Kwa hakika sanaa ya majigambo yaijapotea Barani Afrika, isipokuwa imebadilika tu kulingana na maendeleo ya Sayansi na Teknolojia.

Katika kujadili mada hii, kwanza tutaanza kufafanua dhana ya majigambo kwa kuwatumia wataalamu mbalimbali huku tukitoa maana yetu kutokana na mawazo ya wataalamu hao, pia tutaelezea kwa ufupi kuhusu chimbuko la muziki wa kizazi kipya, kisha tutaingia katika kiini cha mada tajwa kwa kuonesha jinsi gani majigambo yalivyojitokeza katika nyimbo mbili za kizazi kipya ambapo tumetumia wimbo wa msanii Prof Jay “Ndiyo mzee” na wimbo wa Sugu “Sugu”. Kisha hitimisho.

Kwa mijibu wa Simiyu (2011), majigambo ni maigizo yanayotoa mwanya kwa wahusika kujisifu kwa sababu ya matendo fulani ya kishujaa au mafanikio katika nyanja fulani za maisha.

Mulokozi (1996), vivugo (majigambo) ni ghani la kujisifia. Kwa kawaida hutungwa na kughanwa na muhusika mwenyewe. Kivugo hutungwa kwa ufundi mkubwa kwa kutumia mbinu kama sitiari, vidokezi, ishara, takriri na wakati mwengine hata vina.

Wamitila (2003), hii ni aina ya maghani (sifo) yanayohusu kujisifu au sifa. Aghalabu kuhusu kutongoa utungo wa kujisifu kuhusiana na kitendo fulani, ushujaa, urijali au matendo muhimu. Wamitila (Kishatajwa), majigambo au vivugo haya ni maigizo ambayo yanaonesha kujitapa (kujigamba) kwingi kwa mtu ambaye labda ni shujaa au ametenda mambo ya kishujaa au yenye uzito fulani. Watu wanaopatikana katika majigambo ndiyo watambaji au wasimuliaji wa majigambo yenyewe. Ni kawaida ya majigambo kuwa na lugha nzito iliyojaa tamathali zenye taswira au picha za undani na yenye hisia na mawazo mazito. Mtambaji anaweza kujitapa kwa jambo lolote lile.

Wataalamu wote wanashabihiana katika kutoa maana ya majigambo kwani wote wanaelezea kuwa majigambo huhusika na matendo ya kishujaa.

Kwa hiyo tunakubaliana na fasili ya Wamitila (2003), ambaye ameenda mbele zaidi na kueleza kuwa kuna matumizi ya lugha ya kisanaa. Pia mtambaji anaweza kujigamba au kujitapa kwa jambo lolote lile na siyo lazima liwe jambo la kishujaa tu.

Kwa asili kivugo huwa hakiandikwi, hutungwa kichwani kabla au wakati wa utambaji. Siku hizi watu wameanza kutunga au kutungiwa kwa kuandika na baadaye kusoma kivugo hicho. Hii ni kutokana na mabadiliko ya sayansi na teknolojia yanayoashiria mabadiliko ya sanaa ya majigambo. Nyimbo za kizazi kipya ni zao la mabadiliko ya sanaa ya majigambo.

Muziki wa kizazi kipya hapa Tanzania ulianzia kama muziki wa Hip Hop na kwamba inaelekea kuwa mwaka 1980 na 1990 watoto wa Kitanzania kutoka kwenye familia zenye uwezo kiuchumi ndiyo waliosaidia kuleta muziki wa Hip Hop waliporudi kutoka likizo walikuja na kanda, video na majarida ya muziki kuhusu wasanii wa Hip Hop wa Marekani, Uingereza. Kwa namna hiyo muziki ulikuwa na baadaye vijana wengi walijiunga ingawa muziki huu unaendelea lakini jina la “Bongo Fleva” lilishika kasi.

Kwa kutumia wimbo wa “Ndiyo Mzee” ulioimbwa na Prof Jay na wimbo wa “Sugu” ulioimbwa na Sugu tunaweza kuthibitisha kuwa ni kweli sanaa ya majigambo haijapotea barani Afrika.

