JIFUNZE KISWAHILI

Kazi hii inahusu uchambuzi wa maudhui katika riwaya ya mkondo wa kipelelezi na kiarifu ambayo inaitwa“Tutarudi na Roho Zetu?”iliyoandikwa na Ben Mtobwa. Katika kujadili riwaya hii tutaeleza dhana ya riwaya, dhana ya mkondo wa kipelelezi, usuli wa mwandishi, muhtasari wa kitabuchenyewe, nadharia itakayotumika kuchambua maudhui ya kitabu hiki, uchambuzi wa maudhui na hitimisho.

 

1.1 Dhana ya Riwaya

Kwa mujibu wa Madumulla (2009) akimrejelea Msokile (1992) anafafanua kuwa riwaya ni kazi ya sanaa ya kubuni, ni maandishi ya nathari (ujazo) yanayosimulia hadithi ambayo kwa kawaida ina uzito, upana, urefu wa kutosha, ina wahusika wengi wenye tabia mbalimbali, ina migogoro mingi mikubwa na midogo.

Senkoro (1982) anasema riwaya ni hadithi ndefu ya kubuni yenye visa vingi, wahusika zaidi ya mmoja, na yenye mazungumzo na maelezo yanayozingatia kwa undani na upana maisha ya jamii.

Wamitila (2003), Samwel na wenzake (2013), wanasema kuwa riwaya ni kazi andishi ya fasihi ambayo kwa kawaida ni ndefu zaidi kuliko hadithi fupi. Urefu wa riwaya maana yake ni kwamba msuko simulizi umejengeka vizuri, kuna wahusika wengi, inaenea muda mrefu, na mada zake ni nzito na pana kiasi. Mifano mizuri ya riwaya kwa lugha ya Kiswahili ni “Nagona” au “Mzingile” riwaya za mwandishi Euphrase Kezilahabi.

Kwa ujumla riwaya ni hadithi ndefu za kubuni zenye wahusika wengi au wachache zinazoelezea maisha ya mtu au jamii fulani.

 

1.2 Dhana ya mkondo wa kiarifu na kipelelezi

Kwa mujibu wa Madumulla (katajwa) mkondo wa kiarifu na kipelelezi ni kategoria ya ubunaji kuhusu uhalifu na upelelezi iliyojitokeza katika fasihi ya Kiswahili karibu mwishoni mwa muongo wa hamsini wa karne ya 20.

Mkondo wa kipelelezi; aina hii ya utunzi inahusishahadithi zinazosimulia kuhusu upeleleziwa uhalifu fulani kama vileujambazi, wizi, rushwa, mauaji. Kwakawaida huanza na tukio fulani la uhalifu ambalo limekwisha tendekanaye msimulizi huwaongoza wasomajikatika safari ya kung'amua kiini chauhalifu husika. Sifa kuu ya hadithihizi ni kwamba husheheni taharukinyingi na huiteka hadhira kwa kuchocheahamu ya kugundua au kuteguakitendawili. Kwa mfano riwaya ya'Masaibu ya Ndugu Jero.' (Taifa leo, 2015).

 

Hivyo basi mkondo wa kiarifu na kipelelezi ni mkondo ambao unahusu riwaya zenye uhalifu na upelelezi ndani yake kama vile ujambazi, rushwa na mauaji. Kwa mfano katika riwaya hii ya “Tutarudi na roho zetu?” ni mfano mzuri wa mkondo huu kwani umejaa upelelezi na uhalifu ndani yake.

 

1.3 Usuli wa Mwandishi

Kwa mujibu wa Dr. Mikhail (2008) mwandishi Ben Rashid Mtobwa alizaliwa tarehe 28  mwezi wa nane, mwaka 1958 huko mkoani Kigoma, magharibi ya Tanzania. Maisha yake na kazi yake alijikita katika uandishi kwa lugha ya Kiswahili. Alioa na alikuwa na watoto wanne.

