuni zinazomuongoza mtumiaji wa lugha ili aweze kuitumia lugha yake kwa usanifu na ufasaha.
Ni uwezo wa wazungumzaji wa lugha kuunda na kufasili kanuni za usahihi au kutokuwa sahihi kwa maneno au sentensi za lugha yao. Sarufi kwa ujumla inajumuisha vipengele vya lugha kama vile: fonetiki, fonolojia, mofolojia, sintaksia na semantiki.
SIFA ZA JUMLA ZA KISARUFI
Mfano:
Kiingereza
Kiswahili
Kwa mifano hiyo ni dhahiri kuwa kila lugha ina sarufi yake na haiwezekani sarufi ya lugha fulani ikawa ndio msingi wa sarufi za lugha nyingine.
|