Wimbo wa “Ndiyo mzee” ulioimbwa na msanii Prof Jay, ni wimbo unaohusu sera zilizokuwa zikitolewa za mwanasiasa fulani wakati wa kampeni za uchaguzi. Pia wimbo wa “Sugu” ulioimbwa na Sugu ni wimbo ambao msanii anajitamba kwa sifa alizonazo yeye, kwamba, hawezi kulinganishwa na msanii mwingine yoyote yule.

Sanaa ya majigambo imejitokeza katika nyimbo hizi katika sifa zifuatazo:-

Watu huigiza kwa kutumia lugha nzito ya tamathali, picha na taswira zenye hisia na mawazo mazito. Katika wimbo wa “Ndiyo mzee” msanii ametumia lugha nzito  ya tamathali, picha na taswira, katika ubeti wa kwanza mtambaji anajigamba kuwa:-

“Nadhani nimeletwa niokoe hiki kizazi”

“Mimi ni mwanasiasa niliyebarikiwa na Mungu”

“Mimi ni mteule kusini mwa jangwa la Sahara”

Hapa msaniii ametumia lugha hii kujitofautisha na wanasiasa wengine. Pia msanii ametumia tashibiha katika kujigamba pale asemapo:-

“Nataka kuigeuza Tanzania kama ulaya”

 “Kwenye mahospitali nitamwaga dawa kama mchanga”

Msanii ametumia lugha ya picha pale asemapo:-

“Mabomba yatatoa maji na maziwa nchi nzima”

Hapa hadhira inapata picha ya nchi ya Tanzania kuwa yenye mabomba ya kutoa maji na maziwa:-

                    “Nitajenga kumbi nyingi sana za starehe baharini”

Hapa hadhira inapata picha jinsi kumbi zitakavyojengwa kwenye bahari, jambo hili si la msingi analojigamba nalo mwanasiasa huyu kwa kuacha masuala muhimu kama kujenga daraja la Kigamboni pale kwenye kivuko nk.

Pia katika wimbo wa “Sugu” msanii ametumia tashibiha.

“Sauti yangu kwenye mic inasambaa kama upepo”.

 Ametumia pia lugha nzito, lugha ya picha na tashibiha.

“Kuna kitu kimoja watu hawajajua huwezi kuzuia mvua na Sugu ni kama mvua kama ananyesha ananyesha”

Pia ametumia sitiari.

“Mimi ni dume la mbegu”

Majigambo huwa na matumizi ya chuku. Katika wimbo wa “Ndiyo Mzee” msanii ametumia sana chuku.

Kwa mfano:-

“Nataka mpaka Matonya afundishe chuo kikuu”

 “Wanafunzi wafanyie practical mwezini”

 “Nitafungua account kwa kila mtoto mchanga“

 “Nikiwa kuliko mfalme Suleiman msiwe na wasi”

Majigambo husaidia kuelimisha, kuadilisha na kuhifadhi mila na kuzipokeza kwa vizazi vipya. Wimbo wa “Ndiyo mzee” unaelimisha wananchi hasa kwenye ubeti wa pili pale mwimbaji Juma Nature anapomkosoa mwanasiasa kwa kueleza kuwa, yale yote aliyojigamba nayo mwanasiasa huyo ni ya uongo na wala hatoweza kuyatimiza. Kwa hiyo anaelimisha jamii isikubali uongo wake. Wimbo huu unaweza kutumika kwa vizazi vya sasa na vijavyo ili kuelimisha wananchi juu ya wagombea wa kisiasa wanaoomba kura kwa wananchi.