 

Ben Mtobwa alianza uandishi akiwa shule ya sekondari. Baadaye alianza kuandika habari katika magazeti kama “Nchi yangu,” “Bara Afrika” na “Kiongozi”. Pia, uhariri katika magazeti kama “Uhuru na Mfanyakazi”. Akiwa mwandishi alianza kujulikana miaka ya 1980 akiwa miongoni mwa waandishi walioanza kuandika vitabu vya Kiswahili. Vitabu vyake vilivyojulikana sana miaka hiyo ni “Dimbwi la Damu” (1984),“Tutarudi na Roho zetu?”(1984), “Najisikia Kuua Tena” (1985), “Joram Kiango Mikononi mwa Nunda” (1986),Lazima Ufe Joram” (1986),“Pesa Zako Zinanuka” (1986),“Salamu Kutoka Kuzimu” (1987), “Malaika wa Shetani” (1988),Dar es Salaam Usiku” (1990), “Zawadi ya Ushindi” (1992), “Nyuma ya Mapazia” (1996), “Roho ya Paka” (1996)  “Mtambo wa Mauti” (2004). Piaaliandika kitabu cha watoto kilichoitwa “Nitakusubiri” na habari ndogo iliyoitwa“Mwanaharamu”na mwishoni kabla ya kifo aliandika kitabu kilichoitwa “Mikataba ya Kishetani”.

Baada ya kujulikana kama mwandishi miaka ya 1980 Ben Mtobwa alikuwa meneja mwongozaji katika kampuni ya uchapishaji ya Heko iliyopo jijini Dar es Salaam. Baadae kampuni hiyo ilikuwa muhimu sana katika usambazaji wa vitabu vya fasihi, uchapishaji wa magazeti na kuwasaidia waandishi chipukizi.

Ben Mtobwa alifariki tarehe 9/11/2008, akiondoka na mipango mingi mipya na matumaini makubwa katika kuikuza fasihi na maisha ya jamii. Hali hii imezifanya jamii kumkumbuka sana kutokana na mchango wake kiuandishi na kifasihi.

 

1.4 Muhtasari wa kitabu

“Tutarudi na Roho Zetu?” ni riwaya iliyoandikwa na Ben Mtobwa. Riwaya hii inaelezea shughuli zilizofanywa na nchi za mstari wa mbele katika ukombozi kusini mwa Afrika, zimetendwa mengi maovu na utawala dhalimu….hata hivyo haikupatikana kutokea tishio zito la kutisha kama hili, ambalo linakaribia kutokea. Tukio la kutatanisha ambalo linawatoa machozi wananchi wanchi mbalimbali. Wanajitokeza mashujaa kwenda Afrika kusini, lakini kila aendaye huko harudi na roho yake.

Inspecta Kombora nchiniTanzania jasho linamtoka. Anawathamini mashujaa wengi lakini anamtambua shujaa mmoja Joram Kiango. Jambo la kusikitisha ni kwamba sasa hivi Joram ni mtumiaji mzuri ambaye anatembea kutoka jiji hadi jiji akiwa na yule msichana mzuri Nuru. Juhudi za Kombora kumsihi hazikufua dafu. Badala yake Joram anafanya maajabu mengine ambayo yanalichafua jina lake hapa nchini na kote duniani. Wakati huo siku ambayo utawala huo umeweka ili kuachia pigo lao la mwisho inazidi kukaribia. Sasa yamesalia masaa, lakini baadae Joram anaonekana ndiye mkombozi mkuu wa nchi za mstari wa mbele. Mwandishi wa hadithi hii amezungumzia mambo tofauti tofauti kwa zana mbalimbali ambazo ni pamoja na watu wenye bahati na wenye mikosi, wasichana wenye sura nzuri na wale wenye mbaya. Ni hadithi kuhusu mapenzi na chuki, uhai na kifo.

 

1.5 Nadharia ya Uhalisia

TUKI (2004) wanaeleza kuwa nadharia ni mawazo, maelezo na muongozo uliopangwa ili kusaidia kuelezea kutatua au kutekeleza jambo fulani. Nadharia yoyote ile ya kihakiki ni nyezo ya kusaidia kufikisha lengo fulani.

Kwa mujibu wa Ntarangwi (2004) anasema nadharia ya uhalisia ni uwakilishi wa uhalisi wa mambo katika fasihi, nadharia hii ilizuka katika karne ya 19 hususani kwa sababu za kupinga mkondo wa ulimbwende.