Pia katika wimbo wa “Sugu” msanii anasema kwamba:-

                   “Napata matatizo natatua bila chuki”

Mtambaji hutumia jina halisi au jina la sifa la muhusika. Katika wimbo wa “Ndiyo mzee” msanii ameanza kwa kujitamba kwa kutumia jina lake halisi pale anaposema:-

“Ok ok naitwa Joseph Haule mwana wa Msolopa Ganzi”

Vilevile katika wimbo wa “Sugu” msanii anajitapa kwa kuanza:-

 “Wananiita Mr two kwa jina jingine Sugu, sasa nakubali kuwa mimi ni dume la mbegu”

Mtambaji huahidi kutenda mambo makubwa zaidi kwa ajili ya mkubwa wake ambaye anaweza kuwa mzazi, mtawala au umma.

Katika wimbo wa “Ndiyo mzee” mtambaji prof Jay anatoa ahadi kadha wa kadha kwa wananchi kama vile:-

“Nitahakikisha kila baamedi anamiliki benz”

“Wanafunzi watafanyia practical mwezini”

“Kwenye mahospital nitamwaga dawa kama mchanga”

 “Nitafungua account kwa kila mtoto mchanga”

 “Nitafadhili wachawi waweze kutengeneza ndege”

Pia katika wimbo wa “Sugu” mtambaji pia anajitapa kwa kusema kuwa:-

“Nataka kuwa kama 2pac”

Pia majigambo huwa na tamati, kujikabidhi rasmi kwa mkubwa. Katika wimbo wa “Ndiyo mzee” kuna tamati ambayo imetambwa na Mc Babu Ayoub ambaye anamkabidhi mgombea kwa hadhira kwa kuiuliza hadhira kama ifuatavyo:-

“Ndugu wananchi kuna mtu anaswali kutoka kwa mgombea? Nauliza nasema hivii kama mtu anaswali basi ajitokeze aweze kuuliza swali”

Kwa kuhitimisha ni kuwa kutokana na athari za lugha za kimagharibi, majigambo ya muziki wa kizazi kipya yamekumbwa na mwingiliano mkubwa wa lugha kwani si ajabu kuona mtambaji akichanganya lugha ya kiingereza na lugha ya Kiswahili. Hii ni athari ya lugha kukua na kuathiriana kutokana na kukua kwa sayansi na teknolojia. Lakini majigambo ya hapo awali yalitumia lugha za asili za jamii husika na hivyo kuudumisha utamaduni wa kiafrika.

VIAMBATIZI.

Prof Jay – Ndiyo mzee.

Kibwagizo.

Naam ndugu wananchi

Mc wenu babu ayubu

Ninawaleteeni habari japo kwa kifupi kuhusiana na huyu mgombea wetu Joseph Haule

Mpeni kura za ndiyo kwa sababu yeye ni mpenda watu, nimpenda amani na ni mtu mwenye huruma kwa wananchi wote

Kwa hivyo basi nawaomba ndugu wananchi mumpe kura ya ndiyo.

Naam basi hivyo basi ndugu wananchi tafadhali na mkaribisha mgombea wetu bwana Joseph Haule ili aje aweze kuzungumza na wananchi karibi karibu.

 

Ubeti wa kwanza

Ok, ok naitwa Joseph

Haule mwana wa msolopo ganzi,

Nadhani nimeletwa niokoe hiki kizazi

Mimi ni mwanasiasa niliyebarikiwa na Mungu

Nimeletwa kwenu waungwana niwapunguzie machungu

Mimi ni mteule kusini mwa jangwa la Sahara

Ndiyo maana nimetunukiwa cheti cha juu cha utawala

Na hekima kuliko mfalme Suleiman

Msiwe na wasi

Na hii nitadhihirisha pindi mtakaponipa nafasi

Actually nimedhamiria kuwasaidia

Taifa lenye nguvu duniani liwe Tanzania

Jamani makofi tafadhali basi jamani……

Ni mambo madogo tu

Nadhani ntarekebisha mkinipa visiku vichache

Uchumi utapanda ile ghafla bin vuu

Nataka mpaka Matonya afundishe Chuo Kikuu

Nchi ya Tanzania itang’ara ile kishenzi

Na nitahakikisha kila baa med anamiliki benz

 Si mtafurahi dada zangu jamani..

ndiyoooooo

Basi endeleeni kunisifu kwa nyimbo na mapambio

Nipeni hiyo nafasi jamani hamuoni hali ni mbaya

Nataka kuigeuza Tanzania kama Ulaya

Cha kwanza nitakachofanya nitafuta umasikini

Wanafunzi mkafanyie practical mwezini

Kwenye mahospitali nitamwaga dawa kama nchanga

Nitafungua account kwa kila mtoto mchanga

Mabomba yatatoa maji na maziwa nchi nzima

Watu wa vijijini mtasahau habari za visima

Nitafadhili wachawi waweze kutengeneza ndege

Kila mtu awe na yake makonda na wapiga debe

 

Kiitikio.

Si mtafurahi Watanzania jamani…

…..ndiyooo mzeee

Si ni kweli nakubalika jamani…

ndiyooo mzeeee

Basi mimi ni mkombozi wenu jama..

ndiyo mzeee

Na nitafuta shida zenu zote..

ndiyo mzeee

Hivi ni nani ni vijimbamambo …

ndiyo mzeee

Na vinanikera kweli kweli mimi..

ndiyo mzeee

Basi hali itabadilika sawa..

ndiyo mzeee

Na hatamu tutaishika ok….

 ndiyo mzeee

Ubeti wa pili

Wafanyakazi wa serikalini nashangaa hamna magari Yaani hata mikweche hahaaaa hii ni hatari

Ninampango wa kuongeza mishahara iliyo minono

Mara mia ya ile ya mwanzo ilifayofanya mfanye mgomo

 Nitawapa nyumba nzuri na magari ya kifahari

Watu watashangaa mtakapopita kila mahali

Mkulima kila mmoja nitampatia trekta

Nadhani hiyo kidogo itasaidia kunyanyua sekta

Mtauza nafaka zenu bilioni kwa mabilioni

Watu midomo wazi kama wamekamatwa ugoni

Walimu zawadi zenu amm nimezificha moyoni

Nadhani mtazimia siku mkizitia machoni

We acha tu mtafurahi nyinyi

Ila hapo hapamfahi mtu mwingine niwekeni mimi

By the way polisi wote ninawasifu

Jinsi mnavyokwenda sahani moja na wahalifu

Sasa kila mmoja nitampatia helicopta

Nadhani hiyo wote hapo hamjawahi kuota

Raia wa Tanzania mtalala milango wazi

Infakti nauhakika wa kuthibiti ujambazi

Nitajenga barabara tano tano juu na chini

Nitajenga kumbi nyingi sana za starehe baharini

 Ninaupendo kuliko wa mshumaa kumulikia wenzangu

Mtakaoyumba kiuchumi tutagawana vya kwangu.

 

Kiitikio.

Kibwagizo

Ndugu wananchi kuna mtu anasawali kutoka kwa mgombea?

Nauliza hivii kuna mtu anaswali basi ajitokeze ili aweze kuuliza swalii..

Ubeti wa tatu

Nyie ndugu zangu huyu msimpe uongozi siyo vizuri

Muongo tu mnafiki na kiburi kimsuli

Anaongopeeaaaa saaanaa sijui kazaliwa muda gani alfajiri au alasiri Au wakati wa mvua zile za kipindi kile

Amepita pita school lakini mambo yake si mazuri

Wala tusimtetee atatuangamiza

Labda angesubiri kwanza uchaguzi umekwisha

 Tumemfuma mwenyewe kwa kalmanzira anasafishwa

Kalumanzira akamwambia ehee shida yako

Elezea fasta fasta kabla jini hajapanda

Mmmmhhhh chyaaaaaaa

 Hajakaa vizuri mashetani si yakamuanza

Kakurupuka kwa kasi kimbunga amejichanja

Tukamsikia akisema kwa kasi sauti kubwa ya kukaripia

Iihiiii chyaaaaaaaaaa

Waungwana mnisaidie ndiyooo nitamweleza

Uongo mtupu babake ameliwa

Waungwana wamempeleka jau mpaka kaibiwa

Yupo hamna……………………….amewehuka

Hajatulia huyu mpepeeni upuuuuffff upuuuuffff

Ni sauti iliyosikika kutoka kwa mzee wa pembeni

Sijui msaidizi mganga au mpelelezi

Na kwa taarifa yako uongozi hupati ng’oo

Labda urudi kwenu uende ukavunje tunguli

 Na hao waganga wako waeleze hupati kitu hapa

 Hata utoe chapaaaa.