 Hivyo basi, nadharia ya uhalisia ni nadharia ambayo hujikita katika mambo yaliyopo, tukio mahususi na matokeo yanayoweza kuthibitika. Tukirejelea katika riwaya ya “Tutarudi na Roho Zetu?”mwandishi amejikita katika uhalisia kwani amezungumzia mambo ambayo yanajitokeza na yapo katika jamii. Hivyo tutatumia nadharia hii kuhakiki maudhui yaliyojitokeza katika kitabu hiki kwa kuwa kitabu hiki kinasawiri mambo ambayo yapo katika jamii zetu.

 

2.0 Maudhui katika Riwaya ya “Tutarudi na Roho Zetu?”

Kwa mujibu wa Madumulla (katajwa) maudhui ni mawazo fikra na ujumbe uliomo katika kazi ya fasihi.Maudhui ina vipengele mbalimbali ambavyo ni pamoja na dhamira, ujumbe, falsafa, migogoro, msimamo na mtazamo wa mwandishi. Katika riwaya ya “Tutarudi na Roho Zetu?” vipengele vya maudhui vinavyojipambanua au kujidhihirisha ni pamoja na:-

 

2.1 Dhamira

Madumulla (katajwa) anasema dhamira ni wazo kuu katika kazi ya fasihi. Dhamira ni sehemu tu ya maudhui. Dhamira ndiyo hujenga kiini cha kazi ya fasihi,yafuatayo ni mawazo au dhamira zilizojitokeza katika riwaya hii ya“Tutarudi na Roho Zetu?”

 

2.1.1 Ukombozi

TUKI (katajwa) wanasema kuwa ukombozi ni uokoaji wa watu kutoka kwenye hali mbaya ya udhalimu au hali duni. Katika riwaya hii kuna aina mbili za ukombozi zilizojitokeza ambazo ni ukombozi wa kisiasa na ukombozi wa kifikra.

 

 2.1.1.1Ukombozi wa Kisiasa

Katika riwaya ya “Tutarudi na Roho Zetu?”miongoni mwa ukombozi uliojitokeza ni ukombozi wa kisiasa. Mwandishi anadhihirisha ukombozi wa kisiasa kwa kumtumia mhusika wakemkuu Joram ambaye ni mpelelezi, analisaidia bara lake kupata ukombozi kutoka katika mikono ya makaburu akishirikiana na mwenzake Nuru. Mwandishi anasema;

“Kwa kila hali inaonyesha dhahiri kuwa Joram Kiango akishirikiana na mwenzi wake, yule msichana mzuri Nuru. Wameshiriki kwa njia moja au nyingine katika kufanya hayo yaliyofanyika huko Afrika Kusini.Na endapo wasingefanya walichokifanya dakika hii hii Afrika nzima ingekuwa katika msiba kwani kulikuwa na mipango ya mtambo huo kuzishambulia nchi zote za mstari wa mbele kwa pamoja”(uk 173).

 

 2.1.1.2 Ukombozi wa Kifikra

 Mwandishi anaonesha ukombozi wa kifikra katikariwaya hii kwa kumtumia mhusika wake Joram.Pale ambapo Joram aliamua kurudi tena na kupigania ukombozi katika bara lake, baada ya kukaa muda mrefu akiwa anastarehe na Nuru katika miji mbalimbali na baadaetunaona jinsi anavyojitoa kusaidia bara lake kwa kutega vigololi vilivyopatikana kwa Chonde na kuvitega katika majengo muhimu ya Makaburu wa Afrika kusini kwa muda wa masaa machache.Mwandishi anasema;

“Wakiwa wameikariri ramani hiyo kikamilifu kazi waliyoifanya mitaani humo ilikuwa ya kufuata yale majengo waliyokusudia na kutega vile vigololi vilivyopatikana kwa chonde na kuvitegesha katika kipindi cha saa tatu kamili”(uk 132).

Katika jamii yetu suala la ukombozi limejitokeza hasa kipindi kilichopita cha uchaguzi, watu wengi wamekombolewa kifikra katika suala zima la siasa, ambapo imepelekea wanajamii (watanzania) wengi kujiingiza katika siasa na kutafuta haki ndani ya siasa.

 

2.1.2 Kujitoa mhanga