Kiitikio.

Je wananchi mmenisikia..

ndiyo mzeee

Kuwa huyu jamaa hatufai…

ndiyo mzeee

Na inafaa kumchukia..

ndiyo mzeee

Hatumtaki aondoke zake..

ndiyo mzeee

Tusizubae na maneno yake..

ndiyo mzeee

 Tunahakikisha hatumchagui..

ndiyo mzeee

Asitufanye siye wanafiki…

ndiyo mzeee

Sugu – sugu

Kiitikio.

Wanakuita sugu x 3

Ubeti wa kwanza.

Wanaita Mr. two kwa jina jingine Sugu

Sugu mtu wa vurugu

Wengi sasa wanakubali mimi ni dume la mbegu

Yaani ni mtu ambaye nipo

Na hata nisipokuwepo sauti yangu itakuwepo

Nataka kuwa kama 2pac

Itikadi zangu nazieleza kwenye mic

Napata matatizo natatua bila chuki

Shukrani za dhati kwa mashabiki

Mwanzo nilikataa mliponiita

Super star

Lakini sasa nakubali siwezi tena kukataa

Ninapopita sehemu nyingi nakutana na watu wa aina nyingi

Mara nyingi wananiuliza maswali mengi

Wengine wananiuliza eti kama navuta bangi

Nakataa kujibu maswali yasiyo ya msingi

Sababu nina mambo mengi Kila siku kwenye ziara kama vile rais

Hata mama anajua mimi ni mtu wa mitikasi ila tu basi

Na naweza kuwakamata watu nuksi

 

Na sipo longolongo ninapojimix na fix

Dawa ya mabishoo ni kuwa bishoo zaidi yao

Sugu na mbalimbali zaidi yao

Napata message kwenye voda kutoka kwa madem zao

Mi ndo sugu

Hata mtoto wa demu wangu ananiita uncle sugu.

Ahaaaaa staraa.

Kiitikio.

Ubeti wa pili.

Nayajua matatizo zaidi yako

Na hata kama ni msoto nimepata zaidi yako

Usinione brothemen kwa kuwa nipo na mkoko

Shoko utazima zako

 Kasheshe zangu nzito

Hautaweza peke yako

Dar es salaam bongo yangu

Wa kwapi machizi wangu

Kokote kule mliko naomba muite jina langu (suguuu)

Napata flag kila ninapopita

Hata watoto wadogo wakiniona wananiita

Naitika bila kusita

Nikiamua kukomaa mbaka promota anadata

Popote heshima ilipo hapo mimi ndipo napenda niwepo

Sauti yangu kwenye mic inasambaa kama upepo

Narudia  kusema tena muziki ni kazi yangu

Nawaombe kwa mungu mashabiki wangu

Na mamc wote ambao ni kama wadogo zangu

Kuna kitu kimoja watu wengi  hawajajua

Huwezi kuizuia mvua

Sugu ni kama mvua kama kunyesha nanyesha

Kama barozi kwenye chat napandisha

Wananiita sugu machizi wote sema sugu oyaaaa sugu

Mambo namna gani sugu na siwezi kukataa kuitwa sugu

Wakati mimi ni sugu.

Kiitikio

MAREJEO:

Mulokozi, M.M. (1996), Utangulizi wa Fasihi ya Kiswahili. Dar es Salaam. TUKI.

Wamitila. K. W. (2003). Kamusi ya Fasihi. Istilahi na nadharia. Focus Publishers Ltd. Nairobi. Kenya.